تولید برق در افغانستان
افغانستان با ظرفیت‌های عظیم برای تولید انرژی، همچنان به شدت به برق وارداتی از کشورهای همسایه وابسته است. در سال‌های اخیر، تلاش‌های متعددی برای بهبود زیرساخت‌های انرژی و کاهش وابستگی به منابع خارجی صورت گرفته است. اما نیاز فوری به برق پایدار، حکومت را به امضای قراردادهای جدید با کشورهای همسایه، مانند قرارداد اخیر با ازبکستان، واداشته است. این قراردادها که شامل پروژه خط انتقال 500 کیلوولت سرخان–دشت‌الوان و سایر پروژه‌های مرتبط است، امکان تأمین 800 تا 1000 مگاوات برق برای یازده ولایت را فراهم می‌کند. در این نوشته قصد داریم به ظرفیت‌های افغانستان برای رسیدن به برق پایدار و تولید برق در افغانستان بپردازیم.
وضعیت کنونی تولید و مصرف برق در افغانستان
گزارش‌های رسانه‌ای و رسمی حاکی از آن است که افغانستان سالانه 250 تا 280 میلیون دالر برای واردات برق هزینه می‌کند؛ افغانستان در حال حاضر حدود 250 مگاوات برق در داخل کشور تولید می‌کند که عمدتاً از نیروگاه‌های برق‌آبی مانند سد کجکی در هلمند و بند نغلو در کابل تأمین می‌شود. این میزان تولید تنها بخش کوچکی از نیازهای کشور را پوشش می‌دهد.
همچنین حدود 800 مگاوات برق از ترکمنستان، ایران، ازبکستان و تاجیکستان وارد می‌شود. طبق گفته مسئولان، افغانستان نیاز به 7000 مگاوات برق برای مصارف داخلی دارد و اگر صنایع گسترده‌تر شود، این رقم تا 10000 مگاوات افزایش پیدا می‌کند.
روش‌های تولید برق در افغانستان
افغانستان با وجود وابستگی به برق وارداتی، ظرفیت عظیمی برای تولید برق از منابع متنوع دارد. طبق برآوردها، ما می‌توانیم تا 310.000 مگاوات برق تولید کنیم که شامل موارد زیر است:
منابع آبی: بیش از 23.000 مگاوات از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی قابل تولید است. سدهای کجکی در هلمند و نغلو در کابل از جمله منابع فعال تولید برق آبی هستند، اما نیاز به سرمایه‌گذاری دارند.
انرژی خورشیدی: با بیش از 200.000 مگاوات ظرفیت بالقوه، انرژی خورشیدی به دلیل آفتاب فراوان در اکثر مناطق افغانستان، گزینه‌ای ایده‌آل است. پروژه‌های کوچک خورشیدی در ولایت‌های هرات و قندهار اجرا شده، اما به دلیل کمبود بودجه، مقیاس آن‌ها محدود است.
انرژی بادی: حدود 68.000 مگاوات ظرفیت تولید برق در افغانستان از باد وجود دارد، به‌ویژه در ولایت‌های هرات و بلخ که دارای جریان‌های بادی مناسب هستند.
در سال‌های اخیر، قراردادهایی برای تولید 228 مگاوات برق از منابع بادی، آبی و خورشیدی با سرمایه‌گذاری بیش از 20 میلیارد افغانی امضا شده است. این پروژه‌ها، اگرچه محدود هستند، نشان‌دهنده حرکت به سمت استفاده از منابع داخلی هستند.
جنبش روشنایی نمادی از جایگاه برق برای مردم افغانستان
جنبش روشنایی یکی از برجسته‌ترین حرکت‌های مدنی در تاریخ معاصر افغانستان بود که در سال 1395 در اعتراض به تغییر مسیر خط انتقال برق 500 کیلوولت ترکمنستان (پروژه توتاپ) از بامیان به سالنگ شکل گرفت. این پروژه قرار بود برق وارداتی از ترکمنستان را از طریق ولایت‌های مرکزی به کابل منتقل کند، اما تغییر مسیر آن به سمت سالنگ، به اعتقاد بسیاری از فعالان، به دلیل تبعیض قومی و محرومیت مناطق هزاره‌نشین صورت گرفت.
