اخیرا برخی از رسانه ها به نسخه ای از کتاب خاطرات «شاهزاده هری» پسر کوچک چارلز سوم، پادشاه بریتانیا، دست یافته اند که بخشی از آن به دوران خدمت او در ارتش بریتانیا اختصاص یافته است. او در این قسمت، از خاطرات خود در افغانستان نوشته و به کشتن 25 نفر اعتراف میکند که این روزها واکنشهای گستردهای رسانه ای را در پی داشته است. در این نوشته ضمن اشاره گذرا به نگاه غربی ها نسبت به مردم افغانستان، به لزوم ورود محکمه جزایی بین المللی به بررسی جنایات جنگی جنگ 20 ساله افغانستان و امکان پیگیری پرونده شاهزاده هری در این محکمه، پرداخته می شود.

نگاه غربی ها به مردم افغانستان

«هری» یک شاهزاده و عضو خاندان سلطنتی بریتانیا بود که نماد اخلاق بریتانیای کبیر است. شاهزاده هری در این خانواده رشد و نمو داشته و ویژگیهای شخصیتی او در چنین محیطی شکل گرفته است، لذا میتوانیم بگوییم ادبیات او نسبت به مردم افغانستان، ترجمان نوع نگاه بریتانیا و غرب نسبت به این مردم است، نه تنها «هری» انسان افغانستانی را «مهره شطرنج» و بازیچه می داند، بلکه اکثریت غربی ها چنین نگاهی را به انسان شرقی از جمله افغانستانی ها دارند.

استفاده از سلاحهای ممنوعه، علمیاتهای کور شبانه و کشتن انسانها به نیت سرگرمی و تفریح از سوی نیروهای ناتو طی بیست سال جنگ در افغانستان و برخورد تبعیض آمیز کشورهای غربی به ویژه اروپایی ها، پس از جنگ اکراین با مهاجرین افغانستانی و اکراینی، می تواند دلیل خوبی بر این مدعا باشد.

ضرورت بررسی جنایات جنگی نیروهای خارجی در جنگ 20 ساله افغانستان توسط ICC

در جنگ بیست ساله افغانستان که پس از حمله آمریکا و متحدینش در 7 اکتبر 2001 شروع شد، سه گروه نظامی عمده دخیل بوده اند؛ یک: جنگجویان طالبان، دو: نیروهای نظامی دولت افغانستان، سه: نیروهای خارجی به رهبری آمریکا. بر اساس آمارها در این جنگ بیش از ۴۷۲۴۵ غیرنظامی کشته شدند. علاوه بر آن حدود ۶۶۰۰۰ تا ۶۹۰۰۰ نفر از اردو و پولیس افغانستان و بیش از ۵۱۰۰۰ نفر از جنگجویان طالبان تا آپریل ۲۰۲۱ کشته شده‌اند. به‌طور کلی این جنگ ۱۷۱۰۰۰ تا ۱۷۴۰۰۰ نفر کشته در افغانستان بر جا گذاشته‌است. اگرچه ارتکاب جنایات جنگی از سوی هرکدام از این سه گروه محتمل است، اما در این نوشته تنها به جنایات صورت گرفته از سوی نیروهای خارجی پرداخته می شود.

علاوه بر استفاده از سلاحهای ممنوعه، حملات کور شبانه، گزارشهای متعددی از کشتار غیرنظامیان و اسیران جنگی، شکنجه، تجاوز به زنان و کودکان و … توسط نیروهای خارجی، از جمله آمریکایی ها، نیروهای ارتش بریتانیا، نیروهای نظامی آلمان، فرانسه، استرالیا و … وجود دارند که همگی از مصادیق قطعی جنایت جنگی هستند.

این اعمال اگرچه خاطرات شیرینی را برای شاهزاده انگلیسی رقم زده اند و از نظر او و بسیاری از نیروهای خارجی شطرنج بازیی بیش نبوده است؛ اما در واقع جنایاتی هستند که روان هر انسان ذی شعوری را می آزارند. لذا ضروری است که محکمه جزایی بین المللی به منظور حفظ صلح، امنیت و رفاه جهانی و توجه به نگرانی عمومی جامعه جهانی و پایان دادن به بی کیفرمانی مجرمان و بر قراری عدالت که اهداف اساسی این محکمه را تشکیل میدهند، جنایات جنگی احتمالی ارتکاب یافته توسط این نیروها را بررسی نمایند.

