ارتقای نمایندگی هند به سفارت در کابل
در روزگاری که هر حرکت دیپلماتیک در منطقه می‌تواند توازن قدرت را دگرگون کند، سفر هشت‌روزه امیرخان متقی، وزیر خارجه حکومت طالبان به دهلی‌نو، بیش از آنکه یک رویداد تشریفاتی باشد، به نشانه‌ای ژئوپلیتیکی شباهت دارد. دعوت رسمی از یکی از چهره‌های کلیدی حکومت طالبان از سوی هند، کشوری که تا چند سال پیش در برابر طالبان سکوتی سرد اختیار کرده بود، نقطه عطفی است در مناسبات دو کشور.
اما آنچه این سفر را از سطح دیدارهای معمولی فراتر برد، تصمیمی بود که پس از پایان آن اعلام شد: وزارت خارجه هند مأموریت فنی خود در کابل را به سطح سفارت ارتقا داد. این تحول، شاید در ظاهر یک تغییر اداری باشد، اما در عمق، حامل پیامی مهم است؛ پیامی که از تغییر محاسبات دهلی‌نو در قبال افغانستان و بازگشت آرام هند به صحنه سیاست کابل حکایت دارد.
هند هنوز حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است اما در عمل، این اقدام ارتقای نمایندگی هند به سفارت به‌منزله باز کردن یک دروازه رسمی و فعال برای تعامل مستقیم است. هند با دقت و هوشیاری میان تعامل و به‌رسمیت‌شناسی مرز می‌کشد، اما همان‌گونه که تجربه دیپلماسی منطقه نشان می‌دهد، نخستین قدم در مسیر بازگشت استراتژیک، همین ایجاد کانال‌های رسمی و فعال است.
نقش هند در افغانستان پیش از طالبان
برای درک معنا و وزن این ارتقا، نمی‌توان از گذشته روابط دو کشور غافل شد. هند در دوران جمهوریت، یکی از بازیگران فعال در عرصه کمک‌های توسعه‌ای، زیرساختی و بشردوستانه بود. پس از به قدرت رسیدن طالبان، دهلی‌نو سفارت خود را در کابل تعطیل کرد و تنها یک مأموریت فنی در کابل حفظ نمود.
این مأموریت فنی، نمادی بود از حضور حداقلی و محافظه‌کارانه. حفظ سکوی دیپلماتیک با مخاطره کم‌تر، ولی دارای ظرفیت محدود. حالا ارتقای آن به سطح سفارت، نه صرفاً تغییر عنوان؛ بلکه اعلام اراده هند برای بازی متفاوت در صحنه افغانستان است.
سیاست هند در مقابل افغانستان پساامریکا
پس از خروج نیروهای امریکایی و بازگشت طالبان به قدرت، هند با معضل و فرصت همزمان مواجه شد. از یک‌سو، نگرانی امنیتی ناشی از امکان افزایش نفوذ گروه‌های شبه‌نظامی در افغانستان و تهدیدات مرزی وجود داشت؛ از سوی دیگر، هند با فاصله گرفتنش از افغانستان، جایگاهی را از دست داد که رقبای منطقوی چون پاکستان و چین آن را به نفع خود می‌چرخانند.
در این چارچوب، دیپلماسی هند بر این اساس بود: تعامل محتاطانه با طالبان، حفظ منافع توسعه و بشردوستانه و در عین حال اجتناب از به رسمیت شناختن کامل حکومت طالبان، اعلام رسمی ارتقا ماموریت فنی هند در کابل. این موضوع نشان می‌دهد که هند، در سیاستش، گزینه تعامل فعال‌تر را انتخاب کرده است به جای کناره‌گیری.
ارتقای نمایندگی هند به سفارت؛ چگونه و برای چه؟
وقتی از ارتقای یک نمایندگی به سفارت سخن می‌گوییم، در واقع از تغییر کیفیت حضور دیپلماتیک صحبت می‌کنیم. سفارت معنایش این است: حضوری با ظرفیت کامل، امکان تخصیص سفیر یا کاردار عالی‌رتبه، توانایی گسترش همکاری‌ها در حوزه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی، و نمادی از اهمیت بالاتر رابطه.
