بحران آب در کابل
کابل بی زر باشه اما بی برف نی! این ضرب المثل مشهوری است که از گذشته بر زبان مردم کابل جاری بوده و نشانگر این است که کابل همواره و همه ساله شاهد بارش بوده و حالا در کمال تعجب همین شهر با کمبود آب مواجه شده است. کابل، شهری با تاریخی غنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک، در گذشته از منابع آبی نسبتاً فراوانی بهره‌مند بود و همین حالا هم سه رود از کابل می‌گذرد اما ساکنان آن با چالش‌های جدی در دسترسی به آب سالم و کافی مواجه‌اند تا جایی که صف‌های طولانی دریافت آب در مناطق مختلف کابل دیده میشود و کسانی که بضاعت مالی مناسبی ندارند، در معرض تشنگی هستند.
از فراوانی در گذشته تا بحران آبی امروز کابل
افغانستان با وجود قرار گرفتن در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک، به لطف رودخانه‌های پرآبی مانند کابل، هلمند، آمودریا و هریرود، و همچنین منابع زیرزمینی و چشمه‌های متعدد، منطقه‌ای با پتانسیل آبی قابل‌توجه بوده است. کابل، که در کنار رودخانه کابل و در نزدیکی منابع آبی زیرزمینی شکل گرفته، در گذشته از این منابع برای تأمین نیازهای شرب، زراعت و صنعتی بهره می‌برد.
با این حال، در دهه‌های اخیر، این شهر شاهد کاهش شدید دسترسی به آب بوده است. اگر در گذشته مشکلات افغانستان به جنگ، ناامنی و فقر اقتصادی محدود می‌شد، امروز کمبود آب به یکی از بحران‌های اصلی تبدیل شده که زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است.
چرا کابل با بحران آبی مواجه شده است؟
1. سوءمدیریت منابع آب
سوءمدیریت منابع آب در دهه‌های گذشته یکی از مهمترین عوامل ایجاد بحران کنونی در کابل است. این سوءمدیریت در ابعاد مختلف قابل بررسی است، مانند عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی که مسئولان در سالهای گذشته نتوانستند زیرساخت‌های مدرن برای مدیریت آب، مانند سدهای ذخیره‌سازی، کانال‌های انتقال و سیستم‌های تصفیه، ایجاد کنند. مدیریت ناکارآمد منابع زیرزمینی نیز از دیگر نمونه‌های سوء مدیریت محسوب میشود که استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در کابل، به‌ویژه برای مصارف زراعی و صنعتی، سطح آب‌های زیرزمینی را به شدت کاهش داده است.
البته نباید تأثیر جنگ بر منابع آب را نادیده گرفت. جنگ‌های طولانی‌مدت نه تنها زیرساخت‌های آبی را تخریب کرده، بلکه منابع طبیعی مانند جنگل‌ها و پوشش گیاهی را که در حفظ آب‌های سطحی و زیرزمینی نقش دارند، نابود کرده است. این تخریب به کاهش منابع آبی در کابل و اطراف آن دامن زده است.
2. تغییرات اقلیمی و کاهش منابع طبیعی
یکی از دلایل عمده‌ای که این بحران را تعمیق بخشیده، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع طبیعی آب است؛ پدیده‌ای جهانی که آثار آن در کابل به‌گونه‌ای ملموس و نگران‌کننده مشاهده میشود. بارندگی‌های نامنظم و گرم‌شدن زمین،کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی و اثرات بی‌پیشینه خشکسالی همگی از عوامل تغییرات اقلیمی هستند که کابل را تهدید می‌کنند.
3. افزایش باورنکردنی جمعیت
جمعیت کابل در 25 سال اخیر بیش از 7 برابر شده و از 800 هزار نفر در سال 2001 به بیش از 7 میلیون نفر در سال 2025 رسیده و با بازگشت مهاجرین از ایران و پاکستان که مقصد بسیاری از آنها شهر کابل است، این جمعیت بیشتر هم خواهدشد. افزایش جمعیت، فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع آبی کابل وارد کرده است. در حالی که زیرساخت‌های موجود برای پاسخگویی به این تقاضا کافی نبوده‌اند. این افزایش جمعیت، همراه با نبود برنامه‌ریزی شهری مناسب، به مصرف غیربهینه آب منجر شده است.
