منطقه واخان منطقه‌ای کوهستانی در شمال‌شرقی افغانستان، که بین رشته کوه‌های پامیر در شمال، قره‌قورم در جنوب و هندوکش در غرب قرار گرفته است. نوار باریکی که در این منطقه وجود دارد به کریدور واخان معروف است که از شمال شرق افغانستان به چین و از جنوب به پاکستان و از شمال به تاجیکستان متصل است. کریدور واخان 350 کیلومتر طول و 16 تا 64 کیلومتر عرض دارد.
نکته مهم کریدور واخان، مجاورت آن با کشور چین دومین قدرت اقتصاد جهان است که اهمیت این منطقه را برای افغانستان و منطقه افزایش داده است. قدرت اقتصادی چین و علاقه این کشور به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف به خصوص معادن افغانستان، بر اهمیت کریدور واخان افزوده است. در این سو، با راه‌اندازی کریدور واخان، ارزش استراتژیک افغانستان ارتقا خواهد یافت و این کشور می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در ترانزیت کالا بین چین و کشورهای عضو سازمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای کسب کند. از سوی دیگر اجرایی شدن این گونه طرح‌های اقتصادی در افغانستان علاوه بر ارزآوری بالا، باعث افزایش سطح مناسبات سیاسی افغانستان با کشورهای منطقه خواهد شد.
دعوت چین از نماینده حکومت طالبان در سومین نشست بین‌المللی طرح ابتکار کمربند – راه در 25 و 26 مهر سال گذشته، این احتمال را مطرح می‌کند که چین ممکن است افغانستان را در زمره یکی از کشورهای تکمیل کننده این طرح کلان شامل کند.
پیوند اقتصاد و امنیت افغانستان با کریدور واخان
مقام‌های حکومت طالبان همواره در دیدار با دیپلمات‌های چینی، ضمن تاکید بر تامین امنیت افغانستان، از آمادگی برای تسهیلات و شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری چینی‌ها سخن می‌گویند. این امر باعث دلگرمی چینی‌ها شده است و به همین دلیل گرایش به فعالیت‌های اقتصادی کلان از جمله در زمینه استخراج لیتیوم و مس پیدا کرده‌اند. در کنار این موضوع، موقعیت راهبردی کریدور واخان سبب شده است تا چینی‌ها نتوانند به سادگی از نقش استراتژیک و سازنده این کریدور در ابتکار کمربند – راه (BRI) بگذرند. همچنین چین به خوبی می‌داند که اجرایی شدن این طرح، در کاهش وابستگی افغانستان به غرب نقش بسزایی دارد. نکته مهم دیگر این است که از پیامدهای احتمالی راه‌اندازی کریدور واخان می‌تواند تامین امنیت و ثبات در افغانستان باشد که منجر به ایجاد اتحاد استراتژیک بین چین و افغانستان خواهد شد.
اهتمام طالبان به راه‌اندازی کریدور واخان
یکی از استراتژی‌های اولویت‌دار حکومت طالبان، برقراری ارتباط مسقیم زمینی با چین است. به همین دلیل، تاکید بر راه‌اندازی کریدور واخان همواره یکی از محورهای مذاکراتی مقام‌های حکومت طالبان با مقامات کشور چین بوده است. حکومت طالبان به این مذاکرات اکتفا نکرده و در تلاش است تا مسیر افغانستان در کریدور واخان را احداث کند. در شهریور ماه 1402 حکومت طالبان پروژه ساخت جاده از ولسوالی واخان تا مرز چین به طول 50 کیلومتر و عرض 5 متر را آغاز کرد که هزینه آن 5 میلیون و 125 هزار دالر برآورد شده است. این گونه اقدامات نشان دهنده اهتمام ویژه حکومت طالبان به راه‌اندازی کریدور واخان است.
مزایای راه‌اندازی کریدور واخان برای منطقه
پیامد اقتصادی راه‌اندازی کریدور واخان منحصر به افغانستان نمی‌شود و نتایج آن کشورهای منطقه به ویژه ازبکستان، ترکمنستان و چین را نیز در بر خواهد گرفت. یکی از کشورهای منطقه که علاقه زیادی به راه‌اندازی کریدور واخان دارد، ایران است. با راه افتادن کریدور واخان، این مسیر می‌تواند نقش ویژه‌ای در توسعه مراودات اقتصادی چین و ایران از طریق افغانستان داشته باشد. راه آهن خواف – هرات می‌تواند محرک خوبی برای ارتباط ریلی ایران و چین باشد. حکومت طالبان به تازگی طرح مطالعه امتداد این خط آهن به سمت مزار شریف را آغاز کرده است و تعهد داده که این مسیر را با استفاده از بودجه داخلی احداث خواهد کرد و قرار است نشست 3 جانبه چین، افغانستان و ایران در همین رابطه برگزار شود. اجرایی شدن طرح ریلی ایران – افغانستان – چین، تحولی بزرگ در اقتصاد منطقه و کریدور شرق به غرب خواهد داشت و چینی‌ها هم از اهمیت این مسیر به خوبی آگاه هستند اما تاکنون تصمیم نهایی را اتخاذ نکرده‌اند.
چالش‌های احتمالی فراروی کریدور واخان
علی‌رغم همه مزایا و محاسنی که کریدور واخان برای منطقه و فرامنطقه دارد، این پروژه با برخی چالش‌ها و تهدیدات روبرو است. مهمترین این نگرانی‌ها تهدیدات ژئواستراتژیکی است. از آنجایی که ایالت سین‌گیانگ چین مسلمان‌نشین است و جریان‌های افراطی در مناطق اطراف وجود دارند، چین نگران است که بازیگران رقیب، از پتانسیل کریدور واخان سوء استفاده کنند. دیگر نگرانی چین، گروه‌های تروریستی مانند تحریک ترکستان شرقی است که ممکن است کریدور واخان نقش یک منفذ را برای آنان ایفا کند. با این وجود، ظرفیت بالای کریدور واخان برای چین قابل اغماض نیست به ویژه این که اگر حکومت طالبان بتواند تضمین‌های لازم را به پکن در این زمینه بدهد.
جمع‌بندی
نیاز مبرم حکومت طالبان برای رشد اقتصادی سبب شده است که طالبان توجه ویژه‌ای به مسیر ارتباطی مستقیم با چین از طریق کریدور واخان داشته باشد. برخی کشورهای منطقه مانند ایران، ازبکستان و ترکمنستان رغبت زیادی به راه اندازی این مسیر دارند. این مسیر به ویژه اگر در خاک افغانستان با خطوط ریلی تجهیز شود، می‌تواند تحولی شگفت در اقتصاد افغانستان و کریدور شرق به غرب ایجاد کند. با این وجود، تهدیدات امنیتی حول کریدور واخان مهمترین مانع موجود در این مسیر است. لازم به ذکر است که برخی کشورها مانند پاکستان هم تمایلی به راه اندازی این مسیر ندارند چرا که انحصار دسترسی به افغانستان را از دست خواهند داد.
حسین آقایی
