حمله به ایران
اول سرطان روزی بود که بار دیگر جهان شاهد یک بحران نظامی جدید در منطقه پر آشوب خاورمیانه شد. ایالات متحده امریکا با تهاجم هوایی و نقض حریم آسمان ایران، به تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان حمله کرد. هدف اعلام‌شده امریکا نابودی ظرفیت غنی‌سازی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از دستیابی این کشور به سلاح اتمی اعلام شد اما آیا این حمله نقطه عطفی در مهار ایران خواهد بود یا تکراری از الگوی شکست‌های نظامی امریکا در ویتنام، عراق و افغانستان؟
با نگاهی به تاریخ مداخلات نظامی امریکا در نیم‌قرن گذشته، این فرضیه قابل طرح است که حمله اخیر نیز سرنوشتی جز ناکامی در پی نخواهد داشت؛ چراکه زمینه‌های منطقوی، پیچیدگی‌های فرهنگی و سیاسی ایران، و محدودیت‌های استراتژیک واشنگتن همه دست به دست هم داده‌اند تا این عملیات به شکستی دیگر برای امریکا بدل شود.
بازنگری شکست‌های تاریخی آمریکا در جنگ‌های برون‌مرزی
جنگ ویتنام
امریکا در دهه 1960 با هدف مهار کمونیسم و حمایت از دولت جنوب ویتنام، وارد منازعه‌ای شد که سرانجامی جز فرار تحقیرآمیز و سقوط سایگون نداشت. مقاومت چریکی ویت‌کنگ، عدم مشروعیت حکومت متحد امریکا، هزینه‌های سنگین جانی و مالی (بیش از ۵۸هزار کشته امریکایی)، و اعتراضات شدید داخلی، همگی زمینه‌ساز این شکست بودند. امریکا در ویتنام نشان داد که فهم ناکافی از بسترهای فرهنگی و سیاسی کشور هدف، برای یک قدرت نظامی هزینه‌ساز خواهد بود.
جنگ عراق
با ادعای وجود تسلیحات کشتار جمعی، امریکا به عراق حمله کرد و رژیم صدام حسین را سرنگون ساخت. اما نداشتن برنامه روشن برای دوران پس از سقوط، خلأ قدرت، و رشد گروه‌هایی نظیر القاعده، عراق را به میدان آشوب تبدیل کرد. تلفات انسانی، تخریب زیرساخت‌ها و هزینه‌هایی بیش از 2 تریلیون دالر، بار دیگر قدرت نظامی امریکا را زیر سؤال برد.
جنگ افغانستان
افغانستان ما شاید بارزترین نمونه شکست استراتژیک امریکا باشد. پس از بیست سال جنگ و مداخله مستقیم، طالبان در اوت 2021 بدون شلیک یک گلوله وارد کابل شد. فساد دولتی، ناتوانی در ملت‌سازی و هزینه‌های کلان (بیش از 2452 کشته امریکایی و 2.26 تریلیون دالر هزینه) موجب شد ایالات متحده با آشفتگی کامل خاک افغانستان را ترک کند.
الگوی تکرارشونده شکست‌ها
در هر سه مورد، امریکا در درک زمینه‌های اجتماعی و محلی ناکام ماند. استراتژی‌های بدون افق، نادیده گرفتن انسجام ملی، و تضعیف حمایت داخلی، عناصر مشترک در همه این شکست‌ها بودند.
زمینه حمله امریکا به ایران
در اول سرطان و در ساعات اولیه روز شنبه، طیاره‌های امریکایی تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کردند. فردو، نطنز و تأسیسات زیرزمینی اصفهان، هدف بمب‌های امریکایی بودند. واشنگتن مدعی شد که این عملیات برای توقف دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای انجام شده است و اینکه این موضوع تا چه حد درست است در آینده مشخص خواهد شد زیرا ایران با علم بر اینکه امریکا یا اسرائیل قصد حمله به این مناطق را داشتند، اقداماتی را جهت حفظ این دستاوردهای هسته‌ای انجام داده بودند.
