پروژه های زیربنایی افغانستان از جمهوریت تا امارت

همگان واقف اند که از سال 2001 که جامعه ی جهانی به افغانستان حضور یافتند و اقدام به بازسازی افغانستان نمودند، کمک های هنگفت و بی سابقه ی از سوی جامعه جهانی به این کشور سرازیر گردید. بهترین و زُبده ترین شرکت های ساختمانی با نخبه ترین اینجینیران، در افغانستان شروع به فعالیت نمودند.

طی دو دهه حضور آمریکا و غرب در افغانستان، پروژه ها و پلان های متعدد انکشافی در مناطق گوناگون افغانستان، روی دست گرفته شد و یا دست کم در روی کاغذ طراحی گردیدند. از تغییر در سیستم مالداری و زراعت گرفته تا تبلیغات و شعارها مبنی بر شهرک سازی و سرک سازی، از جمله شعارهای شبان و روزان زمامداران دو دهه ی پسین افغانستان بودند.

با این وجود اما، آنگونه که انتظار می رفت در دوران جمهوریت علی الرغم مصرف میلیاردها دالر، در زمینه عمرانی و زیر بنایی در افغانستان تحولی اساسی صورت نگرفت و سیستم زراعت و مالداری به جای پیشرفت، عقب گرد نمود و پروژه های زیربنایی و اقتصادی نیز به صورت کامل با ناکامی مواجه گردیدند.

جالب اینجاست که با آنکه مردم افغانستان در دوران «جمهوریت»، انواع انتظارات و توقعات را داشتند و امیدوار بودند که در قسمتهای زیربنایی و اقتصادی تحولات و تغییرات اساسی به وجود آیند، اما از طالبان هیچ کسی توقع و انتظار نداشت. زیرا جامعه افغانستان به شدت تحت تاثیر تبلیغات رسانه ی و مطبوعاتی قرار گرفته بودند و از طالبان جز تازیانه چیزی در ذهن نداشتند.

همانطور که زمامداران دوران «جمهوریت» بر خلاف انتظارات و توقعات مردم افغانستان، در حوزه اقتصادی و پروژه های زیربنایی هیچ کاری نکردند، اما طالبان علی الرغم اینکه هیچ کسی از آنها انتظار و توقع نداشتند، در قسمت تعمیل و راه اندازی پروژه های زیربنایی افغانستان طی کمتر از سه سال حکمرانی شان موفقانه عمل کرده اند و پروژه های زیربنایی و عمرانی متعددی را به بهره برداری سپرده اند.

باتوجه به توضیحاتی که داده شد، احساس می شود تا وضعیت پروژه های زیربنایی افغانستان و تحولات در حوزه ی اقتصادی در افغانستان در دوران جمهوریت و همچنان در دوران کنونی (امارت طالبان)، مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده شود.

پروژه های زیربنایی افغانستان در دوران «جمهوریت»

از سال 2001 تا سال2014، به مدت سیزده سال حامد کرزی، زمامداری افغانستان را به عهده داشت. تحلیلگران با آنکه کرزی را در حوزه ی سیاسی و تحکیم وحدت ملی رئیس جمهور موفق می داند، اما در طول دوران ریاست جمهوری کرزی، علی الرغم اینکه میلیاردها دالر کمک های جامعه ی جهانی به افغانستان سرازیر شدند و پلانها و طرح های انکشافی متعددی طراحی گردیدند، اما جملگی روی کاغذ ماند و جز ایجاد چند تا پل و پلچک در بعضی مناطق کشور، پیشرفتی قابل توجهی صورت نگرفت.

در دوران سیزده ساله ی کرزی، در حوزه ی سرک سازی، شاه راه هرات ـ کابل باز سازی گردید که متاسفانه درآن مواد و مساله جات بی کیفیت و غیر استندرد به کار رفته بود و پس از سال 2014 دوام نیاورد و وضعیت شاه راه کابل ـ هرات، از سرک خاکی و ناپخته بدتر شد. در قسمت زراعت و مالداری، آمریکائیان پروژه های ناکامی مانند «پروژه سویا» و امثال آن را روی دست گرفت و همانطور که دیده شد، تمام پلانها و برنامه ها در حوزه ی زراعت و مالدری منجر به شکست و ایجاد خسارات و صدمات متعدد گردید.

