کودک + کار = نقض حقوق کودک
“کودک” و “کار” واژه هایی هستند که ترکیب مناسبی را تشکیل نمی دهند، اما متاسفانه چند سالی است که عبارت “کودکان کار” در تمامی کشورهای جهان به وضوح شنیده می شود و با وجود مخالفت و اقدامات سازمان های جهانی حامی کودکان بخصوص یونیسف، آمار کودکان کار در جهان همچنان رو به افزایش است. در این میان، آمار رو به افزایش کودکان کار افغانستان که طی سال های گذشته همواره در میان فقر و جنگ رشد کرده اند و بسیاری از آنها از حقوق اولیۀ خود همچون تعلیم و بازی محروم بوده اند، بسیار نگران کننده و هشدار دهنده است. کودکانی که جنگ آنها را بی پناه ساخته و رویای معلم شدن در سر دارند، اما خودشان از تعلیم و مکتب رفتن بازمانده اند.
جامعه جهانی و کودکان کار
مشکلات اقتصادی خسارات فراوانی بر میلیون‌ها خانواده در سراسر جهان وارد کرده است. فشارهایی که در برخی کشورها همچون افغانستان به قیمت امنیت یک کودک تمام می‌شود. طبق آمار سازمان جهانی یونیسف، در آغاز سال 2020 تقریباً 160 میلیون کودک کار در جهان وجود داشت که بدلیل تاثیرات کوید-19، 9 میلیون کودک دیگر به این آمار اضافه شد.
این آمار یک نفر از هر 10 کودک در سراسر جهان است که تقریباً نیمی از آنها در کارهای خطرناکی مشغول هستند که به طور مستقیم سلامت و رشد اخلاقی آنها را به خطر می اندازد.
با وجود شعارهای حمایت از حقوق بشرکودکان و اجلاس هایی که در سرتاسر جهان برای حمایت از حقوق کودکان برگزار می شود، این آمار لکۀ ننگی بر پیکره جامعۀ جهانی و سیاست مدارانی است که در سخنوری بسیار ماهر، اما در عمل کاملا ناتوان هستند.
افغانستان در زمره فقیرترین کشورهای جهان قرار دارد و پیامدهای این وضعیت بر اقشار مختلف از جمله کودکان قابل بررسی است. در زمان حاکمیت طالبان آمار دقیقی از کودکان کار نیست اما یک سال قبل از سقوط جمهوریت، وزارت کار افغانستان طی گزارشی اعلام کرد که تعداد کودکان کار در افغانستان به حدود 3 میلیون و هفتصد هزار نفر رسیده است و حدود 2 میلیون و یکصد هزار کودک که در رده سنی پنج تا هفده سال قرار دارند، مشغول کارهای سخت هستند. طبیعی است که در زمان حاکمیت طالبان به دلیل بدتر شدن اوضاع اقتصادی افغانستان، آمار کودکان کار افزایش یافته است. بسیاری از کودکان مجبورند به والدین خود در تهیه غذا کمک کنند تا خانواده را از خطر مرگ نجات دهند.
دفتر پیشرفت و توسعه سازمان ملل (UNDP) در سال 2022 طی گزارشی اعلام کرد که افغان‌های فقیر در حال حاضر برای زنده ماندن دست به هرکاری می‌زنند از جمله برخی به شیوه دردناکِ تبدیل کودکان به کارگر متوسل شده اند.
کودکان کار افغانستان و ترجیح کار کردن به مکتب رفتن
یک کودک وقتی مجبور به کار کردن می شود که خانوادۀ او در معرض ناامنی غذایی و اقتصادی قرار بگیرند. این دو نوع ناامنی سال هاست گریبانگیر افغان ها بوده است. خانواده هایی که سال ها درگیر جنگ بوده اند، پدر از دست داده اند، اولاد کلان ندارند و در نتیجه راهی جز گماشتن کودکان به کار باقی نمی ماند.
در سال 1994، دولت افغانستان کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد را دقیقاً 5 سال پس از تصویب آن امضاکرد. با این حال، در افغانستان میلیون ها کودک هنوز از حقوق اولیه خود از جمله حمایت، صحت، تعلیم، بازی، مشارکت اجتماعی، رشد و پیشرفت محروم هستند.
بیشترکودکان کار افغانستان به مکتب نمی روند، زیرا زنده ماندن را به باسواد ماندن ترجیح داده اند. برخی دیگر نیز که هم به مکتب می روند و هم کار می کنند، دیگر زمانی برای کودکی کردن ندارند و از شیرین ترین دوران زندگی خود یعنی کودکی محروم شده اند.
وضعیت کودکان کار افغانستان
بر اساس تحقیقی که توسط سازمان نجات کودکان انجام شده است، تخمین زده می شود که در حال حاضر یک میلیون کودک در افغانستان به کار مشغول هستند، زیرا درآمد خانواده ها در شش ماه گذشته به شدت کاهش یافته است. یک سِروِی از 1400 خانوار در هفت ولایت افغانستان نشان داد که 82 درصد از مردم افغانستان از زمان فروپاشی دولت سابق مورد حمایت غرب و انتقال قدرت به طالبان، درآمد خود را از دست داده اند.
