بازگشت عربستان به افغانستان
افغانستان بار دیگر به مرکز توجه کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی تبدیل شده است. در میان تحولات اخیر، بازگشایی سفارت عربستان سعودی در کابل و تمایل ریاض به نقش‌آفرینی گسترده در این کشور، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های تغییر سیاست‌های منطقه‌ای به شمار می‌رود. عربستان که در سال 2021 پس از سقوط جمهوریت و بازگشت طالبان به قدرت، تحت تاثیر سیاست های آمریکا و دولت های غربی، سفارتش را در کابل مسدود ساخته بود، اکنون با استراتژی‌ای جدید وارد میدان شده است.
اما این بازگشت چه دلایلی دارد و چه پیامدهایی می‌تواند برای افغانستان و منطقه به همراه داشته باشد؟ این یادداشت تلاش دارد ضمن بررسی روند بازگشت کشورهای منطقه به افغانستان، دلایل و اهداف عربستان از این رویکرد جدید را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.
نگاهی به روند بازگشت کشورهای منطقه به افغانستان
پس از تسلط طالبان بر افغانستان در آگوست 2021، بسیاری از کشورهای منطقه روابط خود را با افغانستان قطع کردند، و این اقدام عمدتاً تحت تأثیر فشارهای ایالات متحده و کشورهای غربی بود. چنانچه آمریکا و متحدانش بلافاصله روابط دیپلماتیک خود را با طالبان قطع کرده و تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی سنگینی را علیه افغانستان اعمال کردند.
با این حال، طالبان به سرعت به درک این واقعیت رسیدند که برای پیشبرد امور کشور و حفظ ثبات، نباید به حمایت‌های آمریکا و غرب تکیه کنند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که باید بر سیاست منطقه‌گرایی و همگرایی با کشورهای همسایه و منطقه تمرکز کنند. در این راستا، طالبان به‌ویژه بر تقویت روابط با کشورهای منطقه‌ای تأکید کردند و با مهارت دیپلماتیک خود توانستند کشورهای مختلف را به برقراری روابط با خود ترغیب کنند.
طالبان با قاطعیت در برابر مداخلات غرب و ایالات متحده ایستادند و این ایستادگی به آن‌ها کمک کرد تا در برابر فشارهای بین‌المللی به نوعی به یک سیاست مستقل و منطقه‌ای روی آورند. به همین دلیل؛ در سطح منطقه‌ای، کشورهای مختلف به تدریج روابط خود را با طالبان آغاز کردند. هرچند بعضی از کشورها، مانند پاکستان به عنوان همسایه نزدیک افغانستان و حامی اصلی طالبان، در مسیر روابط سیاسی و اقتصادی با افغانستان، با چالش‌های جدید مواجه گردید، اما به رغم چالش‌ها و مشکلات جاری، روابط خود را با کابل ادامه داده است و گمان می رود که بالاخره طرفین مشکلات را از میان بردارند و روابط دو کشور گسترش یابد.
اما کشورهای دیگر مانند ایران به ویژه به دلیل اشتراکات مذهبی و فرهنگی، روابط خود را با طالبان تنظیم کرده و در کنار مردم افغانستان در بحران‌ها بوده است. چین نیز به دلیل منافع اقتصادی و پروژه‌های زیرساختی در افغانستان، روابط خود را با طالبان گسترش داده و در تلاش است تا با توسعه پروژه‌های اقتصادی و معدنی در افغانستان، جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند. هند به رغم نگرانی‌های اولیه، به دلیل منافع اقتصادی و امنیتی در افغانستان، روابط خود را با طالبان تنظیم کرده و گفته می شود که همکاری‌هایی را در زمینه پروژه‌های زیرساختی آغاز کرده است.
