مراسم باشکوه حج، تنها یک آیین عبادی نیست، بلکه بستری زنده و پرظرفیت برای احیای وجدان جمعی امت اسلامی، نمایش وحدت در برابر دشمنان مشترک، و فرصتی برای تبیین فلسفه عدالت‌خواهی و مقابله با استکبار جهانی است. در شرایطی که امت اسلامی با بحران‌هایی چون نسل‌کشی در فلسطین، جنگ در یمن، فتنه‌های مذهبی در سوریه و عراق، و فقر و ناامنی در افغانستان مواجه است، بازخوانی نقش اجتماعی-سیاسی حج، ضرورت انکارناپذیر است.
مسئله‌ی اساسی نوشتار کنونی اینست که آیا مراسم حج می‌تواند بستری مؤثر برای تقویت وحدت میان مسلمانان و بازسازی سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی، به‌ویژه افغانستان، باشد و اینکه چگونه فلسفه سیاسی حج، می‌تواند الهام‌بخش ملت‌هایی باشد که هم‌اکنون زیر سایه استبداد، تفرقه و اشغال به سر می‌برند.
از حلقه طواف تا حلقه وحدت
آنجا که دل‌ها گرد خانه خدا می‌چرخند و زبان‌ها یکی می‌شوند در تکرار «لبیک»، آغاز مسیری است که از طواف عبادی می‌گذرد و به طغیانی معنوی علیه تفرقه ختم می‌شود. درک ژرفِ فریضه حج، تنها با فهم ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی آن ممکن است؛ جایی‌که مناسک، نه صرفاً آیین‌هایی فردی، که تجلی عینی پیوند امت در سایه مساوات و همدلی است.
حج، در آموزه‌های قرآن و سیره پیامبر، آیینه‌ای است از پیوند بین سلوک باطنی و حرکت بیرونی؛ جایی که لباس احرام، همه را به نماد عدالت و برابری بدل می‌کند و طواف، تجسمی است از وحدت بی‌مرز میان دل‌های مؤمنان؛ بی‌هیچ مرزبندی قومی، زبانی یا مذهبی. در میانه‌ی چنین گردهمایی بی‌نظیر، پیام بلند وحدت اسلامی طنین می‌افکند؛ پیامی که امروز بیش از همیشه در برابر طوفان تفرقه‌افکنی دشمنان اسلام، از رژیم صهیونیستی گرفته تا جریان‌های تکفیری، یک ضرورت حیاتی است.
حج امسال در حالی فرا می‌رسد که غزه در خون غلتیده، و جهان در سکوتی شرم‌آور، شاهد ادامه نسل‌کشی مردم فلسطین است. این فجایع، تنها فریاد مظلومیت نیستند؛ سندی‌اند بر زخم‌های باز امت، و نشانگر استمرار تبعیض و خشونت ساختاری علیه مسلمانان. در آن سوی جبهه مقاومت، یمنِ سربلند، با همه رنج‌ها و محاصره‌ها، درس آزادگی می‌دهد. ملت مقاومی که با جان ایستاده‌اند تا یادآور پیام‌های برآمده از حج باشند: کرامت، ایثار و عدالت.
افغانستان نیز، در این منظومه رنج، سهم بزرگی دارد. کشوری که هنوز درگیر بحران‌های ساختاری و بی‌عدالتی سیاسی‌ست؛ مردمی که در چنبره فقر و ناامنی گرفتار آمده‌اند؛ و نخبگانی که صدایشان در طوفان تفرقه گم شده است. در چنین فضایی، حج می‌تواند الهام‌بخش یک آغاز تازه باشد؛ آغازی برای اتحاد، گفت‌وگو و احیای روح برادری میان شیعه و سنی. امروز، طواف فقط حلقه‌ای از مناسک نیست؛ حلقه‌ای است که اگر با بصیرت درک شود، می‌تواند زنجیر تفرقه را بگسلد و قلب‌های مسلمانان را در یک جبهه مشترک گرد هم آورد.
