شاهراه ترانس-افغان
در حالی که تحولات بین‌المللی نظم پیشین جهان را در هم ریخته و جغرافیای قدرت به‌گونه‌ای چشمگیر دچار بازآرایی شده است، در قلب آسیا، پروژه‌ای در حال جان گرفتن است که می‌تواند تار و پود اقتصادی منطقه را از نو ببافد؛ پروژه عظیم و حیاتی خط ریلی ترانس-افغان. پروژه‌ای که نه تنها شاهراه اتصال آسیای مرکزی به آب‌های آزاد جنوب آسیا خواهد بود، بلکه می‌تواند نقشه اقتصادی اوراسیا را دگرگون کند.
گاه در دگرگونی‌های ژئوپولیتیک، فرصت‌هایی طلایی برای پی‌ریزی نظم نوین اقتصادی پدید می‌آید؛ فرصت‌هایی که توجه به آن‌ها نه تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی تعیین‌کننده است. پروژه خط ریلی ترانس-افغان بی‌تردید یکی از این فرصت‌ها است که سزاوار تحلیل و توجه بیشتر می‌باشد.
دو مسیر پیشنهادی؛ رقابت میان کابل و هرات
خط ریلی ترانس-افغان قرار است آرزوی دیرینه کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی برای دسترسی به آب‌های گرم را به حقیقت تبدیل کند. در ابتدا طرحی بر سر زبان‌ها افتاد که بر مبنای آن، خط ریلی ترانس-افغان از اوزبکستان آغاز شده و به مزار شریف در شمال افغانستان و از طریق کابل به پیشاور در پاکستان برسد.
این مسیر به دلیل عبور از پایتخت افغانستان و تمرکز جمعیتی در مسیر، جذابیت ویژه‌ای داشت؛ اما در عین حال، چالش‌های امنیتی، کوهستانی بودن مسیر و هزینه‌های بالای ساخت و ساز در مناطق صعب‌العبور نیز هم‌راه آن بود که عملی شدن این پروژه را با مشکلات متعدد مواجه می ساخت.
از همین‌رو مشکلات امنیتی، هزینه‌های گزاف و دیگر موانع، گزینه‌ای دوم و وسوسه‌انگیز را روی میز قرار داد: مزار شریف – هرات – قندهار – چمن. این مسیر که از شهرهای نسبتاً آرام‌تر عبور می‌کند، از یک سو به مسیرهای داخلی افغانستان امنیت و پایداری بیشتری می‌بخشد و از سوی دیگر، فرصت‌های طلایی تازه‌ای برای اتصال منطقه غربی افغانستان به شبکه‌های ریلی ایران ایجاد می‌کند.
در همین راستا، روسیه که به‌دنبال دور زدن تحریم‌های غربی است، به خط ریلی ترانس-افغان توجه ویژه‌ای نشان داده است. در واقع، این پروژه حالا به یکی از شاخه‌های راهبردی کریدور شمال–جنوب تبدیل شده است؛ کریدوری که مسکو را به جنوب آسیا، هند و در نهایت آب‌های آزاد متصل می‌کند. به همین دلیل، روسیه به جای تماشاگر بودن، وارد عمل شده و طراحی فنی این مسیر را در همکاری با اوزبکستان آغاز کرده است.
چنانکه اخیراً دفتر مطبوعاتی نمایندگی تجاری روسیه در ازبکستان اعلام نموده است که متخصصان روس و ازبک طراحی پروژه را شروع کرده‌اند. همزمان، تماس تلفنی میان «امیرخان متقی»، سرپرست وزارت خارجه افغانستان با همتای ازبک خود درباره این پروژه، اهمیت ژئوپولیتیکی آن را بیش از پیش آشکار ساخته است و این گفتگوها، نشان از همگرایی جدیدی دارد که قدرت‌های منطقه‌ای را با افغانستان به عنوان قلب تپنده مسیر ترانزیتی پیوند می‌دهد.
اهمیت ژئواکونومیک و رونق اقتصادی منطقه‌ای ترانس-افغان
خط ریلی ترانس-افغان در نقطه تلاقی منافع روسیه، آسیای مرکزی، افغانستان، ایران، پاکستان و حتی چین قرار گرفته است. این پروژه برای کشورهای آسیای مرکزی، کوتاه‌ترین مسیر به سمت آب‌های گرم و بازارهای جنوب آسیا را فراهم می‌کند. برای روسیه، این خط به عنوان یکی از شاخه‌های مکمل کریدور شمال ـ جنوب، فرصتی است تا خود را به اقتصادهای نوظهور آسیا متصل کند و فشار تحریم‌های غربی را کاهش دهد.
ایران نیز که سال‌ها در پی توسعه نقش ترانزیتی خود بوده، اکنون امکان پیوستن به یک شاهراه استراتژیک را پیدا کرده است. اتصال به این مسیر می‌تواند جایگاه اقتصادی ایران را در معادلات منطقه‌ای ارتقاء داده و فرصت‌های قابل توجهی در زمینه حمل و نقل، صادرات، و سرمایه‌گذاری ایجاد کند.
افغانستان نیز، که سال‌ها میدان رقابت‌های سیاسی و امنیتی بوده است، با این پروژه می‌تواند به مرکز عبور تجارت منطقه‌ای بدل شود. اجرای این پروژه می‌تواند زیرساخت‌های اقتصادی افغانستان را نوسازی کند، اشتغال ایجاد نماید و با افزایش وابستگی اقتصادی کشورهای همسایه به افغانستان، به بهبود ثبات سیاسی در این کشور کمک کند.
اجرای موفق راه‌آهن ترانس-افغان می‌تواند اقتصاد افغانستان را از انزوا بیرون بکشد و شهرهایی چون مزار شریف، هرات و قندهار می‌توانند به مراکز مهم حمل و نقل و تجارت تبدیل شوند. افزون بر این، بهره‌برداری از این راه‌آهن می‌تواند روند بازسازی اقتصاد منطقه را سرعت بخشد.
بنابراین باتوجه به آنچه که گفته شد در جمع بندی این موضوع می توان گفت که خط ریلی ترانس-افغان در متن تغییرات ژئوپولیتیکی جاری، به فرصتی استثنایی برای بازسازی اقتصادی منطقه تبدیل شده است. با این پروژه، افغانستان نه تنها از انزوا خارج می‌شود، بلکه در جایگاه گذرگاهی استراتژیک میان شمال و جنوب آسیا قرار می‌گیرد. درک اهمیت این پروژه و حرکت هوشمندانه در جهت تحقق آن، می‌تواند سرنوشت اقتصادی افغانستان و بسیاری از کشورهای منطقه را دگرگون سازد.
نقیب الله جمشید
