دیپلماسی شتابان افغانستان و آسیای مرکزی
در پی شناسایی رسمی طالبان از سوی روسیه، تحولی تازه در نقشه دیپلماسی و اقتصاد منطقه‌ای پدید آمده است؛ تحولی که مرزهای محتاطانه گذشته را کنار زده و جان تازه‌ای به روابط افغانستان با همسایگان آسیای مرکزی بخشیده است. این رویداد، فراتر از یک تصمیم سیاسی صرف، بازتاب تغییر نگاه بازیگران منطقه‌ای به واقعیت‌های نوپدید قدرت در کابل و جستجوی فرصت‌های تازه در سرزمینی است که همواره گذرگاه تاریخ و تجارت بوده است.
در دل این روند، ازبکستان و قزاقستان با گام‌هایی سنجیده و عمل‌گرایانه، پیشگام تقویت مناسبات شده‌اند؛ رویکردی که هم نشانه سازگاری با تحولات ژئوپلیتیکی است و هم تلاشی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی و امنیتی. با توجه به اهمیت و ابعاد چندلایه این تحولات، پرسش اساسی مطرح می‌شود اینکه: چگونه و چرا کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه قزاقستان و ازبکستان، به سمت تعمیق روابط با طالبان حرکت کرده‌اند، و این روند چه تأثیری بر مشروعیت بین‌المللی طالبان و جایگاه ژئوپلیتیکی منطقه خواهد داشت؟ این نوشتار می‌کوشد با واکاوی دیدارهای اخیر مقام‌ها، ابتکارهای اقتصادی و دیپلماسی عمل‌گرایانه، به ابعاد این پرسش پاسخ دهد.
به‌رسمیت‌شناخته‌شدن طالبان توسط روسیه و شتاب دیپلماسی میان افغانستان و آسیای مرکزی
تصمیم تاریخی روسیه در سوم جولای ۲۰۲۵ برای به‌رسمیت‌شناختن رسمی طالبان، نقطه عطفی در روابط خارجی افغانستان و تحولی تعیین‌کننده برای کل منطقه بود. این اقدام مسیر تازه‌ای برای تعامل کابل با کشورهای آسیای مرکزی گشود و قزاقستان و ازبکستان را به‌عنوان بازیگران پیشرو در این روند به صحنه آورد. در هفته‌های اخیر، دیدارهای کلیدی مقام‌های ارشد این کشورها با طالبان، بیانگر اراده جدی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، زیرساختی و ژئوپلیتیکی است.
در همین راستا، مرات نورتلیف، وزیر امور خارجه قزاقستان، در سفر به کابل با مقام‌های ارشد طالبان از جمله ملا عبدالغنی برادر، امیرخان متقی و نورالدین عزیزی دیدار کرد. محور اصلی این گفت‌وگوها توسعه پروژه‌های ترانزیتی، تقویت تجارت و افزایش سرمایه‌گذاری بود؛ به‌ویژه توافق برای سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دالری قزاقستان در پروژه خط آهن تورغندی ـ هرات که افغانستان را به آسیای مرکزی متصل می‌سازد.
نورتلیف همچنین با تأکید بر عزم آستانه برای گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و علمی، اعلام کرد که قزاقستان آماده پذیرش سفیر طالبان در پایتخت خود است؛ موضعی که نشان‌دهنده تعهد روشن این کشور به تعمیق همکاری با کابل است.
همزمان، ازبکستان نیز رویکردی مشابه در پیش گرفته است. عبدالفغار بحر، سفیر طالبان در تاشکند، در دیدار با بختیار سعیدوف، وزیر امور خارجه ازبکستان، درباره توسعه همکاری‌های ترانزیتی و انرژی و اتصال افغانستان به شبکه‌های ریلی و برق منطقه گفت‌وگو کرد.
به باور تحلیلگران، اقدام روسیه مشوقی قوی برای کشورهای آسیای مرکزی بوده تا با نگاه عمل‌گرایانه، روابط نزدیک‌تری با طالبان ایجاد کنند؛ رویکردی که با هدف حفظ ثبات و بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی دنبال می‌شود. همان‌گونه که الدانیز گوسینوف، پژوهشگر قزاقستانی، گفته است: این روند می‌تواند برای همه طرف‌ها «برد–برد» باشد و زمینه را برای شناسایی رسمی طالبان از سوی سایر کشورهای منطقه فراهم کند.
نقش قزاقستان و ازبکستان در دیپلماسی منطقه‌ای و شناسایی طالبان
قزاقستان به‌عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی و سیاسی آسیای مرکزی، در چهار سال گذشته رویکردی محتاطانه اما عمل‌گرایانه نسبت به طالبان اتخاذ کرده است. برخلاف ازبکستان و تاجیکستان که مرزهای مشترکی با افغانستان دارند، قزاقستان نفوذ قومی مستقیمی در افغانستان ندارد، اما از مزیت‌های دیپلماتیک و اقتصادی برخوردار است. این کشور از زمان تسلط طالبان، سفارت خود را در کابل فعال نگه داشته و روابط دوجانبه را حفظ کرده است.
