موقعیت افغانستان در تنش‌های هند و پاکستان
در حالی که هنوز آتش تنش‌های دیرینه میان هند و پاکستان خاموش نشده بود، حمله مرگبار به گردشگران در پهلگام کشمیر، بحران جدیدی را در جنوب آسیا رقم زد. هند با متهم ساختن پاکستان، تصمیمات قاطعی چون لغو روادید، اخراج وابستگان نظامی، کاهش سطح روابط دیپلماتیک، و حتی تعلیق معاهده آب‌های ایندوس را اتخاذ کرده است؛ تصمیماتی که به گفته برخی منابع، با بسته شدن دریچه‌های سد بر روی رود سند همراه شده‌اند. از سوی دیگر، پاکستان هشدار داده است که هرگونه اقدام بر منابع آبی، معادل اعلان جنگ تلقی خواهد شد.
در این میان، افغانستان که در قلب ژئوپولیتیک جنوب و مرکز آسیا قرار دارد و همواره میدان نفوذ و رقابت هند و پاکستان بوده، ناگزیر باید به پرسش دشواری پاسخ دهد: آیا باید بی‌طرف بماند یا در این جدال حساس موضعی مشخص اتخاذ کند؟ آینده‌ی امنیتی و دیپلماتیک افغانستان، بیش از آنچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد، با سرنوشت این منازعه گره خورده است. این مقاله در پی آن است تا با نگاهی واقع‌بینانه به رویدادهای اخیر، ضرورت‌ها و گزینه‌های پیش روی کابل را بررسی کند.
تنش‌های اخیر هند و پاکستان در سایه‌ی گذشته‌ای پرتنش
منازعه هند و پاکستان از نخستین روزهای استقلال این دو کشور در سال ۱۹۴۷ میلادی آغاز شد؛ زمانی که تقسیم شبه‌قاره با دخالت استعمار و بر مبنای مرزهای مذهبی، منازعه‌ای دیرپا بر سر ایالت کشمیر را در پی داشت. از آن زمان تاکنون، این دو کشور سه بار به جنگ تمام‌عیار کشیده شده‌اند و ده‌ها درگیری مرزی و دیپلماتیک را پشت سر گذاشته‌اند. علی‌رغم تلاش‌های دوره‌ای برای بهبود روابط، بی‌اعتمادی عمیق و رقابت‌های منطقه‌ای همچنان بر مناسبات دهلی نو و اسلام‌آباد سایه افکنده است.
در این بستر تاریخی، حمله‌ی اخیر به کاروان گردشگران در منطقه‌ی پهلگام کشمیر، که جان ۲۶ تن را گرفت، بحرانی جدید در جنوب آسیا رقم زد. دولت هند، پیش از ارائه شواهد قابل استناد، انگشت اتهام را به سوی پاکستان نشانه گرفت و مجموعه‌ای از تصمیمات سریع و تهاجمی را به اجرا گذاشت. مانند: قطع صدور روادید، اخراج وابستگان نظامی، کاهش سطح دیپلمات‌ها، تعلیق پیمان آبی ایندوس و طبق برخی گزارش‌ها، بستن دریچه‌های سد روی رودخانه سند!
این اقدامات با واکنش تند پاکستان مواجه شد. لغو ویزه‌ها، اخراج وابستگان نظامی هندی، بستن مرزها و حریم هوایی بر پروازهای هندی و توقف تجارت از جمله اقدامات اسلام آباد بوده است. همچنین شورای امنیت ملی این کشور هشدار داد که هرگونه تغییر در وضعیت منابع آبی مشترک، اقدامی خصمانه تلقی خواهد شد و ممکن است پیامدهای خطرناکی در پی داشته باشد.
موقعیت حساس افغانستان؛ ضرورت بی‌طرفی و احتیاط در بحران هند و پاکستان
در پی تشدید تنش‌های هند و پاکستان، افغانستان در موقعیتی قرار گرفته است که هرگونه موضع‌گیری نسنجیده می‌تواند تبعاتی فراتر از انتظار برای این کشور به دنبال داشته باشد. تاریخ روابط سه‌جانبه افغانستان، هند و پاکستان نشان می‌دهد که تحولات این محور، همواره پیامدهای امنیتی، سیاسی و اقتصادی مستقیمی بر افغانستان داشته است.