با اختتام دوران ریاست جمهوری کرزی، «حکومت وحدت ملی» تحت رهبری اشرف غنی روی کار آمد. شعار اشرف غنی این بود که وی افغانستان را به «چهارراه اقتصادی» منطقه تبدیل می کند. رئیس جمهور فراری افغانستان در شعارهای انتخاباتی اش، پیوسته از پلانها و برنامه های اقتصادی و زیر ساختی در افغانستان سخن می گفت.

اشرف غنی دارنده مدرک دکترا از دانشگاه کلمبیا که بسیاری وی را با یکی از کتاب هایش یعنی «اصلاح دولت‌های ورشکسته» می‌شناسند، کم وبیش 8 سال زمامداری افغانستان را به عهده داشت. اشرف غنی در دوران حضور خود در قدرت، به جای اینکه افغانستان را اصلاح کند، به همان شیوه‌ای که بر کشورش حکومت می‌کرد، آن را ترک کرد: وی فردی جدا از همه بود و صرفا توسط شماری از مشاوران که گفته می‌شود در جریان خروجش از افغانستان او را همراهی کرده اند، احاطه شده بود.

از سال 2014 تا سال 2021 که اشرف غنی فرار کرد، علی الرغم شعارها و تبلیغات شبانه روزی رسانه ها و مطبوعات دولتی، حتی یک پروژه به صورت کامل تطبیق و عملی نگردید. موافقت نامه ی استفاده از بندر چابهار ایران، موافقت نامه ی راه آهن هرات ـ خواف، موافقت نامه ی کریدور حمل و نقل کمربند لاجورد، موافقت نامه ی اتصال بندر آقینه به خط ریلی ترکمنستان، برق کاسا، تاپی و ده ها موافقت نامه ی دیگر توسط اشرف غنی به امضاء رسید.

در طول دوران زمامداری اشرف غنی، از تمام موافقت نامه و طرح ها و پروژه های که در بالا ذکر گردید، حتی یکی از آنها تطبیق و به بهره برداری سپرده نشد. در قسمت شهرک و سرک سازی، حتی یک کیلومتر سرک پخته نشدند و بازسازی های سرک ها، پل ها و پلچک های که در دوران کرزی انجام شده بودند، تقریبا جملگی در سرتاسر افغانستان، تخریب گردیدند و از بین رفتند.

پروژه های بزرگ زیربنایی و زیر ساختی، بعد از اینکه با پیمانکاران و شرکت های ساختمانی عقد قرار می نمودند و چند درصد از هزینه ها را از خزانه ی دولت خارج می ساختند، با هزاران بهانه متوقف می گردیدند.

در سال 2017، ۱۶ پروژه‌ی بزرگ زیربنایی در شش بخش انرژی، ترانسپورت، زراعت، اتصال منطقه‌ای، تکنالوژی معلوماتی و بخش شهری، پیش بینی شده بودند. پس از مدتها تبلیغات رسانه ی و ده ها کنفرانس مطبوعاتی، هیچ کدام از پروژه های متذکره نه تنها تطبیق و عملی نگردید بلکه حتا با شرکت ها و پیمان کاران به امضا هم نرسید.

پروژه‌ی تاپ ۵۰۰، سرمایه‌‌گذاری روی دریای کابل و کنر برای تولید برق آبی، امکان‌سنجی انرژی قابل تجدید (۱۰ میگاوات برق آفتابی در کابل)، خط آهن هرات-تورقندی و خط آهن اندخوی، شبرغان، مزارشریف کندز، اتصال سرک‌ها به بندرهای مرزی، سرمایه‌گذاری روی طرح آبیاری جدید یا برنامه ملی آبیاری، پروژه‌ی انتقال گاز تاپی و ده ها پروژه ی دیگر زیر بنایی که دستگاه رسانه ی مطبوعاتی اشرف غنی از آنها سخن می گفتند، از صفحات مطبوعات و تلویزیونها فراتر نرفت و تطبیق و عملی نگردیدند.