تصمیم دهلی‌نو برای ارتقای ماموریت فنی‌اش در کابل، در تاریخ 21 اکتبر به‌صورت رسمی از سوی وزارت خارجه هند اعلام شد. این تصمیم، نتیجه مستقیم گفت‌وگوهای انجام‌شده در جریان سفر امیرخان متقی به دهلی‌نو و دیدار او با وزیر خارجه هند، بود. در بیانیه وزارت خارجه هند آمده است که این ارتقا با اثر فوری عملی می‌شود، عبارتی که نشان می‌دهد تصمیم از پیش آماده بوده و تنها منتظر لحظه مناسب سیاسی برای اعلام رسمی آن بوده است.
این اقدام ارتقای نمایندگی هند به سفارت حامل پیام‌های زیادی است. از یک‌سو، دهلی‌نو با ارتقای سطح نمایندگی خود در کابل، وزن دیپلماتیک رابطه را افزایش داده و نشان داده است که افغانستان همچنان بخشی از محاسبات راهبردی سیاست خارجی هند است. از سوی دیگر، این تصمیم به بازیگران منطقوی به‌ویژه پاکستان و چین می‌فهماند که هند نه تنها صحنه افغانستان را ترک نکرده، بلکه آماده است با شیوه‌ای سنجیده و محتاطانه دوباره به میدان بازگردد.
نکته قابل توجه اینجاست که هند در عین گسترش تماس و بازگشایی سفارت، هنوز به‌طور رسمی حکومت طالبان را به‌رسمیت نشناخته است. این همان سیاست کلاسیک دهلی‌نو است: تعامل بدون تایید. در واقع، هند می‌کوشد میان دیپلماسی فعال و مشروعیت‌بخشی فاصله نگه دارد، یعنی گفت‌وگو و حضور بیشتر، اما نه الزاما پذیرش کامل نظم سیاسی جدید کابل. به زبان ساده‌تر: ارتقا یعنی تماس بیشتر، اما نه الزاما تایید کامل.
تأثیر بر توازن منطقه‌ای و پیام برای پاکستان و چین
رفتار هند در افغانستان، برای پاکستان و چین پیام دارد. پاکستان از دیرباز نقش مهمی در افغانستان داشته است و حالا پس از جنگ اخیر جایگاهش در افغانستان سست‌تر هم شده و هند با گامی چون ارتقای نمایندگی در کابل، می‌خواهد ضد اثر این نفوذ را علیه پاکستان ایجاد کند. با حضور فعال‌تر هند، کابل می‌تواند توازن بیشتری میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد ایجاد کند.
از سوی دیگر، چین نیز که در سال‌های اخیر در افغانستان فعالیت اقتصادی و زیرساختی دارد، با حضور پررنگ‌تر هند مواجه می‌شود. هند با ارتقای سفارت، می‌خواهد نشان دهد که در افغانستان تنها نیست و می‌تواند به عنوان رقیب یا حداقل هم‌پای چین ظاهر شود. همچنین، برای طالبان، این سفر و ارتقای نمایندگی هند به سفارت فرصتی است تا ادعای انزوایشان را تضعیف کنند و نشان دهند که قادرند در دیپلماسی منطقوی فعال باشند. این موضوع، خود به تعادل قدرت در منطقه کمک می‌کند و هند نیز از این امکان بهره می‌برد.
کلام آخر
سوغات متقی از دهلی‌نو، تنها یک عبارت خبری نیست؛ بلکه نمادی است از این که فصل تازه‌ای در روابط هند و افغانستان گشوده شده است. ارتقای نمایندگی هند به سفارت، نشانه تغییر محاسبات راهبردی دهلی‌نو، و همزمان دروازه‌هایی است برای کابل تا از انزوای ادعاشده خارج شده و دریچه‌های اقتصادی و دیپلماتیک جدیدی پیش رویش گشوده شود.
رویکرد هند نیز، از انفعال پس از 2021 به مشارکت فعال تبدیل شده است؛ مشارکتی که تلاش دارد جایگاه هند را در افغانستان پساامریکا تثبیت کند و در مقابل بازیگران منطقوی نفوذی ایجاد کند. برای طالبان، ورود هند می‌تواند مانعی باشد در برابر نفوذ همیشگی پاکستان و فرصتی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد و روابط خارجی‌اش.
در پایان، آنچه اهمیت دارد این است که برخلاف اظهارات و تبلیغات غالب مبنی بر انزوای حکومت طالبان، واقعیت سیاسی ولو به‌صورت گزینشی و محافظه‌کارانه، در حال تغییر است. حکومت طالبان نه در انزوا بلکه در حرکتی هوشمندانه، تعامل کشورهای منطقوی را بازتعریف می‌کند و هند، با ارتقای نمایندگی‌اش، آماده است تا در این میدان حضور جدی‌تری داشته باشد.
محمد احمدی