4. آلودگی گسترده آب
باورنکردنی است اگر بگوییم که 80 فیصد آب‌های زیرزمینی کابل بخاطر آلودگی قابل استفاده نیست!
یکی از اصلی‌ترین علل آلودگی آب‌های زیرزمینی کابل، نفوذ فاضلاب‌های شهری و صنعتی به منابع آبی است. کابل فاقد سیستم‌های مدرن جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب است، و فاضلاب‌های خانگی و صنعتی بدون تصفیه به زمین و رودخانه کابل سرریز می‌شوند. این مشکل به‌ویژه در مناطق پرجمعیت مانند خیرخانه و دشت برچی، که فاضلاب‌ها مستقیماً به چاه‌های آب نفوذ می‌کنند، شدت بیشتری دارد.
چاره بحران آب در کابل چیست؟
برای رفع بحران آب در کابل، ترکیبی از اصلاحات مدیریتی، سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و مشارکت مردمی ضروری است. تغییرات اقلیمی در افغانستان هم اثرات خود را گذاشته و بدون هماهنگی حکومت و مردم امکان گذر از این امتحان سخت طبیعت میسر نیست.
وظیفه دولت از نظارت بر چاه‌های غیرقانونی ،ایجاد سیستم‌های فاضلاب مدرن،آموزش و فرهنگ‌سازی و همکاری‌های منطقه‌ای گرفته تا تامین بودجه برای عملی کردن پروزه‌های مورد نیاز است. وظیفه مردم نیز اصلاح مصرف آب هم در بخش خانگی و هم در بخش زراعی است و کشاورزان باید سیستم‌های آبیاری مدرن و محصول کم آب را جایگزین روشهای قدیمی کنند.
اما مهمترین اقدامی که کارشناسان برای عبور از این بحران پیشنهاد داده‌اند، پروژه انتقال آب از پنجشیر به کابل است.
انتقال آب از پنجشیر به کابل؛ راه‌حلی برای رفع بحران آب در کابل
رودخانه پنجشیر، که در ولایت پنجشیر در شمال کابل جریان دارد، به دلیل حجم بالای آب و کیفیت مناسب، به‌عنوان منبعی بالقوه برای تأمین آب آشامیدنی کابل شناخته شده است. پروژه انتقال آب از این رودخانه، که اولین بار در سال 2012 طراحی شد، قرار است سالانه 100 میلیون مترمکعب آب را از بازارک، مرکز ولایت پنجشیر، به منطقه تره‌خیل کابل منتقل کند. این پروژه، با طول تقریبی 120 کیلومتر، نواحی متعددی از کابل را تحت پوشش قرار خواهد داد.
مسئولان آبی در کابل می‌گویند که در صورت اجرای این پروژه، نیاز آب آشامیدنی بیش از سه میلیون نفر از ساکنان کابل تأمین خواهد شد و وابستگی این شهر به منابع آب زیرزمینی کاهش می‌یابد. بررسی‌های اولیه و مطالعات امکان‌سنجی این طرح تا پایان سال 2024 به اتمام رسیده و هزینه تقریبی اجرای آن حدود 170 میلیون دالر تخمین زده شده است. طبق این طرح، قرار است از طریق یک خط لوله 123 کیلومتری، آب از منطقه پنجشیر به شهر کابل منتقل شود.
کلام آخر
بحران آب در کابل، که ریشه در سوءمدیریت، تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و آلودگی گسترده دارد، زندگی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند. پروژه انتقال آب از رودخانه پنجشیر به کابل، با پتانسیل تأمین آب سالم برای بیش از ۳ میلیون نفر، می‌تواند راه‌حلی کلیدی برای این بحران باشد. این پروژه نه تنها سلامت عمومی را بهبود می‌بخشد، بلکه با کاهش نابرابری‌های اجتماعی و ایجاد فرصت‌های شغلی، سرمایه اجتماعی و امید به آینده را در میان جوانان تقویت می‌کند. با این حال، موفقیت آن به تأمین بودجه، مدیریت زیست‌محیطی و مشارکت جوامع مردمی وابسته است.
حمید محمدی