*پروژه های زیربنایی افغانستان در دوران جمهوریت همواره متوقف می گردیدند*

پروژه های زیربنایی افغانستان در دوران امارت (طالبان)

تحولات آگست 2021 و تسلط طالبان بر افغانستان، علی الرغم اینکه، مردم کشور را به وحشت انداختند و جمیعت هراسناک به هر سو در فرار بودند و همانطور که گفته شد، از طالبان هیچ توقعی مبنی بر توسعه و تطبیق پروژه های اقتصادی را نیز نداشتند، ولی آنها (طالبان) با تلاش همه جانبه و تحمل شرایط تحریمی و مشکلات متعددی که وجود داشت، موفق گردید تا با راه اندازی و تطبیق پروژه های نیمه کاره و جدید، برای همگان امیدواری ایجاد کنند.

تمام پروژه های که در دوران «جمهوریت»، شرکت های ساختمانی و پیمان کاران خارجی امکان سنجی و طراحی نموده بودند، طالبان به دنبال تطبیق و عملی ساختن آنها بر آمدند. ازجمله پروژه های مهم و تاثیر گذاری که طالبان طی کمتر از سه سال گذشته، تطبیق و عملی نموده اند، به ترتیب کانال قوش تپه، خط هرات ـ خواف، پروژه 10میگاوات برق آفتابی کابل، باز سازی شاه راه کابل ـ هرات، بازسازی تونل سالنگ، تعمیر و ترمیم شاه راه کابل ـ ننگرهار و ده ها پروژه ی دیگر مهم زیر بنایی و زیر ساختی را تکمیل و به بهره برداری سپرده اند یا دست کم کار به روی آنها جریان دارند.

باتوجه به اینکه حکومت طالبان از سوی جامعه جهانی و سازمان ملل متحد تحریم است و افغانستان نیز در بحران های عمیق و متعدد فرو رفته اند، موفقیت طالبان در تطبیق و عملی ساختن پروژه های زیربنایی، قابل تحسین است. دلیل عمده ی که طالبان به چنین موفقیت بی نظیری دست یافته اند و علی الرغم شرایط نامناسب، در تطبیق و به بهره برداری پروژه های زیربنایی افغانستان کامیاب عمل کرده اند، شفافیت و عدم فساد اداری در حکومت آنان است. چنانچه بزرگترین دلیل ناکامی حاکمان دوران «جمهوریت» فقط و فقط فساد گسترده و عمیقی بود که در دستگاه اداری آن نظام وجود داشت.

اکنون که طالبان موفق به تطبیق پروژه های زیر بنایی گردیده و ظاهرا عزم راسخ دارند تا همه ی ظرفیت های اقتصادی افغانستان را از قوه به فعل در بیاورد، انتظار می رود که سرمایه داران و تاجران ملی و بین المللی در افغانستان سرمایه گذاری کنند. هرچند ممکن است، مدیران و مسئولین دوران جمهوریت که اکثرا در غرب و آمریکا ساکن اند، توطئه چینی کنند و مانند موضع گیری امرالله صالح معاون اشرف غنی که در قبال تصمیم میرویس عزیزی مبنی بر سرمایه گذاری ده میلیارد دالری افغانستان، موضع گیری نمایند، اما طالبان ثابت ساختند که توانایی تطبیق و عملی ساختن پروژه های بزرگ ملی را در کشور دارند.

افزون بر اینکه طالبان در تطبیق و عملی ساختن پروژه های زیربنایی افغانستان موفقانه عمل کرده است، آنها با امضاء توافق نامه های متعدد با چین، ایران و دیگر کشورهای همسایه در استخراج و به بهره برداری منابع طبیعی افغانستان نیز کامیاب بوده اند. به همین دلیل بعید به نظر می رسد که مسئولان و مدیران فراری بتوانند جلوی سرمایه گذاری سرمایه گذاران و تاجران ملی و بین المللی را در کشور بگیرند.