شعار «آب برای صلح»
کرسی یونسکو در دانشگاه تهران، بهعنوان یکی از نهادهای برجسته در ترویج و تبادل دانش بینالمللی، به تازگی از فاروق اعظم مشاور ارشد وزارت آب و انرژی حکومت طالبان، دعوت کرده است تا برای ایراد سخنرانی به ایران سفر نماید. دعوت از فاروق اعظم که در راستای شعار سال یونسکو مبنی بر «آب برای صلح» و به منظور تقویت همکاریهای علمی و فرهنگی میان افغانستان و ایران، صورت گرفته است، فرصت بینظیری برای طالبان میباشد که تا در تحکیم و گسترش روابط افغانستان با کشورهای منطقه و به ویژه ایران، گام بردارند و زمینههای همکاری مشترک را فراهم سازند.
از اینرو لازم است تا شعار «آب برای صلح» و حسن نیت ایران در رابطه به دعوت از فاروق اعظم، مورد تامل و تحلیل قرار داده شود و فرصتهای پیش آمده تشخیص و تعریف گردد و هشدارهای لازم به طرفها و مسئولان دو کشور داده شود و همچنان مسئولیت و وظیفهای کنونی طالبان نیز مشخص شود و تعریف گردد.
آب برای صلح؛ تلاشی جهت کاهشتنشهای آبی
در دهههای اخیر، مسئله منابع آبی به یکی از اصلیترین مسائل ژئوپلیتیک در منطقه غرب آسیا تبدیل شده است. کمبود آب و مدیریت نادرست آن، کشورهای منطقه را با چالشهای جدی روبرو کرده و گاهی حتی به منبعی برای تنشها بدل شده است. متاسفانه تغییرات اقلیمی و همچنان دستکاریهای بیگانگان طی سالهای اخیر در حوزههای منابع آبی مشترک دو کشور، چالشها و بعضا تنشهای را در روابط افغانستان و ایران ایجاد نموده است.
چنانچه رودخانه هیلمند که از افغانستان سرچشمه گرفته و به ایران وارد میشود، یکی از اصلیترین منابع آبی مشترک میان افغانستان و ایران است. ایران به دلیل نیاز شدید به آب برای تامین نیازهای کشاورزی و شرب، به منابع آبی مشترک با افغانستان وابسته است. با این حال، تغییرات اقلیمی و بند (سد) سازیهای اخیر افغانستان، جریان آب به سوی ایران را به شدت کاهش داده و تنشهایی را در این زمینه ایجاد نموده است.
از همین روست که، شعار«آب برای صلح» تلاشی است برای مدیریت پایدار منابع آبی مشترک و جلوگیری از تشدید تنشهای منطقهای. این شعار بر این اصل استوار است که با همکاری و مدیریت مشترک میتوان از آب به عنوان ابزاری برای ایجاد همبستگی و صلح میان کشورها استفاده کرد. البته ایران همواره تلاش کرده است تا از مسیر دیپلماتیک و گفتوگو با طالبان، به راهحلهایی برای مسائل مشترک دست یابد. از جمله در حوزه آب، ایران بارها بر ضرورت همکاریهای دوجانبه و مدیریت مشترک منابع آبی تاکید کرده است.
از طرف دیگر، شعار سال یونسکو تحت عنوان «آب برای صلح» میتواند به عنوان نقطه عطفی برای توسعه روابط میان ایران و افغانستان در زمینه آب عمل کند. دو کشور که دارای مرزهای مشترک و منافع آبی متقابل استند، میتوانند با استفاده از این شعار، آب را به نقطه محوری تعاملات دیپلماتیک خود بدل کنند. همچنان، شعار «آب برای صلح»، در راستای اقدامات و سیاستهای تعامل محور دو کشور نیز میباشد. زیرا ایران و افغانستان بهویژه در سالهای اخیر به دنبال تعاملات سازنده در حوزههای مختلف، از جمله آب بودهاند.
