سرانجام پس از چند روز درگیری و تنش میان پاکستان و افغانستان که در چند دهه اخیر بی سابقه بوده است؛ دو کشور با میانجیگری قطر به توافق آتش بس رسیدند. این درگیری ها از آن جهت بی سابقه خوانده می شود که پس از نقض حریم هوایی افغانستان توسط پاکستان، طالبان با قاطعیت در هفت نقطه مرزی با پاکستان به طول ۲۶۰۰ کیلومتر به دفاع از کشور و پاسخ به تجاوز پاکستان پرداختند. اقدامی که تا قبل از آن، در برابر هر نوع تجاوز از سوی پاکستان، بی سابقه بود.

در واقع ایستادگی قاطعانه ی طالبان، پاکستان را از هر نوع تجاوز و ادامه ی درگیری برعلیه افغانستان باز داشت. اگر طالبان اینبار در برابر حمله ی پاکستان سکوت میکردند، افزایش درگیری و گسترش دامنه ی جنگ حتی فراتر از دو کشور و در سایر نقاط منطقه بعید به نظر نمی رسید. به بیان دیگر جنگ میان افغانستان و پاکستان جنگی نیست که کشورهای منطقه بتوانند در قبال آن سکوت اختیار کنند یا از آن در امان بمانند. از طرفی به همان میزان که درگیری میان پاکستان و افغانستان برای منطقه دارای اهمیت است و قابل چشم پوشی نیست، آتش بس میان دو کشور نیز مسئله ی مهمی است.

وقتی مذاکرات آتش بس در سطح وزارت دفاع دو کشور یعنی نهادهای رده بالای امنیتی صورت میگیرد، به خوبی بیانگر اهمیت آن است و نشان می دهد که تا چه اندازه می توانست ادامه این جنگ برای منطقه خطرناک و ویرانگر باشد. در متن توافقنامه آمده که دو طرف ملزم به عدم حمایت از گروه های تروریستی هستند. توافقی که می‌توانست بدون بروز جنگ نیز میان دو طرف صورت بگیرد، اما سوء نیت ها و عقده مندی ها و اتهاماتی که دو طرف بر یکدیگر روا داشتند مانع آن شد.

پاکستان ادعا دارد که گروه تی تی پی از جانب طالبان در افغانستان حمایت می‌شوند و از طرفی هم طالبان مدعی وجود پایگاه های داعش در پاکستان و حمایت این کشور از داعش شده که حملات زیادی را نه تنها در خاک افغانستان بلکه در کشورهای دیگر منطقه نیز انجام داده اند. با وجود همه ی این سوء ظن ها پس از انجام توافق بین دو کشور، به طور چشمگیری از گسترش جنگ میان دو حکومت و دو ملت ممانعت شد.

واکنش کشورهای منطقه به توافق آتش بس چه بود؟

در سطح بین المللی شاهد نارضایتی کشورهای منطقه همچون چین، روسیه و ایران از ادامه ی درگیری میان پاکستان و افغانستان بودیم. در همان ساعات اولیه ی جنگ، کشورهای اسلامی همچون عربستان و قطر در بیانیه های رسمی دو کشور را به خویشتن داری دعوت کردند و انصافا هم دو طرف پاکستان و افغانستان به این بیانیه ها واکنش مثبت نشان داده و از ادامه درگیری ها خودداری کردند؛ هر چند که در روزهای پس از آن نیز درگیری های اندکی بین دو طرف رخ داد، اما به طور کلی بالاخره دو طرف دست از تنش برداشتند.

در میان واکنش ها از جانب کشورهای مختلف اما واکنش ترامپ جالب توجه است. او گفت در صورت ادامه جنگ اگر بخواهم میتوانم مسئله ی بین پاکستان و افغانستان را حل کنم. این یعنی اگر جنگ ادامه پیدا کرد، آمریکا مداخله خواهد کرد. تجربه نشان داده که مداخله ی آمریکا در جنگ ها، به معنای استفاده از فرصت جنگ به نفع منافع آمریکاست. مسئله ای که در دخالت های آمریکا در جنگ های بین روسیه و اوکراین، اسراییل و غزه، اسراییل و ایران، حمله ی اسراییل به قطر و… شاهدش بودیم.

اگر آمریکا در جنگ پاکستان و افغانستان دخالت می کرد چه می شد؟

برخی از کارشناسان بر این باورند که تعیین ضرب الاجل نه ماهه برای بازپس گیری پایگاه بگرام توسط آمریکا بی ربط به جنگ پاکستان و افغانستان نیست آمریکا از این جنگ به عنوان اهرم فشار بر طالبان استفاده میکرد تا به تحویل پایگاه بگرام رضایت دهند.

به نظر می‌رسد که اگر آمریکا در جنگ بین پاکستان و افغانستان دخالت میکرد هم در صورت تسلیم طالبان در برابر درخواست تحویل بگرام و هم در صورت ایستادگی در برابر این جاه طلبی آمریکا، هر دو طرف پاکستانی و افغانستانی متضرر می شدند و چه بسا که خطرات آن دامن‌گیر سایر کشورهای منطقه نیز میشد. چرا که کشورهای منطقه هم حضور آمریکا در بگرام را نمی خواهند و هم ادامه جنگ بین پاکستان وافغانستان را.

