مواد مخدر در افغانستان
مواد مخدر یکی از معضلات بزرگ اجتماعی، اقتصادی و امنیتی افغانستان به شمار می‌رود که دهه‌ها است گریبان‌گیر این کشور است. افغانستان با وجود منابع طبیعی گسترده، ظرفیت‌های انسانی فراوان و موقعیت جغرافیایی خاص، متأسفانه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان شناخته می‌شود.
مسئله مواد مخدر نه‌تنها باعث گسترش اعتیاد و فروپاشی اجتماعی در داخل کشور شده، بلکه بستری برای فساد، جنایت‌های سازمان‌یافته و ناامنی‌های منطقه‌ای گردیده است. با روی‌کار آمدن حکومت طالبان در سال ۲۰۲۱، بحث مقابله با مواد مخدر به یکی از محورهای جدی سیاست داخلی تبدیل شده است. بررسی اقدامات طالبان و درک ریشه‌های عمیق این معضل، برای تبیین وضعیت کنونی و یافتن راه‌حل‌های مؤثر امری ضروری است.
تلاش طالبان برای مبارزه با مواد مخدر در افغانستان
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، رهبری این گروه از هر لحاظ سعی نموده است که با پدیده‌ی شوم مواد مخدر مقابله نماید. در آوریل ۲۰۲۲، رهبر طالبان، هبت‌الله آخندزاده، فرمانی صادر کرد که بر اساس آن، کشت تریاک و تولید مواد مخدر در سراسر افغانستان ممنوع اعلام شد.
این اقدام منجر به کاهش چشمگیر کشت تریاک در کشور شد. بر اساس گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC)، سطح زیر کشت تریاک از ۲۳۳٬۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۲ به ۱۰٬۸۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت، که معادل کاهش ۹۵٪ است. همچنین، تولید تریاک از ۶٬۲۰۰ تن به ۳۳۳ تن کاهش یافت.
در ولایت هلمند، که بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در افغانستان محسوب می‌شود، سطح زیر کشت تریاک از بیش از ۱۲۹٬۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۲ به تنها ۷۴۰ هکتار در آپریل ۲۰۲۳ کاهش یافت. در ولایت ننگرهار نیز، سطح زیر کشت تریاک از بیش از ۷٬۰۰۰ هکتار به ۸۶۵ هکتار رسید. افزون بر اینها، نیروهای امنیتی طالبان نیز بارها در عملیات‌های ضد مواد مخدر، قاچاق‌بران را دستگیر کرده‌اند.
چنانچه، تنها در سال ۲۰۲۳، بر بنیاد آمار رسمی منتشر شده از سوی وزارت داخله، بیش از ۵۰۰ مورد قاچاق و انتقال مواد مخدر در سطح کشور شناسایی و جلوگیری شده است و صدها تن مواد مختلف از جمله تریاک، هیرویین، شیشه و چرس ضبط گردیده است. همچنین مراکز تولید هیرویین در مناطق کوهستانی که پیش از این به‌راحتی فعالیت داشتند، شناسایی و نابود شده‌اند.
در کنار اقدامات عملی، تبلیغات گسترده‌ای نیز علیه کشت و مصرف مواد مخدر صورت گرفته و ملا امامان و علمای دین نیز در منابر از این عمل به‌عنوان حرام شرعی یاد کرده‌اند. این همه نشان می‌دهد که طالبان در سطح نیت و عمل، به‌صورت جدی در برابر پدیده مواد مخدر ایستاده‌اند.
اما با وجود تمام این تلاش‌ها، واقعیت تلخ این است که هنوز هم مواد مخدر از افغانستان قاچاق می‌شود. شبکه‌های پنهان از قاچاق‌بران هنوز در برخی نقاط فعالیت دارند و بر اساس گزارش‌های برخی منابع، هنوز تریاک و مواد مخدر صنعتی از مقصد افغانستان به دیگر کشورها صادر می گردد. این موضوع همچنان تهدیدی بالقوه برای سلامت اجتماعی، امنیت ملی و وجهه بین‌المللی افغانستان است.
میراث ننگین بیست سال اشغال و تقویت مواد مخدر
برای درک بهتر ریشه‌های معضل مواد مخدر در افغانستان، باید به دوره اشغال این کشور توسط نیروهای آمریکایی و ناتو بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ نگاهی انداخت. زیرا در طول این دو دهه، نه‌تنها کشت مواد مخدر کاهش نیافت، بلکه به‌شکل چشم‌گیری افزایش یافت. گزارش سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۷ نشان می‌دهد که افغانستان در آن زمان بیش از ۹۳ درصد تریاک جهان را تولید می‌کرد و بخش عمده آن زیر سایه حضور مستقیم نیروهای ناتو و آمریکا صورت می‌گرفت.
در بسیاری از موارد، گزارش‌های مستقل رسانه‌ها و نهادهای بین‌المللی نشان می دهد که نیروهای آمریکایی و سازمان‌های اطلاعاتی غربی، به‌جای مقابله با قاچاق مواد مخدر، با برخی قاچاق‌بران همکاری داشته‌اند یا دست‌کم چشم بر فعالیت‌های آنا‌ن می‌بستند. برخی از فرماندهان محلی تحت حمایت ناتو، مستقیماً در تجارت تریاک دست داشتند و درآمد حاصل از آن به صورت رشوه به دست کسانی می رسیدند که از طرفداران غرب و آمریکاییان بودند. یکی از موارد مستند، گزارش روزنامه «نیویورک تایمز» در سال ۲۰۱۰ بود که ادعا می‌کرد که حتی یکی از نزدیکان، رئیس‌جمهور پیشین، در قاچاق مواد مخدر دست دارد و با سازمان سیا رابطه دارد.
افزون بر آن، در طول بیست سال گذشته، تقریباً در تمام ولایات جنوبی، شرقی و غربی افغانستان، کشت مواد مخدر نه‌تنها سرکوب نگردید، بلکه گسترش یافت. نبود یک اراده واقعی در حکومت‌های تحت حمایت غرب، فساد گسترده، و فقدان برنامه‌ریزی درازمدت باعث شد که افغانستان تا خرخره در باتلاق مواد مخدر فرو رود.
هم‌اکنون میراث این وضعیت، به طالبان رسیده است. با این‌که ریشه‌کنی کامل یک‌شبه ممکن نیست، اما امید می‌رود که با تشدید برخوردهای امنیتی، افزایش آگاهی عمومی، ارائه بدیل‌های اقتصادی برای دهقانان، و همکاری منطقه‌ای، طالبان بتوانند این پدیده ننگین را به‌شکل کامل از بین ببرند.
در پایان باید گفت که افغانستان در آستانه فصل تازه‌ای از تاریخ خود قرار دارد. مبارزه با مواد مخدر، اگرچه دشوار و پرچالش است، اما گامی اساسی برای تأمین سلامت اجتماعی، اقتصاد شفاف و استقلال ملی به‌شمار می‌رود. اگر تلاش‌های صادقانه طالبان با حمایت ساختاری و همبستگی داخلی همراه شود، می‌توان امید داشت که این کشور از سایه تاریک تجارت مرگ‌آور مواد مخدر بیرون شود و راهی تازه به‌سوی بازسازی و امید بگشاید.
نقیب الله جمشید