در گزارشی به نقل از کریس نیامندی، رئیس بخش افغانستان سازمان بین‌المللی حمایت از کودکان آمده: “من نمونه‌ای از وضعیت ناامید کننده کنونی در افغانستان را دیده‌ام. ما هر روز کودکانی را که یک بیماری خطرناک دارند، معالجه می‌کنیم. آنها ماه هاست که چیزی جز نان خشک نمی‌خورند. والدین مجبور اند تصمیم بگیرند به کدام اولاد خود غذا دهند. آنان یا فرزندان شان را سر کار می‌فرستند یا مجبور اند از گرسنگی بمیرند. اینجا کمبود غذا وجود ندارد، بازارها پر از غذا است. با این حال کودکان از گرسنگی می میرند زیرا والدین آنها توانایی پرداخت هزینه غذا را ندارند.”
وضعیت کودکان کار افغانستان دل بسیاری از فعالان حقوق بشر را به درد آورده، اما گویا درد قدرت طلبی و تصاحب حکومت بالاتر است و در افغانستان هیچ وقت فرصتی برای رسیدگی به وضعیت کودکان کار نبوده است. سودای قدرت، چشم و گوش را بر مصائب و مشکلات مردم می بندد.
اثرات مخرب کار کردن بر کودکان کار
کار کودک نابرابری و تبعیض اجتماعی را تشدید می کند و دوران کودکی دختر و پسر را می رباید. کار کودکان دسترسی به آموزش را محدود می‌کند و به رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی کودک آسیب می‌زند، به خصوص برای دختران که آنها را در برابر فقر و محرومیت آسیب پذیرتر می کند.
امروز در افغانستان حتی یک کودک نیست که در میان درگیری ها بزرگ نشده باشد. درگیری های بی پایان و بی ثباتی سیاسی افغانستان را در طول تاریخ مدرن آن تحت فشار قرار داده است. بلایای طبیعی شدید، به ویژه خشکسالی، فقط اوضاع را بدتر کرده است و اقتصاد و زیرساخت های کشور را ویرانه ساخته و مردم آن را در فقر شدید فرو برده است.
سلامت جسم و روح کودکان کار افغانستان با کار کردن در کوره های آجرپزی، با بوت پالیشی، بوتَل چینی و زباله گردی شدیدا به خطر خواهد افتاد و هیچ تضمینی برای آینده ای مرفه برای آنان وجود نخواهد داشت. با وجودیکه طی سال های اخیر سازمان های حمایتی چون یونیسف و سازمان نجات کودکان اقدامات موثری در جهت کمک به کودکان در افغانستان انجام داده اند، اما این کمک ها هنوز در مقابل وضعیت ناگوار اقتصادی در افغانستان که کودکان را نیز تحت تاثیر قرار داده ناچیز هستند.
کودکان کار افغانستان، قهرمانان کوچک
نگاهی به سَرَک های افغانستانمان، تصویری ناخوشایند از وضعیت کودکان کار می دهد، تصویری که با وجودکودکانی که همگی در حال رفتن به مکتب یا بازی بودند می توانست زیباتر باشد. اما این کودکان کار افغانستان، امروز قهرمان و نان آوران کوچک خانواده های خود شده اند و بارِ کارهای شاغه و غَم دوری از رفاه، بازی و تعلیم را به دوش می کشند تا بلکه نانی بر سر دسترخوان خانوادۀ خود بیاورند. کودکانی که خیلی زود دارند بزرگ می شوند.
در تقویم (12 جون)، روزی به نام روز جهانی مبارزه با کار کودکان وجود دارد. وجود چنین روزی افزایش سرمایه گذاری در طرح های حمایتی از کودکان کار و کمپین های علیه کار کودکان را می طلبد، اما گویی گوش شنوایی وجود ندارد و مردان بالغ قدرت، دستان نحیف این کودکان را نمی بینند و یا خود را به ندیدن می زنند. کودکانی که با همین دستان ضعیف، قدرت کودکانۀ خود را به رخ این قدرتمندان می کشند.
مقامات جمهوری پیشین معتقد بودند بیشتر بودجه همیشه صرف امنیت شده و به همین دلیل چیزی برای حمایت های اجتماعی بخصوص برای کمک به کودکان آسیب پذیر باقی نمانده است. طالبان که با وعده های فراوان به قدرت بازگشتند نیز در عمل به وعده ها و برآورده کردن کوچک ترین نیازهای حقوق بشری کودکان ناکام بوده اند. اما مگر نه این است که رسیدگی به آسیب های اجتماعی از وظایف یک حکومت است؟!
به امید روزی که هیچ کودکی در جهان و همچنین در افغانستان زیبایمان به مشاغل شاغه مشغول نباشد. البته که تنها آرزو کردن کافی نیست و دولت ها و حکومت ها می بایست برای رفع این بحران کاری بکنند.
محسن شاه رفیعی، تحلیلگر