از منظر منافع ملی، افغانستان در مرحله‌ای قرار دارد که نیازمند ثبات داخلی، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، و جلب سرمایه‌گذاری خارجی است. هرگونه موضع‌گیری جانب‌دارانه در اختلافات منطقه‌ای، به‌ویژه در تنش‌های پرخطر میان هند و پاکستان، می‌تواند به بی‌اعتمادی بازیگران منطقه‌ای نسبت به کابل و انزوای دیپلماتیک منجر شود. افزون بر این، با توجه به موقعیت افغانستان به عنوان کشوری که خود قربانی سیاست‌های اشتباه در زمینه آب و مسائل مرزی بوده، همراهی با اقدامات تنش‌آفرین همچون تهدید به قطع آب یا تحریک تنش‌های مرزی، می‌تواند آسیب‌های بلندمدت‌تری بر جای بگذارد.
در چنین شرایطی، بی‌طرفی فعال، حمایت از گفت‌وگوهای دیپلماتیک و تلاش برای کاهش تنش، راهبردی معقول و آینده‌نگرانه برای افغانستان به شمار می‌رود. کابل می‌تواند با اتخاذ رویکردی متعادل و مسئولانه، ضمن حفظ منافع ملی خود، نقشی مثبت در ثبات‌بخشی به منطقه ایفا کند.
بررسی تهدیدهای پیش روی افغانستان در بحران تنش‌های هند و پاکستان
این بحران برای افغانستان، به‌عنوان کشوری با موقعیت ژئوپلیتیک حساس و چالش‌های داخلی متعدد، تهدیدهایی جدی به همراه دارد. در ادامه تهدیدهای افغانستان در این بحران بررسی می‌شود.
- تهدیدهای پیش روی افغانستان
- بی‌ثباتی منطقه‌ای و تأثیر بر امنیت: تشدید تنش میان هند و پاکستان، به‌ویژه در صورت تبدیل شدن به درگیری نظامی، می‌تواند امنیت شکننده افغانستان را به خطر اندازد. پاکستان، به‌عنوان همسایه‌ای با مرز طولانی، نقش مهمی در کنترول تحرکات شبه‌نظامیان در مناطق مرزی دارد. درگیری با هند ممکن است توجه پاکستان را از این مناطق منحرف کند، که به افزایش فعالیت گروه‌های مسلح و تروریست منجر خواهد شد. این موضوع برای افغانستان، که هنوز با تهدیدات امنیتی داخلی مواجه است، چالشی جدی است.
- اختلال در تجارت و اقتصاد: پاکستان مسیر اصلی ترانزیت کالاهای افغانستان به بنادر کراچی و گوادر است. قطع روابط تجاری میان هند و پاکستان و بی‌ثباتی احتمالی در پاکستان، می‌تواند به افزایش هزینه‌های ترانزیت و کمبود کالاهای وارداتی در افغانستان منجر شود. این موضوع اقتصاد شکننده افغانستان را، که به تجارت منطقه‌ای وابسته است، تحت فشار قرار می‌دهد.
- خطر تبدیل شدن به میدان رقابت نیابتی: هند و پاکستان در گذشته از گروه‌های مختلف در افغانستان برای پیشبرد منافع خود حمایت کرده‌اند. تشدید بحران ممکن است این دو کشور را به استفاده از خاک افغانستان به‌عنوان عرصه‌ای برای رقابت نیابتی ترغیب کند، که به افزایش خشونت و افزایش ناامنی منجر خواهد شد.
البته ناگفته نماند که در این بحران، تنها فرصتی که پیش روی افغانستان قرار دارد، تقویت جایگاه دیپلماتیک از طریق میانجیگری است، به گونه‌ای که افغانستان می‌تواند با اتخاذ موضعی بی‌طرفانه و پیشنهاد گفت‌وگو میان هند و پاکستان، نقش میانجی را ایفا کند. این اقدام می‌تواند جایگاه کابل را به‌عنوان بازیگری مسئول در منطقه تقویت کرده و حمایت بین‌المللی را به عنوان کشوری صلح طلب جلب کند.