امکان بررسی جنایات ارتکابی نیروهای خارجی در افغانستان توسط ICC

بر اساس بند 1 ماده 5 اساسنامه محکمه جزایی بین المللی (اساسنامه رم) محکمه مذکور از لحاظ موضوعی صلاحیت رسیدگی به جنایت نسل کشی، جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز را دارد. صلاحیت زمانی محکمه محدود به جرایمی است که پس از انفاذ اساسنامه محکمه (2002) ارتکاب یافته باشد (ماده 11 اساسنامه) و از نظر مکانی محکمه می تواند به جرایم ارتکاب یافته در قلمرو کشورهای عضو یا اتباع این کشور در کشور غیر عضو اعمال صلاحیت نماید (ماده 12 اساسنامه). برای اعمال صلاحیت قضایی محکمه نسبت به جرایم مذکور در ماده 5 اساسنامه، ضرورت به ارجاع وضعیت از سوی دول عضو یا شورای امنیت نیست، بلکه سارنوالی محکمه می تواند با در نظرداشت ماده 17 اساسنامه، مستقیما به تحقیقات بپردازد (ماده 13 و 15 اساسنامه).

افغانستان عضو محکمه جزایی بین المللی است. در ماه فیبروری 2003 اساسنامه محکمه را به تصویب رسانده و از ماه می 2003 برای دولت افغانستان لازم الاجرا شده است. بنابراین جنایات جنگی ارتکابی پس از ماه می سال 2003 توسط نیروهای خارجی در افغانستان در صلاحیت محکمه مذکور قرار دارند. مطالعات نشان می دهد که دولتهای عضو ناتو به جز چند دولت محدود هیچ اقدامی برای محاکمه افرادی متهم به ارتکاب جنایات جنگی، نکرده اند، لذا موارد مقرر در ماده 17 اساسنامه محقق نیست و محکمه جزایی بین المللی می تواند به موضوع ورود پیدا کرده و پرونده را تحت بررسی قرار دهد.

پیش از این برخی از حقوقدانان به ویژه آمریکایی ها استدلال می کردند که با توجه به قرارداد «سوفا» بین دولت افغانستان و ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) این کشور نه صلاحیت محاکمه اعضای ناتو را دارد و نه م یتواند وضعیت را به محکمه جزایی بین المللی ارجاع نماید و با این استدلال جنایات جنگی ارتکابی توسط نیروهای آمریکایی و ناتو را قابل بررسی در محکمه جزایی بین المللی نمی دانستند؛ اما نگاه غالب این است که پیمان «سوفا» تنها صلاحیت قضاوت و محاکمه را از دولت افغانستان سلب کرده است؛ اما همچنان حاکمیت دولت محفوظ است و بر این اساس مانعی در ارجاع پرونده از سوی دولت افغانستان به محکمه بین المللی مذکور وجود ندارد. قضات محکمه جزایی بین المللی نیز از این نگاه پیروی نموده اند و عملا پرونده افغانستان در دستور کار محکمه مذکور قرار گرفته است.

آیا شاهزاده هری توسط محکمه جزایی بین المللی قابل محاکمه است؟

بریتانیا که عضو سازمان ناتو است در طول بیست سال گذشته، بیش‌تر از ۹ هزار سرباز در افغانستان داشت و اکثرا این نیروها در ولایت هلمند مستقر بودند. گزارشهای متعددی از ارتکاب جنایات جنگی توسط این نیروها، در این ولایت وجود دارد. از جمله بی بی سی در یک گزارش تحقیقی به این موضوع پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که احتمال وقوع جنایات جنگی توسط نیروهای ویژه بریتانیا وجود دارد. شاهزاده هری ده سال (2005 تا 2015) به طور تمام وقت در ارتش بریتانیا انجام وظیفه کرد و در دو عملیات در افغانستان حضور داشت و به اعتراف خودش در جریان مأموریت دومش 25 نفر را، در شش عملیات هلیکوپتری کشته است. اگر چه او از این 25 نفر به عنوان اعضای طالبان یاد کرده است؛ اما بازهم معلوم نیست که این افراد در چه شرایطی و در کجا به قتل رسیده اند؟ ضمن اینکه عضویت افراد کشته شده در گروه طالبان نیز، باید بررسی گردد.

بریتانیا از جمله کشورهای می باشد که برای بررسی جنایات جنگی احتمالی نیروهای خود در افغانستان، اعلام آمادگی کرده است. لذا چنانچه این کشور به تحقیقات خود مصمم باشد، باید پرونده هری نیز در دست تحقیقات این کشور قرار گیرد و تا زمانی که نشانه های عدم تمایل، یا عدم محاکمه منصفانه و بی طرفانه از سوی این کشور احراز نگردد، پرونده شاهزاده هری در محکمه جزایی بین المللی قابل بررسی نیست؛ زیرا صلاحیت محکمه تکمیلی است و پس از شروع محاکم ملی به تحقیقات، صلاحیت ورود ندارد (ماده 17 اساسنامه)؛ اما چنانچه آشکار گردد که دولت بریتانیا مایل به محاکمه نیروهای خودش نیست یا محاکمات جنبه صوری دارد و عدالت اجرا نمی گردد، محکمه جزایی بین المللی می تواند جنایات احتمالی توسط نیروهای بریتانیایی به ویژه پرنده شاهزاده هری را مورد بررسی قرار دهد.

سردار اخلاقی زاده، تحلیلگر مسائل افغانستان

لینک کوتاه: https://tahlilroz.com/?p=1607