پیامدهای حمله و اشغال افغانستان توسط آمریکا
آمریکا ۲۳ سال پیش در۷ اکتوبر ۲۰۰۱، به منظور نفوذ در منطقه‌ی خاورمیانه و کنترول رقبای خود در سطح بین‌المللی، حملات یازدهم سپتمبر به برج‌های دوقلو در خاک آمریکا را بهانه قرار داد و به افغانستان تجاوز نظامی نمود. حمله‌ی آمریکا به افغانستان و اشغال بیست‌ساله‌ی این کشور پیامدهای گسترده و پیچیده‌ای بر این کشور و حتی منطقه داشت که تأثیرات آن همچنان ادامه دارد.
به همین دلیل اکنون که بیش از ۲۳ سال از این فاجعه گذشته است، زمانی خوبی است که پیامدهای تباه‌کننده‌ای تجاوز نظامی و اشغال بیست‌ساله‌ای افغانستان توسط آمریکا مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده شود تا مسئولان افغانستان متوجه باشند که مبادا کشور از سر بی تدبیری و سوء مدیریت دوباره به چنان فاجعه و مخمصه‌ی گرفتار گردد.
پیامدهای انسانی و اقتصادی تجاوز آمریکا به افغانستان
در طول بیست سال اشغال افغانستان، هزاران غیرنظامی افغان کشته و زخمی شدند. بر اساس گزارش‌ها، تلفات انسانی ناشی از حملات نظامی، حملات پهپادی و عملیات‌های هوایی آمریکا و متحدانش، به همراه حملات گروه‌های مسلح دیگر از جمله طالبان و داعش، جان بسیاری از غیرنظامیان را گرفت. این جنگ منجر به آوارگی میلیون‌ها نفر از مردم افغانستان شد و بسیاری از خانواده‌ها مجبور به ترک خانه‌های خود شدند و به کشورهای همسایه یا دیگر مناطق افغانستان پناه بردند.
اقتصاد افغانستان در طول اشغال آمریکا به شدت آسیب دید. زیرساخت‌های اساسی، از جمله سرک‌ها، پل‌ها، مکاتب، شفاخانه‌ها و سیستم‌های آب و برق، در طول سال‌ها جنگ ویران شدند. با وجود تلاش‌های بین‌المللی برای بازسازی، فساد گسترده و ناکارآمدی دولت‌های پس از طالبان باعث شد که بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای به نتیجه نرسد. تولید مواد مخدر نیز در طول این دوره به طرز چشمگیری افزایش یافت و افغانستان به بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان تبدیل شد، که این خود تأثیرات مخربی بر جامعه افغان گذاشت.
تأثیرات منفی اشغال افغانستان بر جامعه‌ی مدنی و گسترش ناامنی و بی‌ثباتی
با وجود برخی پیشرفت‌ها در زمینه‌هایی مانند آموزش و بهبود حقوق زنان در دوره پس از ۲۰۰۱، این پیشرفت‌ها ناپایدار بوده و بسیاری از آن‌ها با بازگشت طالبان به قدرت از بین رفت. آمریکا و جامعه بین‌المللی در ایجاد نهادهای مستقل و قدرتمند حقوق بشر و حمایت از جامعه‌ی مدنی افغان ناکام بودند، و در نهایت، گروه‌های حقوق بشری و مدنی با تهدیدات و محدودیت‌های فراوانی روبرو شدند. این امر به‌ویژه در مورد زنان و دختران و اقلیت‌های قومی-مذهبی که با محدودیت‌های شدیدی مواجه شدند، مشهود است.
از طرف دیگر؛ تهاجم آمریکا به افغانستان نه تنها منجر به بی‌ثباتی این کشور شد، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر منطقه‌ی جنوب آسیا و خاورمیانه نیز داشته است. کشورهای همسایه مانند پاکستان، ایران و هند از پیامدهای این جنگ متأثر شدند. همچنین، این جنگ موجب گسترش تنش‌ها بین کشورهای منطقه و ورود بیشتر قدرت‌های خارجی به تحولات افغانستان گردید.
فساد و ناکامی در ایجاد دولت کارآمد و پایدار
فساد یکی از بزرگ‌ترین پیامدهای منفی اشغال افغانستان توسط آمریکا و نیروهای ائتلاف بود. میلیاردها دالر کمک‌های بین‌المللی که به منظور بازسازی و تقویت نهادهای دولتی به افغانستان سرازیر شد، به دلیل نبود نظارت کافی و ضعف‌های ساختاری، به جای استفاده در توسعه‌ی زیرساخت‌ها و بهبود شرایط زندگی مردم، وارد جیب مقامات دولتی فاسد و گروه‌های نفع‌طلب شد.
در نتیجه، فساد نه تنها به‌صورت گسترده در نهادهای دولتی و اردو و پولیس ملی ریشه دوانید، بلکه به شکاف عمیق‌تری میان مردم و دولت منجر شد. این فساد ساختاری همچنین مانع از ایجاد نهادهای کارآمد شد که می‌توانستند کشور را به سمت ثبات و توسعه هدایت کنند.
آمریکا و نیروهای ائتلاف نتوانستند یک دولت مرکزی قوی و کارآمد در افغانستان ایجاد کنند. دولت‌هایی که پس از سال 2001 بر سر کار آمدند، به دلیل وابستگی شدید به حمایت‌های خارجی، فقدان نهادهای دموکراتیک مستحکم، و نبود مشروعیت در میان بسیاری از اقوام و گروه‌های داخلی، همواره ناکارآمد باقی ماندند.
تمرکز قدرت در دست گروه‌های کوچک سیاسی و همچنین وابستگی بیش از حد به نیروهای خارجی برای تأمین امنیت، موجب شد تا دولت نتواند به شکل مؤثری خدمات عمومی ارائه دهد یا در برابر طالبان و دیگر گروه‌های شورشی مقابله کند.
باتوجه به آنچه که گفته آمد اینک می‌توان نتیجه گیری کرد که اشغال بیست‌ساله‌ی افغانستان توسط آمریکا، نه تنها به اهداف اصلی اعلام شده، یعنی مبارزه با تروریسم و ایجاد ثبات در افغانستان نرسید، بلکه ویرانی‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی گسترده‌ای بر جای گذاشت. این جنگ نه تنها به شکل‌گیری دوباره طالبان کمک کرد، بلکه نهادهای دولتی و مدنی را تضعیف کرد و افغانستان را به یکی از فقیرترین و ناامن‌ترین کشورهای جهان تبدیل نمود.
خروج آمریکا در سال ۲۰۲۱ به نوعی تأیید این واقعیت بود که راه‌حل‌های نظامی برای مسائل پیچیده‌ی اجتماعی و سیاسی مانند افغانستان کارساز نیستند.
نقیب‌الله جمشید
