از زمانی که طالبان توانستند بر کل افغانستان (اگست 2021) تسلط پیدا کنند، محافل بین المللی و دیپلماتیک از سازمان ملل گرفته تا کشورهای اروپایی و دُوَل منطقه و همسایگان عنوان کرده اند که شرط کسب مشروعیت از جانب آنها تشکیل حکومت فراگیر و همه شمول می باشد. در این نوشتار بررسی خواهیم کرد که آیا حکومت جدید افغانستان، انحصارطلب است؟ طالبان مدعی هستند حکومت آنها همه شمول می باشد، آیا حکومت طالبان کنونی فراگیر هست یا خیر؟ مردم از حکومت جدید چه می خواهند؟

حکومت انحصارگرا و ویژگی آن

به زبان ساده تر اگر حکومت انحصارگرا را تعریف کنیم می توان چنین نوشت، حکومت انحصارگرا حکومتی است که در راس آن فردی قرار دارد که از لحاظ کاریزماتیک از ارجحیت و مقبولیت خاصی بالای تعداد افرادی برخوردار است و احکام و دستوراتی را بالای افراد و اشخاص خاص برای موضوعات مشخصی دیکته می کند. در حقیقت احکام و فرمان های وی برابر است با قانون، ممکن است این احکام مبانی عقلی داشته باشد یا نداشته باشد. یعنی اگر مبنای فرمان های وی از روی امیال شخصی باشد، مساویست با قانون و هیچ حرف و انتقادی نباید بالای آن داشت.

ویژگی حکومت انحصارگرا

رژیم‌های انحصارگرا، پویایی‌ها و انگیزه‌های خاص خود را برای حاکمیت بالای مردم دارند و درخواست از آن برای انجام اقداماتی که برای بقای سازمان خطرناک به نظر می رسد، یک کار احمقانه است.

ویژگی یک حکومت انحصارطلب

ویژگی یک حکومت انحصارطلب می تواند مشخصات زیر باشد که اغلب محافل سیاسی با آن موافقت دارند:

یک حکومت انحصارگر اغلب از طریق جنگ و خونریزی به قدرت می رسد. این حکومت همه ساختارهای حکومتی و رسانه ها را تحت کنترل خود دارد. از دیگر ویژگی های آن می توان به راه اندازی رعب و وحشت، قتل و کشتار، خشونت و سایر موارد نقض حقوق انسانی که برای کنترل کشور استفاده می کنند اشاره کرد و در نهایت رهبر یک حکومت انحصارگر، شخصیت خدایی دارد و فرمان ها و گفته های وی حکم اجرایی قطعی خواهد داشت. در نهایت می توان مدعی شد که در حکومت انحصارگرا به غیر از وفاداران به رهبر، امکان ورود به ساختار حکومتی بسیار سخت و دشوار است.

تا به اکنون دانستیم که حکومت انحصارگر از چه ویژگی هایی برخوردار می باشد. در بخش بعدی به این مورد می پردازیم که آیا حکومت طالبان یک حکومت انحصارگر است یا همه شمول؟ ویژگی این حکومت چه مواردی است که همگی معتقدند همه شمول نیست؟

حکومت طالبان، انحصارطلب یا همه شمول و فراگیر؟

از زمانی که طالبان توانستند بر کل افغانستان (اگست 2021) تسلط پیدا کنند، مفاهیم گسترده و تقریبا جهانی در محافل دیپلماتیک بین المللی از سازمان ملل گرفته تا کشورهای اروپایی و دول منطقه و همسایگان همگی از سال گذشته تا به اکنون، به حکومت طالبان اعلام کرده اند که شرط کسب مشروعیت از سوی آنها، عدم اتخاذ رویکردهای یک حکومت انحصارگرا و پیشروی به سوی مردمی شدن، تشکیل حکومت فراگیر و همه شمول باشد که البته طالبان در روزهای نخستین حکومت خود، وعده تشکیل یک حکومت اسلامی فراگیر و متشکل از نمایندگان همه اقوام و گروه ها را دادند و وعده دادند قدرت را در انحصار خود نخواهند داشت.

اما هنگامی که حکومت تئوکراتیک جدید طالبان در تاریخ 7 سپتمبر 2021 رونمایی شد، منحصرا همه کابینه از اعضا و وفاداران گروه بودند، کابینه ای که همگی از قوم پشتون و تنها 4 نفر غیر پشتون، یک نفر از قوم ازبک (عبدالسلام حنفی) و 4 نفر از تاجیک (نورالله نوری، دین محمد حنیف و فصیح الدین) تشکیل شده بود. لازم به ذکر است که افراد غیرپشتون از وفاداران به گروه طالبان هستند.

