تعاملات کشورهای آسیای مرکزی با حکومت طالبان
یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی طالبان، تمرکز بر توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، به‌ویژه چهار کشور آسیای مرکزی یعنی ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان است. این روابط از جنبه‌های ژئواکونومیک حائز اهمیت ویژه‌ای است و نشان‌دهنده تغییرات در دیدگاه‌های استراتژیک این کشورها نسبت به افغانستان است. در این یادداشت به دنبال بررسی تفصیلی این روابط هستیم.
سیاست خارجی اقتصاد محور طالبان
از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، یکی از مهم‌ترین عناصر در سیاست خارجی این گروه، تمرکز بر توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، به‌ویژه کشورهای آسیای مرکزی بوده است. طالبان در تلاش است تا از طریق این روابط، ضمن جلب حمایت‌های اقتصادی و زیرساختی، جایگاه خود را در صحنه بین‌المللی تثبیت کند. از این رو، اقتصاد به عنوان محور اصلی در سیاست خارجی طالبان جلوه‌گر شده است.
اهمیت اقتصاد در سیاست خارجی طالبان از جنبه های ذیل قابل توجه است:
1. با توجه به شرایط اقتصادی دشواری که طالبان پس از تسلط بر کشور با آن مواجه شده‌اند، از جمله تحریم‌های بین‌المللی، انسداد دارایی‌های خارجی، و رکود اقتصادی، طالبان به سرعت به این نتیجه رسیدند که برای بقا و تثبیت قدرت خود، نیازمند توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه‌ای هستند.
2. طالبان دریافته‌اند که برای جلب اعتماد جامعه بین‌المللی و کسب مشروعیت، باید به تأمین نیازهای اقتصادی کشور توجه ویژه‌ای داشته باشند. در این راستا، توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه، به ویژه کشورهای آسیای مرکزی، به یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی طالبان تبدیل شده است. این گروه تلاش می‌کند تا با انعقاد توافقات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، نه تنها به بهبود وضعیت معیشتی مردم افغانستان کمک کند، بلکه مشروعیت خود را در عرصه بین‌المللی نیز تقویت نماید.
3. در سایه نیاز شدید به توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد اشتغال، طالبان به دنبال جذب سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای، به خصوص از سوی کشورهای آسیای مرکزی هستند. این کشورها که خود به دنبال بهره‌برداری از منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک افغانستان هستند، می‌توانند شریکان اقتصادی مهمی برای طالبان باشند. در این میان، تمرکز بر پروژه‌های مشترک زیرساختی مانند خطوط انتقال انرژی، راه‌آهن و توسعه حمل‌ونقل منطقه‌ای، نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی این تعاملات در سیاست خارجی طالبان است.
4. طالبان با درک این واقعیت که اقتصاد و امنیت به طور جدی با یکدیگر مرتبط هستند، تلاش دارند تا از طریق توسعه روابط اقتصادی، امنیت داخلی و منطقه‌ای را نیز تقویت کنند. بهبود شرایط اقتصادی می‌تواند به کاهش ناامنی و تقویت ثبات در داخل افغانستان کمک کند، در حالی که ایجاد روابط اقتصادی پایدار با کشورهای همسایه می‌تواند به ایجاد یک محیط امنیتی باثبات‌تر در منطقه منجر شود. این امر به طالبان کمک می‌کند تا از نقش خود به‌عنوان یک شریک اقتصادی و امنیتی مورد اعتماد در منطقه بهره‌برداری کنند.
نگاه ژئواکونومیکی آسیای مرکزی به افغانستان
کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه ازبکستان و ترکمنستان، افغانستان را به عنوان یک پل استراتژیک برای اتصال به بازارهای آسیای جنوبی و خلیج فارس می‌بینند. پروژه‌های زیرساختی مانند خطوط ریلی و خطوط انتقال انرژی که از افغانستان عبور می‌کنند، برای این کشورها اهمیت ویژه‌ای دارند. ترکمنستان به ویژه در زمینه انتقال گاز و برق به افغانستان و از آنجا به کشورهای دیگر، نقش کلیدی دارد.
حجم تجارت افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی
در سال‌های اخیر، حجم تجارت بین افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی افزایش یافته است. طبق آمار موجود:
- ازبکستان: تجارت سالانه با افغانستان حدود 700 میلیون دالر است و شامل صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی، و محصولات صنعتی است.
- ترکمنستان: تجارت با افغانستان به 500 میلیون دالر می‌رسد و بیشتر شامل صادرات گاز و برق به افغانستان است.
- قرقیزستان: حجم تجارت با افغانستان حدود 50 میلیون دالر است که شامل محصولات زراعتی و مواد اولیه می‌شود.
- قزاقستان: حجم تجارت با افغانستان به 200 میلیون دالر می‌رسد که بیشتر شامل صادرات گندم و مواد غذایی است.
نتیجه‌گیری کشورهای آسیای مرکزی درباره حکومت طالبان
کشورهای آسیای مرکزی به این نتیجه رسیده‌اند که بقاپذیری حکومت طالبان و تکیه بر تعهدات امنیتی این گروه در داخل افغانستان، می‌تواند به ثبات منطقه‌ای کمک کند. این ثبات نسبی به آنها اجازه می‌دهد تا بر مبنای محاسبات اقتصادی و منافع ژئواکونومیکی، روابط خود با کابل را گسترش دهند. ازبکستان و ترکمنستان به ویژه در این زمینه پیشرو بوده‌اند و روابط اقتصادی و زیرساختی خود با طالبان را تقویت کرده‌اند. قزاقستان و قرقیزستان نیز به تدریج به این رویکرد نزدیک شده‌اند، هرچند هنوز احتیاط‌هایی در سیاست‌های خود دارند.
به طور کلی، کشورهای آسیای مرکزی در روابط خود با طالبان، توازن دقیقی بین محاسبات اقتصادی و امنیتی برقرار کرده‌اند و در تلاشند تا از فرصت‌های موجود در افغانستان بهره‌برداری کنند، در حالی که به ثبات و امنیت منطقه‌ای نیز توجه دارند.
حبیبه غلامی