یکی از اقدامات کلیدی قزاقستان، حذف طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی در سال گذشته بود که نشان‌دهنده تغییر رویکرد آستانه به سمت تعامل مثبت است. این تصمیم با هدف تسهیل همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه در زمینه‌های ترانزیتی و غذایی، انجام شد. قزاقستان به دلیل وابستگی شدید افغانستان به محصولات غذایی این کشور، اهرم فشار قابل‌توجهی در روابط دوجانبه دارد.
سفر وزیر خارجه قزاقستان به کابل در جولای ۲۰۲۵ نیز نشان‌دهنده عزم آستانه برای ایفای نقش فعال‌تر در ثبات و توسعه افغانستان است. این رویکرد عمل‌گرایانه ناشی از درک قزاقستان از این واقعیت است که انزوای افغانستان به بی‌ثباتی منطقه‌ای منجر می‌شود.
احتمال شناسایی طالبان توسط قزاقستان و ازبکستان
قزاقستان و ازبکستان به دلیل سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های زیرساختی افغانستان، از جمله خط آهن تورغندی ـ هرات و طرح‌های ترانزیتی، بیش از سایر کشورهای منطقه مستعد شناسایی رسمی طالبان استند. قزاقستان با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دالری در خط آهن تورغندی ـ هرات و ازبکستان با پروژه خط آهن ترمز ـ پیشاور، به دنبال اتصال آسیای مرکزی به جنوب آسیا و خلیج فارس استند.
تجارت دوجانبه ازبکستان و افغانستان در سال ۲۰۲۴ به ۱.۱ میلیارد دالر رسید که نشان‌دهنده افزایش ۲۵ درصدی نسبت به سال قبل است. این وابستگی اقتصادی، همراه با نیاز به ثبات منطقه‌ای، احتمال به‌رسمیت‌شناختن طالبان توسط این دو کشور را افزایش داده است. اظهارات مقامات هریک از این کشورها نیز نشان می‌دهند که به احتمال زیاد قزاقستان و ازبکستان در کنار چین و سایر کشورها ممکن است به‌زودی از تصمیم روسیه پیروی کنند.
محکومیت شناسایی طالبان از سوی آمریکا؛ تقابل انزوای غربی با عمل‌گرایی شرقی
در حالی که کشورهای منطقه به اهمیت تعامل با طالبان پی برده‌اند، جریان‌های وابسته به غرب تلاش دارند تا مشروعیت این گروه را زیر سؤال ببرند. ایالات متحده اقدام روسیه در به‌رسمیت‌شناختن طالبان را محکوم کرده و این گروه را همچنان در فهرست «گروه‌های تروریستی جهانی ویژه» نگه داشته است. قطع‌نامه اخیر سازمان ملل نیز با تأکید بر تشکیل دولت فراگیر و رعایت حقوق زنان، به‌طور غیرمستقیم شناسایی طالبان را به چالش کشیده است.
با این حال، کشورهای منطقه، از جمله چین و روسیه، معتقدند که انزوای طالبان سیاستی شکست‌خورده است و تعامل عملی با این گروه برای رفع چالش‌های منطقه‌ای ضروری است. طالبان نیز با تأمین امنیت نسبی در افغانستان و کاهش تهدیدات گروه‌هایی مانند داعش-خراسان، به کشورهای آسیای مرکزی اطمینان داده که می‌تواند شریکی قابل‌اعتماد باشد.
جمع‌بندی
دیپلماسی شتابان میان افغانستان و آسیای مرکزی، به‌ویژه پس از به‌رسمیت‌شناختن طالبان توسط روسیه، نشان‌دهنده چرخشی استراتژیک در رویکرد منطقه‌ای به سوی عمل‌گرایی است. قزاقستان و ازبکستان، با سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های ترانزیتی و اقتصادی، پیشگام این روند استند و به نظر می‌رسد در مسیر شناسایی رسمی طالبان گام برمی‌دارند. اظهارات مقامات قزاقستان و دیدارهای اخیر مرات روتلیف با سران طالبان نشان‌دهنده عزم جدی برای تقویت روابط دوجانبه و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی است.
در مقابل، تلاش‌های جریان‌های غربی برای زیر سؤال بردن مشروعیت طالبان با واقعیت‌های منطقه‌ای همخوانی ندارد، زیرا کشورهای آسیای مرکزی به این درک رسیده‌اند که تعامل با طالبان نه‌تنها به ثبات منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه دروازه‌ای برای دسترسی به بازارهای جنوب آسیا و خلیج فارس است.
آینده دیپلماسی منطقه‌ای با طالبان به توانایی این گروه در تأمین امنیت، رعایت تعهدات بین‌المللی و جلب اعتماد کشورهای همسایه بستگی دارد. این روند، اگر با موفقیت ادامه یابد، می‌تواند جایگاه افغانستان را به‌عنوان حلقه وصل آسیای مرکزی به جهان تقویت کند و به توسعه پایدار منطقه منجر شود.
بسم الله ختک
