مراسم اربعین در افغانستان
در افغانستان، اگر کسی فوت کند، نزدیکان و خویشان وی تا چهل روز بعد از مرگ او عزادار است. بعد از چهل روز، کسانی که تمکن مالی دارند، برای کسی که چهل روز قبل فوت کرده است، خیرات می دهند و مراسمی تحت عنوان مراسم چهلم برگزار می کنند و سپس به عزاداری چهل روزه شان خاتمه می دهند.
ریشه ی این سنت از اربعین (چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع)) گرفته شده است. شیعیان افغانستان به تبعیت از جریان محرم و سپس اربعین که تقریبا بیش از 14قرن قبل اتفاق افتاده است، در امور مذهبی شان عمل می کنند.
این سنت همچنان در بین جامعه جاری و ساری اند و جامعه به عنوان یک تکلیف اجتماعی بدان عمل مینماید. در همین راستا، شیعیان افغانستان، در ماه محرم و تا بیستم ماه صفر، یعنی تا روزی که مراسم اربعین خاتمه نیافته است، هرگز به جشن و شادی نمی پردازند و از برگزاری مراسم های عروسی و غیره، جدا خود داری مینمایند.
باتوجه به جایگاه ویژه ی اربعین در افغانستان در فرهنگ و سنت مذهبی مردم افغانستان، در اینجا تلاش می گردد تا نحوه ی برگزاری مراسم اربعین در افغانستان و همچنان سوگواری شیعیان افغانستان در ایام اربعین را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.
- اربعین در افغانستان: سوگواری در فقر و فلاکت
افغانستان بیش از چهار دهه درگیر جنگ های به شدت خانمان سوز بوده اند. این کشور در تمام زمینه ها عقب مانده و توسعه نیافته است. تحولات سیاسی و اقتصادی نیز روز به روز اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم را ضعیف تر می کنند. تا جایی که بسیاری از خانواده ها حتی توانایی تهیه ی سه وعده غذای کافی را ندارند.
با این وجود، اما ایمان و اعتقادات این مردم به اسلام و مسائل مذهبی و اعتقادی شان همچنان پا برجاست. مردم افغانستان بدون استثنا پایبند به اصول دینی و مذهبی شان هستند. سنت های دینی و مذهبی شان را اجرا می کنند و تک تک مراسمات مذهبی شان را گرامی می دارند و تجلیل می نمایند.
یکی از مراسم های مذهبی که دارای جایگاه ویژه در جامعه افغانستان و به ویژه در میان شیعیان این کشور است، مراسم اربعین است. در کشورهای ایران، پاکستان، عراق و دیگر کشورهای که مردم شان در وضعیت مناسب اقتصادی و معیشتی زندگی میکنند، برگزاری مراسم اربعین ممکن است با جلوهگاه متفاوت و برجسته برگزار گردد، اما در افغانستان، این مراسم در هر صورت با خلوص برگزار می شود.
در روز بیستم ماه صفر(اربعین حسینی)، علی الرغم فقر و فلاکت شدیدی که جامعه مسلمان افغانستان با آن دست و پنجه نرم می کنند، تمام تکیه خانه ها، مساجد و منابر در اطراف و اکناف و تقریبا در اکثریت ولایات کشور بر پاست.
به دلیل اینکه در این روز، اهل بیت امام حسین(ع) تحت رهبری حضرت زینب(س) از شام به مزار سیدالشهدا(ع) بر می گردد، نوحه خوانان، روضه ی حضرت زینب(س) را می خوانند و عزاداران در فرایند اجرای مراسم اربعین عزاداری می نمایند.
تمام شیعیان در افغانستان، در روز اربعین خیرات و نذورات میدهند. خانواده های که فقیر اند و توانایی برگزاری مراسم مستقل را ندارند، در خانه نان می پزند و با خود به تکیه خانه ها و مساجد می آورند و برای عزاداران توزیع و تقسیم می نمایند.
