«امید به زندگی» در فارسی ترجمه اصطلاح Life Expectancy است که معادل درست آن «متوسط طول عمر» یا «میانگین طول عمر» می باشد که یک واحد آماری بوده و نشان میدهد افراد در یک جامعه چقدر عمر میکنند و یا انتظار می روند که زنده بمانند. در این نوشتار این معنای از امید به زندگی مراد نیست، بلکه منظور از امید به زندگی، امید به بهبود اوضاع سیاسی، امنیتی و اقتصادی و در نتیجه انتخاب افغانستان به عنوان محل زندگی و انتظار داشتن زندگی شایسته و عاری از خشونت در این خطه است.
وضعیت افغانستان در طول سال های اخیر
افغانستان سالهاست که از لحاظ اجتماعی دچار بحران است که خود محصول بحران طولانی سیاسی در کشور است. پس از یک دوره ثبات نسبی، از اوایل دهه پنجاه شمسی دوباره شاهد موج جدیدی از بحران سیاسی در کشور و شکل گیری نظامهای سیاسی گوناگون، با ایدئولوژیهای متفاوتی بوده ایم. از کودتای داودخان و استقرار نظام جمهوری گرفته تا امارت طالبانی، تحولاتی بود که آشفتگی های اجتماعی فراوانی را بر مردم افغانستان تحمیل کرد.
پس از حمله آمریکا و متحدینش به افغانستان و شکل گیری حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، چنین تصور می شد که افغانستان از بحران سیاسی عبور کرده و رو به جلو و ثبات سیاسی در حرکت است. اما گذشت زمان ثابت کرد که اوضاع سیاسی کشور نه تنها رو به ثبات نیست بلکه روز به روز بر پیچیدگی های آن افزوده شده است. طبیعی است که نوع نظام سیاسی و ایدئولوژی حاکم تأثیر مستقیم بر وضعیت اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی یک جامعه دارد و وضعیت سیاسی، اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی است که گراف امید به زندگی را تعیین میکنند. چنانکه پس از سقوط حکومت اول طالبان و شکل گیری حکومت جدید مبتنی بر شعار دموکراسی و حقوق بشر، امید به زندگی میان مردم افغانستان از وضعیت نسبتا خوبی برخور دارد بود؛ اما هرچه به پیش میآییم با آشکار شدن نقطه ضعفهای حکومت و پیچیده شدن اوضاع سیاسی و امنیتی این امید سیر نزولی به خود میگیرد، از اینروست که پس از سال 2014 شاهد موج مهاجرت و خروج شهروندان از کشور هستیم.
حال سوال این است که پس از تحولات سیاسی سال گذشته و شکل گیری نظام جدید وضعیت اجتماعی در این کشور چگونه است و تأثیر آن بر امید به زندگی در افغانستان امروز به چه نحو بوده است؟
وضعیت اجتماعی در افغانستان امروز
مشاهدات عینی جامعه و صفحات اجتماعی کاربران افغانستانی و مطالعات انجام شده از وضعیت زندگی مردم، نشان دهندهای یک بحران اجتماعی در این کشور است. مردم و به خصوص نسل جوان افغانستان با بیست سال تجربه زیستی کاملا متفاوت با آنچه که امروز شاهد آن هستیم، در یک سردرگمی و بی هویتی آزار دهنده ای گرفتار شده اند. تحولات سیاسی یکسال گذشته باعث شد که تمام آنچه که در بیست سال گذشته به عنوان ضد ارزش قلمداد میشد به عنوان ارزش و آنچه در این بازه زمانی ارزش تلقی میشد ضد ارزش وانمود گردد، طبیعی است که چنین تغییر 180 درجه ای، جامعه را به شوک فرو ببرد و آشفتگی اجتماعی به بار آورد؛ از اینروست که فرامین و سیاستهای اعلامی از سوی طالبان واکنشهای تند اجتماعی را در پی دارند.
شاید بتوان گفت کمتر فرمانی است که ارتباط مستقیم با کیفیت زندگی مردم داشته باشد و مقبولیت مردمی و اجتماعی پیدا کند. ضمن اینکه مردم، فارغ از نوع نظام، نسبت به نحوه حکومتداری، اجراآت در ادارات ملکی و نظامی، استخدامات و … شدیدا معترض هستند که حکایت از نوعی بحران اجتماعی دارد.
مسدود نگاه داشتن مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم، ایجاد محدودیت در رشته های انتخابی دختران در دانشگاهها، اخراج کارمندان زن از ادارات دولتی، و وضعیت محدودیتهای به شدت افراطی بر سیر سفر زنان، محدود سازی رسانه های همگانی و … تأثیر به شدت مخربی بر وضعیت اجتماعی در افغانستان داشته اند.