پیش از حمله به ایران از سوی اسرائیل و امریکا، آنها با نیروهای هم پیمان با ایران از جمله حزب‌الله، حماس،حکومت پیشین سوریه و یمن وارد جنگ شدند و ضرباتی را به آنها وارد کردند و با توهم اینکه آنها دیگر توان یاری رساندن به ایران را ندارند، به حریم جمهوری اسلامی حمله کردند. با این حال، پاسخ فوری ایران با شلیک ده‌ها موشک به اسرائیل نشان داد که تهران هنوز توان واکنش و بازدارندگی را در اختیار دارد.
چرا حمله به ایران به شکست منجر شد؟
توان دفاعی و مقاومت ایران
جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه اخیر ظرفیت‌های گسترده‌ای برای جنگ نامتقارن توسعه داده است؛ از شبکه موشکی گسترده با برد بالا، تا توسعه ایدئولوژی مقاومت در منطقه. تجربه جنگ هشت‌ساله با عراق و تسلط بر تاکتیک‌های پدافندی و سایبری، نشان می‌دهد که ایران آماده جنگی فراتر از خطوط متعارف است. انسجام نسبی داخلی در زمان تهدید خارجی نیز احتمالاً به بسیج مردمی علیه مداخله خارجی منجر خواهد شد.
پیچیدگی‌های منطقه‌ای
غرب آسیا صحنه‌ای چندلایه با بازیگران متنوع است. حمله به ایران ممکن است عربستان سعودی، ترکیه، لبنان و حتی گروه‌های غیردولتی را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد درگیری کند. بستن احتمالی تنگه هرمز، که روزانه میلیون‌ها بشکه نفت از آن به جهان صادر می‌شود، می‌تواند بازار انرژی را به آشوب بکشاند.
محدودیت‌های راهبردی امریکا
واشنگتن همچنان فاقد طرحی روشن برای دوران پس از حمله است؛ همان اشتباهی که در عراق و افغانستان مرتکب شد. حمایت داخلی نیز شکننده است. در سطح جهانی نیز عربستان، چین، روسیه و… این حمله را محکوم کرده‌اند، که امریکا را در موقعیتی دیپلماتیک دشوار قرار می‌دهد.
پیامدهای احتمالی و سناریوهای آینده
سناریوی شکست امریکا
در صورت تداوم مقاومت ایران و فعال‌شدن نیروهای هم پیمان در عراق، یمن و لبنان، امریکا ممکن است درگیر جنگی فرسایشی و پرهزینه شود. افزایش قیمت نفت (تا 150 دالر در هر بشکه)، تورم جهانی، و فرسایش قدرت نظامی واشنگتن، از جمله پیامدهای این مسیر خواهند بود.
سناریوی تشدید جنگ منطقوی
درگیری گسترده با دخالت کشورهای منطقه ، می‌تواند منجر بی‌ثباتی در خاورمیانه شود و آتش این جنگ دامن همه کشورها همچون عربستان، امارات و قطر را بگیرد که این موضوع هم‌پیمانان امریکا را مجبور می‌کند تا ایالات متحده را به عقب نشینی ترغیب کنند.
نقش ایران در بازدارندگی هوشمندانه
پاسخ حساب‌شده ایران همچون حملات موشکی محدود یا عملیات سایبری هدفمند می‌تواند بدون تشدید جنگ تمام‌عیار، بازدارندگی را برقرار و امریکا را از ادامه درگیری منصرف سازد.
شکستی دیگر در کارنامه امریکا
حمله ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای ایران در سطح راهبردی ادامه همان اشتباهات پیشین واشنگتن در ویتنام، عراق و افغانستان است. مقاومت ایران، پیچیدگی‌های منطقوی، و محدودیت‌های داخلی و بین‌المللی امریکا، همگی نشانه‌هایی‌اند از آنکه این مداخله نیز به فهرست شکست‌های ایالات متحده افزوده خواهد شد.
حفظ انسجام داخلی، پاسخ قاطع ولی کنترول‌شده برای حفظ بازدارندگی، و اجتناب از ورود به جنگ تمام‌عیارمی‌تواند ایران را در موقعیت برتر قرار دهد و این کشور را از این جنگ تحمیل شده از سوی رژیم غاصب و امریکا به سلامت خارج کند.
سعید محمدی