روسیه به دلیل نگرانی از نفوذ غرب، از ابتدا روابط خود را با طالبان ادامه داد و تلاش کرد تهدیدات مشترک امنیتی را با همکاری با طالبان کاهش دهد. کشورهای آسیای مرکزی نیز به دلیل نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی، به تدریج روابط خود را با طالبان برقرار کردند تا از نفوذ گروه‌های تروریستی در منطقه جلوگیری کنند. همچنین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مانند قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی به دلیل منافع اقتصادی و سیاسی، روابط خود را با طالبان تنظیم کرده‌اند.
از همین روست که می توان گفت که، طالبان با استفاده از سیاست همگرایی منطقه‌ای و تقویت روابط با کشورهای همسایه، توانستند در برابر فشارهای غرب ایستادگی کنند و روابط خود را با کشورهای مختلف گسترش دهند. این رویکرد به آن‌ها کمک کرده است تا به یک سیاست مستقل و مؤثر دست یابند و در نهایت موفق شده اند که کشورهای منطقه را ترغیب به همکاری نمایند.
دلایل بازگشت عربستان به افغانستان
عربستان سعودی پس از تسلط طالبان بر افغانستان در آگوست 2021، عمدتاً تحت تأثیر فشارهای ایالات متحده و کشورهای غربی روابط و تعاملش را با افغانستان و طالبان قطع کرد و از برقراری روابط با حاکمان افغانستان خودداری نمود. با این حال، در طول زمان و با تحولات جدید در منطقه، عربستان سعودی به تدریج به بازنگری در سیاست‌های خود پرداخت و در این آواخر اقدام به بازگشایی سفارت خود در کابل و تنظیم روابط با طالبان نموده است.
یکی از دلایل عمده بازگشت عربستان به افغانستان، منافع اقتصادی و پروژه‌های کلان توسعه‌ای است که در افغانستان وجود دارد. عربستان که در راستای برنامه‌های خود برای تنوع اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت، به دنبال فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری است، به این نتیجه رسیده است که افغانستان با منابع طبیعی غنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، می‌تواند یک شریک مهم اقتصادی باشد.
پروژه‌هایی مانند پروژه انتقال گاز ترکمنستان به پاکستان و هند (تاپی) و افغان ترانس که به انتقال انرژی و گاز از افغانستان به کشورهای منطقه می‌پردازند، فرصت‌های بزرگی برای سرمایه‌گذاری و مشارکت عربستان فراهم می‌آورد. به همین دلیل آگاهان بر این باروند که عربستان سعودی در تلاش است تا از منابع طبیعی افغانستان برای رشد اقتصادی خود بهره‌برداری کند و این فرصت‌ها را برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای خود به کار گیرد.
از دیگر عوامل مهم در بازگشت عربستان به کابل، رقابت های منطقوی و حضور فعال قطر و ترکیه در افغانستان، است. قطر که میزبان مذاکرات طالبان با ایالات متحده بود، روابط نزدیکی با طالبان برقرار کرده و ترکیه نیز با ارائه خدمات فنی و امنیتی، به دنبال تقویت حضور خود در افغانستان است. عربستان برای جلوگیری از افزایش نفوذ این دو کشور، به دنبال نقش‌آفرینی گسترده‌تر به کابل باز گشته است.
به هر حال، بازگشت عربستان به افغانستان نشاندهنده تغییر در رویکرد این کشور به مسائل منطقه‌ای است. عربستان سعودی که به دنبال رشد اقتصادی و پیشرفت است، با بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی در افغانستان، تلاش دارد تا به توسعه و پیشرفت خود در سطح جهانی دست یابد. این تغییر رویکرد نشان می‌دهد که طالبان نیز باید توجه بیشتری به مسائل داخلی افغانستان داشته باشند، به ویژه در زمینه حقوق بشر، حقوق زنان و تشکیل یک حکومت فراگیر، تا بتوانند جایگاه خود را در عرصه بین‌المللی تثبیت کرده و کشور را به سمت پیشرفت هدایت کنند.
مسلم اخلاقی