علاوه بر امور یادشده، بدتر شدن اوضاع اقتصادی، ترورهای زنجیره ای، گرفتاری کارمندان ملکی و نظامی دولتی سابق توسط استخبارت طالبان، انتقام گیریهای شخصی و سوء استفاده از قدرت توسط افراد این گروه در اطراف و اکناف کشور، ابعاد دیگر بحران اجتماعی در این مرز و بوم را به نمایش می گذارد. بدتر از همه! قومی شدن جهتگیریهای سیاسی، قضایی، اداری، اقتصادی و … هستند که در این برهه زمانی مشاهده می شوند. بدین لحاظ، شاید بتوان گفت در شرایط حاضر مردم افغانستان آشفته ترین وضعیت اجتماعی را تجربه می کنند.
امید به زندگی در افغانستان امروز
چنانکه پیش از این اشاره شد، امید به زندگی پیوند مستقیم با وضعیت اجتماعی در یک کشور دارد. به هر میزان آشفتگی اجتماعی افزایش یابد، بالمقابل امید به زندگی کاهش پیدا می کند. ثبات سیاسی، امنیت، اقتصاد، آزادی های اجتماعی، حقوق شهروندی و … فاکتورهای تعیین کننده در وضعیت مطلوب اجتماعی هستند که در افغانستان امروزی به شدت آسیب دیده اند؛ لذا دور از انتظار نیست که شهروندان این کشور، غمگین ترین مردمان دنیا باشند، مهاجرت مردمان عادی سیر صعودی به خود بگیرد، نخبگان تمایلی به ماندن یا بازگشت به کشور را نداشته باشند، تجار ملی سرمایه های خود را از کشور خارج نمایند، گرایش به هراس افکنی تقویت گردد، استقبال از تعلیم و تحصیل در میان نسل جدید تنزل یابد و مسائل اجتماعی فراوان دیگری که در کاهش امید به زندگی در افغانستان تاثیر فراوانی داشته اند.
لذا میتوان گفت، در شرایط حاضر امید به زندگی در افغانستان به شدت کاهش پیدا کرده است، اکثر شهروندان دیگر افغانستان را محل امن برای زندگی نمی دانند و ترجیح می دهند به هر نحوی از این کشور خارج شوند و محلی دیگری برای زندگی خودشان پیدا کنند. یکی از شواهد عینی بر این مدعی هجوم گسترده ی شهروندان به ادارات پاسپورت در سراسر کشور است که در طول تاریخ حیات سیاسی افغانستان بی سابقه بوده است.
در این بحران و کاهش امید به زندگی، راه حل چیست؟
به نظر می رسد امید به زندگی و ثبات سیاسی و اجتماعی تأثیر متقابل دارند؛ یعنی به همان میزان که امید به زندگی متأثر از وضعیت اجتماعی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی در یک جغرافیا است، ثبات یا عدم ثبات سیاسی نیز از امید به زندگی مردمان آن جامعه، تأثیر می پذیرد.
باتوجه به اینکه ثبات سیاسی و امنتی نقش محوری در توسعه و انکشاف یک کشور دارد، ضروری است که به عناصر مؤثر بر آن توجه گردد. از اینرو انتظار این است که طالبان به دغدغه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم توجه نمایند و از سیاستهای سختگیرانه در مقابل تمام طیفهای اجتماعی خودداری ورزند، به باورها، آزادیها و حقوق شهروندی مردم احترام گذاشته شود و با برگزاری انتخابات حکومت قانون، مردمی و کارا تشکیل دهند.
نظامیان کنونی طالبان فاقد توانایی لازم کار در یک حکومت قانون هستند و باید اکثریت آنها از بدنه اصلی نیروهای مسلح خارج و به شکل بسیج مردمی و حمایتی ساماندهی شوند و اقدامات مفیدی صورت گیرد تا شاهد بهبود وضعیت اجتماعی و در نتیجه امید به زندگی در کشور باشیم؛ امید به زندگی است که از فرار مغزها و نسل نخبه جلوگیری می کند، باعث کاهش مهاجرت می شود، تمایل به هراس افکنی را از بین می برد، و در نتیجه بهبود امید به زندگی، استقبال از تعلیم و تحصیل بهبود یافته، سرمایه ها از کشور خارج نمی گردد و در نتیجه ثبات و استقرار سیاسی را در کشور تضمین می کند.
بنابراین اگر طالبان به این مهم توجه نکنند و همچنان بر طبل انحصار بکوبند و بر سختگیری های خود ادامه دهند و ارزشها، خواسته ها، آزادیهای اجتماعی و حقوق شهروندی مردم را نادیده بگیرند، بدون تردید سرانجامی جز سقوط و فروپاشی نخواهد داشت، همانگونه که حکومت سابق علیرغم رعایت آزادیهای عمومی، به دلیل انحصار، تبعیض و فساد سیستماتیک به عمر خود پایان داد.
امید به زندگی را به افغان ها برگردانید، بگذارید خودمان میهن عزیزمان را آباد کنیم.
مسلم اخلاقی، تحلیلگر سیاسی مسائل افغانستان