این تصمیم دولت اشرف غنی به اعتراضات گسترده‌ای منجر شد. در جریان یکی از این اعتراضات مدنی در کابل، انفجاری مرگبار رخ داد که به شهادت بیش از 80 نفر و زخمی شدن صدها تن منجر شد. این حادثه نه‌تنها نشان‌دهنده بی‌کفایتی دولت در تأمین امنیت معترضان بود، بلکه عمق نارضایتی مردم از تبعیض در تخصیص منابع زیرساختی را آشکار کرد.
برق به عنوان یکی از نیازهای اساسی برای توسعه اقتصادی، آموزش، صحت و رفاه عمومی، در مناطق مختلف افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ولایت‌های محروم، دسترسی محدود به برق مانع از توسعه صنعتی، زراعت و بهبود کیفیت زندگی شده است. جنبش روشنایی نشان داد که دسترسی عادلانه به برق نه‌تنها یک نیاز زیرساختی، بلکه یک مسئله حقوق بشری و عدالت اجتماعی است.
پروژه برق هلدینگ عزیزی؛ گامی به سوی خودکفایی
یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های تولید برق در تاریخ افغانستان، قرارداد ۱۰ میلیارد دالری گروه عزیزی با وزارت انرژی و آب است که اخیرا امضا شد. این پروژه که توسط میرویس عزیزی، تاجر افغان ساکن امارات متحده عربی، هدایت می‌شود، هدف تولید 10.000 مگاوات برق طی هفت سال (تا سال 1411) را دنبال می‌کند. این پروژه در ولایت‌های بلخ، بامیان، بغلان و هرات اجرا خواهد شد و از منابع آبی، بادی و خورشیدی برای تولید برق استفاده می‌کند. از این میزان، 4.000 مگاوات برای مصرف عمومی و 6.000 مگاوات برای بخش صنعتی در نظر گرفته شده است.
این پروژه می‌تواند تحول عظیمی در اقتصاد افغانستان ایجاد کند. با تولید برق پایدار و ارزان، امکان تأسیس هزاران فابریکه جدید فراهم می‌شود و از خروج میلیون‌ها دالر ارز برای واردات برق جلوگیری خواهد شد. همچنین، پیش‌بینی می‌شود که این پروژه برای بیش از 150.000 نفر فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند، که 98 درصد نیروی کار آن از داخل افغانستان تأمین خواهد شد. این پروژه نه‌تنها به خودکفایی انرژی کمک می‌کند، بلکه با صادرات 2.000 تا 3.000 مگاوات برق، می‌تواند سالانه بین 500 میلیون تا یک میلیارد دالر درآمد ارزی برای کشور ایجاد کند.
البته تمام این خوش‌بینی‌ها تا زمانی ادامه دارد که گروه عزیزی و حکومت افغانستان به تعهدات خود پایبند باشند. در غیر این صورت افغانستان و چالش‌های برقی‌اش کماکان ادامه خواهد داشت.
کلام آخر
وضعیت برق در افغانستان همچنان با چالش‌های متعددی مواجه است، اما قراردادهای اخیر با ازبکستان و پروژه عظیم گروه عزیزی نشان‌دهنده گام‌های امیدوارکننده‌ای به سوی خودکفایی است. جنبش روشنایی یادآور اهمیت دسترسی عادلانه به برق و تأثیر آن بر توسعه و عدالت اجتماعی است. با وجود ظرفیت‌های عظیم تولید برق در افغانستان، نیاز به سرمایه‌گذاری، مدیریت کارآمد و استفاده از فناوری‌های نوین بیش از پیش احساس می‌شود.
هادی محمدی