همانطور که اقای عادلی از شبکه تحلیلگران افغانستان مدعی شدند که “حکومت کنونی، یکدست قومی است.”

اکنون سوالی در ذهن خطور می کند که آیا امارت اسلامی، یک حکومت انحصارطلب است یا خیر؟ در این بخش به آن می پردازیم:

آیا امارت اسلامی یک حکومتی با ویژگی های یک حکومت انحصارطلب است؟

با توجه به مواردی که در بخش قبلی به آن اشاره کردیم در این بخش به آن مصداق عینی می دهیم و آن را مورد بررسی قرار می دهیم.

نخست، باید به ریشه ها و عوامل تاسیس رژیم طالبان بپردازیم که آیا ریشه تشکیل آن اقتدارگرایانه و انحصارگونه بوده یا خیر براساس یک چهارچوب مردمی و براساس منافع مردم شکل گرفته است که جواب مشخص است. این گروه براساس یک سری ایدئولوژی های منحصرگرایانه و قوم گرایانه تشکیل شد که بر همگان مخصوصا جامعه نخبه افغانستان واضح و مبرهن می باشد و لازم نیست به آن بپردازیم.

نخست، طالبان در حالی اهرم های رسمی قدرت و نهادهای دولتی موجود را از دولت سقوط کرده اقای غنی به دست گرفته اند که از ریشه های اقتدارگرا و انحصارگونه خود دور نشده اند. رهبری این گروه توسط یک شخصیت عالی مذهبی (امیر) انجام می شود که هیچ تظاهری به مردمی بودن حکومت خود ندارند.

دوم، طالبان به شدت مخالفان خود را سرکوب می کنند. تجربه بین‌المللی نشان داده است که این موضوع هر چند برای کشور غم‌انگیز و ناراحت کننده است، اما این واکنش معمول یک رژیم انحصارطلب علیه مخالفانش می باشد و به برای بقای رژیم لازم و ضروری است.

سوم، طالبان در برابر فشارهای بین‌المللی و داخلی برای گسترش حکومت خود حتی به صورت نمادین مقاومت کرده‌اند، چه رسد به اینکه تشکیل حکومت فراگیر دهند.

چهارم، کسب رضایت مندی افراد درون سازمانی و عدم پذیرش افراد خارج از سازمان. این مورد یکی از مهمترین موارد حاکمیت طالبان در بقای حکومت است. آنچه طالبان وعده داده اند که حکومتی همه شمول را تشکیل خواهند داد با عدم پذیرش افراد بیگانه و بیرونی، این ادعا رد می شود. حکومت طالبان برای حفظ حکومت و نیروهای خودی، آنها را در ساختار جامعه جای داده اند (سپردن کار به اهل کار در اینجا، جایی ندارد) و متخصصان و نیروهای نخبه جایگاهی در آن نخواهند داشت.

آیا حکومت طالبان، همه شمول است؟

در مدت بیش از یک سال از آغاز دومین دوره حاکمیت طالبان، این گروه بطور سیستماتیک باعث نقض فاحش آزادی های مدنی و حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان شده اند. طالبان از نظر مقامات این گروه، تمام تلاش خود را برای ایجاد یک حکومت و نظام سیاسی فراگیر و همه شمول که حقوق برابر را برای همه اقشار جامعه تضمین کند، کرده اند. اما واقعیت ها، مسائل دیگری را به ما نشان می دهند. اتخاذ تصامیمی که باعث تحدید حقوق انسان ها مخصوصا زنان و دختران و اقلیت ها شده است و …

همه این موارد به موضوعی عمیق تر و اساسی تر اشاره دارند، نظم سیاسی که طالبان ترجیح می‌دهند قادر به تطبیق ویژگی‌های حیاتی مانند حقوق بشر جهانی، برابری جنسیتی و عدالت، یک نظام سیاسی فراگیر و همه مشول و انطباق با قوانین بین‌المللی نیست.

از نظر سازمان و مقامات بین المللی، این موضوعات حکمت و ارزش ادامه مذاکره با طالبان و انتظار پیشرفت معنادار را در شرایطی که هیچ تغییری به وجود نیامده است و روز به روز وضع زندگی مردم این کشور وخیم تر می شود، زیر سوال می‌برد.

