مکانیسم ماشه یکی از ابزارهای کلیدی در چارچوب توافق هسته ای برجام و بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که به کشورهای عضو این اجازه را میدهد که اگر ایران تعهدات خود را نقض کرد، تحریم ها را برگردانند. در سالهای اخیر، سه کشور اروپایی بسیار کوشش کردند تا این مکانیسم را فعال کنند اما با مخالفت ایران و بعضی از اعضای شورای امنیت رو به رو شدند .
با اینحال، ایران با پایبندی به برجام و بهره گیری از استراتژی دیپلماسی و صبر توانسته از فشارهای غرب عبور کند و موقعیت خود را تقویت نماید. کشورهای همسایه و منطقه می‌توانند با حمایت سیاسی و همکاری اقتصادی اثر این فشار ها را کاهش دهند و زمینه های همکاری منطقه ای را تقویت کنند. در واقع، مکانیسم ماشه امروز نوعی پلن B برای غرب است؛ چرا که تجربه فشار مستقیم تهدید نظامی علیه ایران، از جمله تلاشهای اسرائیل، نتیجه بخش نبوده و راهبرد فرسایشی فعلی با هدف محدود کردن ایران و وادار کردنش به پذیرش خواسته های غرب طراحی شده است.
مکانیسم ماشه؛ ابزار کهنه غرب!
در سال ۲۰۲۰، ایالات متحده تلاش کرد با استناد به بندهای قطعنامه ۲۲۳۱، تحریم های لغو شده علیه ایران را برگرداند، اما از آنجایی که در سال ۲۰۱۸ ، امریکا از برجام خارج شده بود، موفق نشد. پس از آن، سه کشور اروپایی وارد عمل شدند تا هدف ناکام مانده ی واشنگتن را پیش ببرند و فشار سیاسی بر ایران افزایش یابد. اما از آنجایی که ایران همواره به تعهدات خود پایبند بوده، تلاش های اروپا برای فعال سازی مکانیسم ماشه بیشتر نقش بازی روانی داشت تا ابزار واقعی فشار!
اما اهداف اروپا چیست؟!
اهداف سه کشور اروپایی از فعال سازی مکانیسم ماشه عمدتا دو علت دارد:
نخست، همسویی با سیاستهای امریکا برای نشان دادن پایبندی به توافق هسته ای و مصون ماندن از فشار واشنگتن ؛ و دوم ، اعمال فشار بر ایران به منظور وادار کردن این کشور به بازگشت کامل به تعهدات برجامی. با این وجود، واقعیت‌های سیاسی نشان میدهد که ایران دست برتر را دارد، زیرا اروپا و آمریکا بارها از اجرای کامل تعهدات خود خودداری کرده اند، درحالیکه ایران همواره به توافقات پایبند بوده است.
مکانیسم ماشه؛ پلن B غرب
غرب در گذشته تلاش کرده با فشار مستقیم نظامی، ایران را وادار به پذیرش خواسته‌های خود کند. در این مسیر، اسرائیل نقش پیشتاز داشت و با تهدید نظامی و عملیات‌های محدود سعی می‌کرد ایران را مجبور به تسلیم کند. اما ایران با نمایش قدرت دفاعی، آمادگی نظامی و صبر استراتژیک نشان داد که تهدید مستقیم راه به توافق نمی‌برد و مذاکره بدون رعایت منافع ملی ممکن نیست. این واکنش، هم قدرت و هم انعطاف ایران را به نمایش گذاشت و نشان داد گزینه نظامی نمی‌تواند کشور را به پذیرش خواسته‌های غرب وادار کند.
پس از ناکامی فشار نظامی، اکنون راهبرد فرسایشی جایگزین شده و مکانیسم ماشه یکی از ابزارهای آن است. این سازوکار، که به عنوان پلن B غرب شناخته می‌شود، تلاش می‌کند از طریق فشار سیاسی و اقتصادی بدون ورود به جنگ مستقیم، ایران را تحت تأثیر قرار دهد. تغییر رویکرد از مسیر نظامی به فشار دیپلماتیک و حقوقی نشان میدهد که استراتژی دیپلماتیک و قدرت دفاعی ایران توانسته مسیر فشار مستقیم را محدود کند.
با این حال، هدف غرب همچنان محدود کردن ایران است، اما مسیر فشارها پیچیده‌تر و فرسایشی شده و ابزارهایی مثل مکانیسم ماشه برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی استفاده می‌شوند. این شرایط نشان میدهد که ایران میتواند با مدیریت دیپلماسی و راهبردهای منطقه‌ای، از فشارهای فرسایشی عبور کرده و فرصت‌هایی برای همکاری‌های منطقه‌ای پیدا کند.
توانایی ایران و نقش حمایت منطقه ای
ایران با استفاده از استراتژی هوشمندانه و مدیریت تدریجی فشارها توانسته مسیر پیشبرد برنامه های ملی خود را حفظ کند و اثر تحریم ها و فشارهای سیاسی گذشته را کاهش دهد.
در این بین، کشورهای منطقه و همسایه ، به ویژه افغانستان می‌توانند نقش حمایتی مهمی ایفا کنند. این حمایت شامل مواضع سیاسی همسو، دیپلماسی مشترک برای کاهش اثرات مکانیسم ماشه و همچنین همکاری های اقتصادی منطقه‌ای است. چنین هماهنگی هایی میتواند فشارهای خارجی را کاهش دهد و زمینه های تقویت همکاری های منطقه ای را فراهم کند.
حمایت سیاسی
اعلام مواضع همسو و همکاری دیپلماتیک میتواند فشارهای ناشی از فعال‌سازی مکانیسم ماشه را کاهش دهد و ایران را در مسیر اجرای برنامه‌های خود تقویت کند.
حمایت اقتصادی
حفظ مسیرهای تجاری و انرژی، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی مشترک، موجب می‌شود که اثرات منفی تحریم‌ها کاهش یابد و روابط ایران و افغانستان تقویت شود.
تجربه نشان داده است که تهدید و فشار مستقیم برای ایران نتیجه‌بخش نبوده و تصمیم‌گیرندگان کشور ایران، با هوشمندی دیپلماتیک و برنامه‌ریزی اقتصادی توانسته‌اند اهداف ملی خود را پیش ببرند.
نتیجه گیری
در مجموع، مکانیسم ماشه را می‌توان به‌عنوان پلن B غرب و راهبرد فرسایشی برای فشار بر ایران قلمداد کرد. با این حال، با توجه به پایبندی ایران به برجام، تجربه موفق مقابله با تحریم‌ها و حمایت همسایگان، به‌ویژه افغانستان، موقعیت ایران تقویت می‌شود. استمرار همکاری‌های منطقه‌ای، تقویت دیپلماسی و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های اقتصادی، راهبرد مؤثری برای عبور موفق از فشارهای غرب است. به این ترتیب، ایران با حفظ رویکرد هوشمندانه و ادامه مسیر تعاملات منطقه‌ای، قادر است از چالش‌های سیاسی و اقتصادی با موفقیت عبور کند.
زهرا هاشمی