هرکس به اندازه ی توانایی مالی اش این کار را می کنند. خیرات و نذوراتی که در روز اربعین حسینی توزیع و تقسیم می گردند، متفاوت است. از حلوا و برنج گرفته تا گوشت و حتی نان خشک و چای را شامل می شوند.
شرکت زائرین افغانستان در پیاده روی اربعین
مسیری را که زائرین افغانستان جهت شرکت در مراسم پیاده روی اربعین باید بپیماید، نسبت به زائرین کشورهای ایران و عراق، پیچیده تر و مشکل تر است. افزون بر این که باید ویزای دو کشور (ایران و عراق) را دریافت کنند، ناچار است که بعضی از مشکلات داخلی و به ویژه هزینه های گزاف مسافرت را در افغانستان نیز تحمل کنند.
هرچند در سال جاری ویزای ایران و عراق برای زائیرین، رایگان شده است، اما قبلا هزینه های هنگفتی را شرکت ها از زائرین دریافت می کردند.
همه ی هزینه ها و مشکلات سفر را اما زائرین افغانستان تحمل می کنند. علی الرغم فقر و تنگ دستی مبالغی هنگفتی را به شرکت های سیاحتی و زیارتی پرداخت می نمایند. هر نفر زائر حد اقل 6هزار افغانی برای پاسپورت، 10هزار افغانی جهت تهیه ی ویزای ایران و کم وبیش همین مبلغ را جهت دریافت ویزای عراق می پردازند. تمام این هزینه ها را متقبل می شوند تا بتوانند در مراسم بزرگ پیاده روی اربعین شرکت نمایند.
در توضیح وضعیت فقر و فلاکتی که در افغانستان حاکم است و با این وجود زائرین افغانستان هزینه ی شرکت در مراسم پیاده روی اربعین را متحمل می شوند، می توان گفت که چه دلیلی بهتر از عشقی است که زائرین افغانستانی به امام حسین دارند. به عبارت دیگر دلیل و عامل اصلی تحمل تمام مشقات و هزینه ها برای زائرین، جایگاه ویژه ی امام حسین (ع) در قلوب مردم و زائرین افغانستان است.
واقعیت اینست که جز نیروی معنوی و ماندگار و عشق به امام حسین، هیچ نیروی دیگری، توانایی بر انگیختن و بسیج کردن هزاران زائر افغانستان را در شرایطی که با فقر شدید دست و پنجه نرم می کنند، ندارد. شتاب و شکوهی که در کاروان های زیارتی زائرین افغانستان مشاهده می گردد، شاید در هیچ یکی از مراسمات مذهبی و حتی در گروپ های گردشگری نبینیم.
در شریط کنونی آنچه که در سیر و سلوک زائران افغانستان مشاهده می گردد، این نتیجه به دست می آید که تحول بزرگ در باطن و ضمیر آنها صورت گرفته است و به صورت خود جوش به سمت مراسم اربعین حسینی و همچنان جهت اشتراک در پیاده روی اربعین قدم بر می دارند.
این در حالی است که شکوه و جلال مراسم اربعین هر ساله در افغانستان نسبت به سال های گذشته افزایش می یابد و علی الرغم محدودیت های امنیتی و حکومتی، مسلمانان و شیعیان بیشتر از همیشه به سمت مراسمات مذهبی اربعین سوق می یابند.
اربعین در افغانستان با وجود تمامی مشکلات عزیز است! باتوجه به آنچه که گفته شد، مسئولان می توانند با درک دقیق و شناخت ماهیت اربعین حسینی و همچنان توضیح و تفهیم پیام ها و درس های قیام امام حسین و همانطور اربعین حسینی، اقدم به تامین عدالت اجتماعی نمایند. با الهام از اهداف پاک امام حسین، بایستی در مسیر برپایی حق در زندگی انسانها گام های موثر برداشته شود و زندگی همگان حسینی و اربعینی گردد.
مسلم اخلاقی