حسن نیت ایران در دعوت از فاروق اعظم
دعوت دانشگاه تهران از فاروق اعظم معاون وزارت آب و انرژی طالبان و یکی از چهرههای برجسته در حوزه مدیریت منابع آب افغانستان، نه تنها به عنوان اقدامی علمی و آکادمیک بلکه به عنوان نشانهای از حسن نیت ایران نسبت به حکومت طالبان قابل ارزیابی است. ایران با این دعوت، پیام مثبتی به حکومت طالبان ارسال کرده است و انتظار میرود طالبان نیز با پاسخ مثبت به این حسن نیت، در راستای تقویت روابط دو کشور و حل و فصل مسائل آبی مشترک گام بردارد.
از طرف دیگر؛ این دعوت فرصت مناسبی را برای حکومت طالبان فراهم میکند تا به این حسن نیت پاسخ مثبت دهد و زمینههای همکاری بیشتر در حوزه آب و مسائل منطقهای را تقویت کند. همکاری در زمینه مدیریت آب نهتنها برای ثبات منطقهای ضروری است، بلکه میتواند به افزایش اعتماد میان دو کشور نیز منجر شود.
با این حال متأسفانه، افراد و بعضی از رسانه ها و مطبوعات استند که تلاش دارند تا روابط ایران و افغانستان را تخریب کنند. این افراد و مطبوعات، با سمپاشی و سیاهنمایی از چهره فاروق اعظم و بازتاب برخی اظهارات وی، سعی در ایجاد فضایی مسموم و ممانعت از سفر وی به تهران دارند. این اقدامات میتواند پیامدهای منفی برای روابط دو کشور به همراه داشته باشد و تلاشهای دیپلماتیک برای بهبود روابط را به خطر بیندازد.
بنابراین، ضروری است که به این دسته از افراد هشدار داده شود که با استفاده از مسئله آب، در تلاش برای برهم زدن روابط ایران و افغانستان استند. برخی از این افراد آگاهانه و با نیت تخریبی در این فرآیند دخالت دارند و برخی دیگر بهصورت غیرآگاهانه در این جریان شرکت میکنند. لازم است تأکید شود که منافع ملی نباید قربانی تمایلات شخصی شود و همه باید در جهت تقویت روابط با همسایگان، به ویژه ایران، تلاش کنند.
وظیفه و مسئولیت طالبان در قبال شعار «آب برای صلح» چیست؟
همانطور که یاد آوری گردید، دعوت دانشگاه تهران از فاروق اعظم، مشاور وزارت آب و انرژی حکومت طالبان و همچنان تکریم وی به عنوان «دانشمند برگزیده جهان اسلام»، نشانهای واضح از حسن نیت ایران در راستای گسترش روابط با افغانستان است. این دعوت بهرغم بعضی از دیدگاههای تند فاروق اعظم در خصوص حقابه ایران، نشاندهنده اراده ایران برای تعامل سازنده و صلحآمیز در مسائل مشترک بین دو کشور است.
ایران با این اقدام، زمینهای فراهم کرده است تا طالبان در فضایی مثبت و با تمرکز بر دیپلماسی آب، به تقویت روابط دوجانبه بپردازد. اکنون مسئولیت طالبان است که به این حسن نیت ایران پاسخ مثبت دهد و با اتخاذ رویکردی همکاریجویانه، بهویژه در حوزههای حساس و مشترک مانند آب، تلاش کند تا روابط میان دو کشور به سمت تعامل سازنده و دوستانه حرکت کند. طالبان باید فرصت را مغتنم شمارد و نشان دهد که آماده همکاری صمیمانه با ایران است و میخواهد از این مناسبت برای حل مسائل دوجانبه و تقویت پیوندهای منطقهای استفاده کند.
طالبان وظیفه دارد که در قبال این حسن نیت ایران، تمام تلاش خود را برای تحکیم روابط با تهران انجام دهد. پاسخ مثبت طالبان به این دعوت میتواند مسیر جدیدی در روابط ایران و افغانستان بگشاید، مسیری که از تنشها و اختلافات دور شده و به سمت همکاریهای پایدار و صلحآمیز حرکت کند. این فرصت نباید توسط طالبان نادیده گرفته شود، بلکه باید با رویکردی مثبت و برادرانه مورد بهرهبرداری قرار گیرد تا آینده روابط دو کشور بهبود یابد و از تهدیدات مشترک در زمینه آب و سایر مسائل جلوگیری شود.
عایشه ببرک خیل