یک پیام اساسی حج برای امت اسلامی
اگر مراسم حج، به‌درستی تفسیر شود، پیامی واضح دارد: امت اسلام باید به وحدت بازگردد، از دشمنان خود فاصله بگیرد، و به یاری مظلومان برخیزد. اگر امروز مسلمانان متحد بودند، نه غزه زیر آتش بود، نه یمن محاصره، نه افغانستان در بی‌ثباتی ماندگار. چنانچه بعضی از رهبران دلسوز جهان اسلام مانند رهبر ایران با تأکید بر همین نکته فرموده است:«اگر امت اسلامی هماهنگ و متحد بودند، غزه و فلسطین اتفاق نمی‌افتاد… ما از هم جدا هستیم».
از همین روست که پیام وحدت حج، باید به‌صورت عملی نیز در افغانستان پیاده شود. از آن جمله: اشتراک شیعه و سنی در مراسم اعیاد اسلامی، ترویج فرهنگ قربانی و کمک به نیازمندان در عید قربان، ایجاد فضاهای گفت‌وگوی دینی، و مطالبه عمومی از طالبان برای برداشتن گام‌های عملی در مسیر وحدت ملی.
زیرا حج، آینه‌ای است که چهره واقعی امت اسلامی را نشان می‌دهد. اگر حاجیان، با درک فلسفه حج، به کشورهای خود بازگردند، و اگر علما و رسانه‌ها این پیام‌ها را به درستی تبیین کنند، حج می‌تواند نه‌فقط یک سفر زیارتی، بلکه نقطه‌ای برای بازسازی امت اسلامی باشد. در روزگاری که صدای فریاد ملت‌های مظلوم از غزه تا قندوز بلند است، حج باید سکویی باشد برای آن فریادها؛ فریادی از دل ایمان، به سوی عدالت؛ از درون دل‌های دردمند، به سوی آینده‌ای روشن‌تر. مسلمانان باید در آیینه حج، خود را بازبینی کنند و هریک از مسلمانان از خود بپرسند که آیا به آرمان پیامبر و قبله مشترک خود وفادار مانده‌اند؟ یا در گرداب تفرقه و تعصب فرو رفته اند؟
طالبان و وظایف حجاج در مراسم حج امسال
همانطور که گفته شد، مراسم حج، برای حجاج، تنها یک سفر معنوی نیست؛ بلکه فرصتی است برای بازتاب وحدت اسلامی، حمایت از مظلومان، و اعلام موضع روشن در برابر افراط‌گرایی و تفرقه. از مناسک عبادی گرفته تا پیام‌های سیاسی، این گردهمایی بزرگ باید صدای مظلومان، به‌ویژه مردم فلسطین، یمن و دیگر ملت‌های تحت ظلم را به گوش جهان برساند.
در این میان، حجاج افغان حامل مسئولیتی دوچندان‌اند. افغانستان، کشوری زخم‌خورده از اختلافات قومی و مذهبی، بیش از هر زمان به بازسازی وحدت ملی نیاز دارد. مشارکت شیعه و سنی در حج و دیگر مناسبت‌های اسلامی همچون عید قربان، می‌تواند نشانه‌ای از بلوغ دینی و اجتماعی باشد و به تقویت همبستگی کمک کند.
از سوی دیگر، حکومت طالبان که امروز سکان اداره کشور را در دست دارد، باید زمینه این وحدت را فراهم کند. تقویت مشارکت همه‌جانبه اقشار مذهبی در مراسم حج، تسهیل حضور برابر همه شهروندان، و بازتاب پیام‌های واقعی حج در سیاست داخلی، گام‌هایی اساسی برای کسب مشروعیت دینی و ملی است که می بایست طالبان بدانها توجه نمایند و سعی وافر نمایند تا به این وظایف عمل کنند.
نقیب الله جمشید