گروکشی هند با آب؛ بازی با زندگی میلیون‌ها انسان
هند و پاکستان در قالب معاهده آب‌های ایندوس در سال ۱۹۶۰ توافق کرده‌اند که استفاده از منابع آبی مشترک به شکل منصفانه و شفاف باشد. این معاهده به عنوان یک توافق بین‌المللی، به‌ویژه در زمینه استفاده از آب رودخانه‌های ایندوس، چناب، و جهلوم، تعریف شده است. اما در سال‌های اخیر، هند بارها تهدید کرده است که در مواقع بحران، منابع آبی را به روی پاکستان ببندد تا فشار سیاسی بیشتری وارد کند. این اقدام، پس از حمله تروریستی در کشمیر ، به بخشی از بازی سیاسی هند علیه پاکستان تبدیل شده است و مقامات هندی اعلام کرده‌اند که هیچ قطره‌ای آبی از ایندوس به پاکستان نخواهد رسید!
در صورت بستن آب به روی پاکستان، بحران‌های انسانی و زیست‌محیطی بسیار جدی خواهند بود. این اقدام می‌تواند باعث خشکسالی‌های گسترده در برخی از مناطق پاکستان شود که در پی آن، بسیاری از مردم این کشور ممکن است با مشکلات بهداشتی و تأمین آب شرب مواجه شوند و ضربه بزرگی به صنعت زراعت و مالداری پاکستان وارد شود و در نهایت زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار دهد.
اقدام هند مبنی بر قطع شریان آب به سوی پاکستان قطعا با واکنش جدی اسلام آباد مواجه خواهد شد که در نهایت تنش میان دو کشور هسته‌ای و همسایه نه تنها برای آینده این دو کشور بلکه برای منطقه و جهان خطرناک خواهد بود.
نتیجه گیری:
تهدیدهای پیش روی افغانستان، از بی‌ثباتی امنیتی و اختلال در تجارت گرفته تا خطر تبدیل شدن به میدان رقابت نیابتی، نشان‌دهنده آسیب‌پذیری افغانستان در برابر بحران میان هند و پاکستان است. اقدام غیرانسانی هند در تهدید به قطع آب رود سند، که زندگی میلیون‌ها نفر در پاکستان را به خطر می‌اندازد، زنگ خطری برای منطقه است و می‌تواند به رویه‌ای خطرناک در مدیریت منابع آبی تبدیل شود. در این میان، تنها فرصت قابل‌توجه برای کابل، ایفای نقش میانجیگری بی‌طرفانه است که می‌تواند جایگاه دیپلماتیک آن را تقویت کرده و حمایت بین‌المللی را برای توسعه و صلح جلب کند.
برای بهره‌برداری از این فرصت و کاهش تهدیدها، افغانستان باید با احتیاط و هوشمندی عمل کند. بی‌طرفی فعال، همراه با حمایت از گفت‌وگوهای دیپلماتیک و همکاری با قدرت‌های منطقه‌ای مانند چین، روسیه و ایران، می‌تواند کابل را به بازیگری مسئول در ثبات منطقه تبدیل کند. در عین حال، تقبیح اقدامات تنش‌زا، مانند گروکشی با منابع آبی، و آگاه‌سازی افکار عمومی از پیامدهای فاجعه‌بار درگیری، به حفظ منافع ملی و جلوگیری از تشدید بحران کمک خواهد کرد.
آینده امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک افغانستان به توانایی آن در مدیریت این بحران با دیدگاهی آینده‌نگرانه و متعادل بستگی دارد. تنها از طریق دیپلماسی هوشمند و پرهیز از دام رقابت‌های منطقه‌ای، کابل می‌تواند از این بحران به‌عنوان سکویی برای تقویت جایگاه خود در منطقه و جهان بهره ببرد.
سیدمهدی حسینی