بنابراین توافق آتش‌بس میان دو طرف به صورت رو در رو، بدون دخالت آمریکا بهترین گزینه نه تنها برای افغانستان و پاکستان بلکه برای کل منطقه بود که اتفاق افتاد و رسم حسن همجواری و اصول دیپلماتیک در آن رعایت گردید.

چرا این توافق لازم بود؟

به باورعده ای از تحلیلگران از نظرامکانات و توان نظامی، دو کشور با یکدیگر قابل مقایسه نیستند و پاکستان دارای بمب اتم، ارتش عظیم نظامی، امکاناتی چون اف ۱۶ امریکایی را نمیتوان در برابر طالبان با امکانات محدود نظامی شکست خورده محسوب کرد. اما نباید فراموش کنیم که طالبان اگر موشک های قاره پیما و یا جت های جنگی جدید و بروز ندارد، پاکستان هم کشوری نیست که بتواند با تمام این امکانات وارد یک جنگ فرسایشی شود چون قدرت پاکستان بالفعل نیست.

در حالی که طالبان اگر قدرت بالقوه ندارند اما قدرت بالفعل و سریع آنها را در جنگ با پاکستان شاهد بودیم از جانب دیگر لازم به یادآوری است که تجربه نشان داده در جنگها معمولا جناحی که دارای قدرت بالاتری هست به راحتی پای میز مذاکره نمی رود در حالی که پاکستان در این جنگ مجبور به مذاکره و آتش بس شد.

به همین صورت به صلاح افغانستان هم نیست که فعلا وارد جنگ فرسایشی و طولانی مدت با هیچ کشوری به خصوص پاکستانی که از نظر سیاسی زخمی است بشود سیاست میانه رو خارجی طالبان متناسب با شرایط فعلی افغانستان است.

چرا پایبندی به آتش بس برای دو طرف قابل اهمیت است؟

باوجود توافق آتش بس میان پاکستان و افغانستان اما هنوز هم دو طرف برای یکدیگر خط و نشان می کشند و عده ی زیادی از کارشناسان نگران شکننده بودن آتش بس صورت گرفته هستند. پایبندی به آتش بس میان دو طرف به چند دلیل موضوع قابل اهمیتی است:

1- جلوگیری از تلفات غیر نظامیان: طبق گزارش یوناما در درگیری های اخیر میان دو کشور دستکم 18 نفر در افغانستان کشته و 360 نفر زخمی شده اند. وفادارماندن به توافق آتش بس به کاهش تلفات غیر نظامیان، آوارگی و تخریب زیر ساخت ها کمک میکند .

2- ایجاد فضای اعتماد و مذاکره: آتش‌بس به دو کشور فرصت می‌دهد تا بدون ترس از حمله، درباره مسائل امنیتی و سیاسی گفتگو کنند و اعتماد نسبی ایجاد شود.

3- ثبات منطقه‌ای و امنیت مرزها: خشونت مرزی و حملات متقابل، ناپایداری در مرزها و مناطق همجوار ایجاد می‌کند. پایبندی به آتش‌بس به کنترل مرزها و کاهش تهدیدهای امنیتی کمک می‌کند.

4- تقویت وجهه بین المللی: پایبندی به آتش‌بس نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری سیاسی و تمایل به حل مسالمت‌آمیز اختلافات است و می‌تواند حمایت و همکاری جامعه بین‌الملل را جذب کند.

5- فرصت برای بازسازی و توسعه اقتصادی: توقف درگیری‌ها به دو کشور اجازه می‌دهد منابع خود را به توسعه و بهبود شرایط زندگی مردم اختصاص دهند، نه صرف جنگ و هزینه‌های نظامی.

6- کاهش نفوذ گروه‌های افراطی و تروریستی: درگیری‌های مسلحانه اغلب فرصت‌هایی برای گروه‌های افراطی فراهم می‌کند. آتش‌بس پایدار، این فرصت‌ها را محدود می‌کند و امنیت عمومی را افزایش می‌دهد.

جمع بندی

ایجاد توافق میان افغانستان و پاکستان را باید به فال نیک گرفت به خصوص که بر اساس تصمیم دو جانبه دو کشور و بدون دخالت آمریکا انجام شد و ازهرنوع منفعت طلبی توسط این کشور جلوگیری به عمل آمد. مردم افغانستان خاطره ی خوبی از حضورو دخالت آمریکا در کشورشان ندارند و به هیچ عنوان حاضربه تکرار دوباره ی تجربه ی تلخ اشغال افغانستان توسط آمریکا نیستند.

آنچه حائز اهمیت است بحث متعهد ماندن دو طرف به توافق آتش بس است به این دلیل که علاوه بر کاهش خشونت، اعتماد متقابل و فرصت دیپلماسی را تقویت کرده و مسیر را برای صلح پایدار و توسعه انسانی و اقتصادی هموار می‌کند و از گسترش دامنه جنگ در سایر کشورهای منطقه جلوگیری می‌شود.