این که ایدئولوژی و دیدگاه طالبان از دهه 1990 تا فی الحال، یکسان باقی مانده است، موضوعیست که بر همگان واضح و مشخص است. با این حال، از 15 اگست 2021، این گروه به قدرتی دست یافته که با آن جهان بینی خود را بر همه مردم افغانستان، به ویژه زنان و جوامع اقلیت تحمیل کرده است. به عنوان مثال، اندکی پس از به دست گرفتن قدرت، مسئله تعلیم و آموزش دختران توسط رهبران طالبان مورد بررسی قرار گفت و تصمیم گرفته شد تا این موضوع تا اطلاع ثانوی برای تمام مقاطع تحصیلی ملغی گردد. زنان دیگر نمی توانند به مشاغل خود ادامه دهند. وزارت امور زنان ملغی گردید و ….. سایر مواردی که کم نیستند.

متاسفانه سیاست ها و اقدامات طالبان نه تنها ناقض حقوق اولیه مردم می باشد بلکه مردم افغانستان را به طور کامل از خودمختاری و عاملیت فردی خود محروم می کند و در نتیجه وضعیتی را ایجاد می کند که در آن تبعیض جز اصول و بنیاد حکومت به شمار می رود.

علیرغم اینکه یک سال تمام کشورهای مختلف با طالبان درگیر بوده اند، هیچ بهبودی در هیچ یک از این مسائل حاصل نشده است. برعکس، وضعیت به مراتب به وخیم تر شده است.

حکومت طالبان و تفسیر از حکومتداری

تفسیر طالبان از اصطلاحاتی مانند تشکیل حکومت «همه شمول و فراگیر» و احترام به «حقوق زنان» با تعبیر بسیاری از مردم افغانستان (به ویژه زنان) و همچنین جامعه جهانی کاملاً متفاوت است. بنابراین، هنگامی که آنها مدعی احترام به تشکیل حکومت همه شمول و فراگیر و حقوق زنان در سخنان خود هستند، کاملاً با جهان بینی آنها در تضاد نیست، اما تعاریف آنها از این اصطلاحات به طور قابل توجهی با تعاریف دیگران متفاوت است. بنابراین عدم تطابق انتظارات تا حدی ریشه در مسئله معناشناسی گفتمانی دارد.

اساساً، آرمان نهایی حکومت طالبان یک نظم سیاسی و اجتماعی است که از نظر ساختاری قدرت را در دستان آنها متمرکز کند و با آن می توانند جهان بینی خود را بر دیگران تحمیل کنند. تبعیض، طرد و خشونت تنها روش هایی است که از طریق آن به این امر دست می یابند، چه در افغانستان تحت کنترل طالبان و چه در جاهای دیگر.

برای عینیت بخشی به این موضوع، باید عنوان کنیم که طالبان در پی و یا مایل به مشارکت در قدرت یا در فرایندهای کسب قدرت نیستند بلکه دنبال آن هستند که منبع قدرت باشند، منبعی که از طریق آن اقتدار، استخراج و تفویض می شود. باوجود چنین شرایطی، موضوعاتی را که جامعه جهانی از این گروه انتظار دارند (مانند تشکیل حکومت فراگیر و همه شمول) دقیقا همان چیزی است که قدرت طالبان را بالای مردم کاهش می دهند. علاوه بر این، حتی اگر طالبان به نحوی تعجب برانگیز و معجزه آسایی موافقت کنند که این ویژگی ها را در نظام سیاسی خود ادغام کنند، ماهیت نظام سیاسی برای همیشه در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.

در نهایت باید عنوان کرد که آنچه مردم افغانستان و جامعه بین المللی از حاکمان جدید این کشور انتظار دارند، با توجه به اینکه طالبان از طریق یک انتخابات مردمی قدرت را به دست نگرفته اند، حتی به دنبال آن نیستند و انتخابات را رد می کنند، چشم انداز چنین روندی (تشکیل حکومت فراگیر و همه شمول) در شرایط حاکم کنونی، بسیار ضعیف است.

مردم از حکومت طالبان چه می خواهند؟

مردم افغانستان سالهاست درگیر جنگ و خشونت هستند دلیل اصلی آن هم تبدیل جغرافیای این کشور به صحنه رقابت بین ابرقدرت ها است.

پس از خروج مفتضحانه نیروهای امریکایی و شکست در یک جنگ 20 ساله خانمانسوز و سقوط نظام جمهوریت، طالبان بر مسند قدرت نشستند.

متاسفانه قدرت گیری طالبان برابر شد با آغاز تحریم های گسترده علیه این حکومت که در پی آن مشکلات اقتصادی گسترده، فقر و بیکاری روز افزون، ناامنی غذایی گسترده و تبعیض جنسیتی / قومی گریبانگیر مردم این کشور شد. بیش از 10 میلیارد دالر بجامانده از حکومت پیشین توسط امریکا بلوکه شد که البته مقامات امریکایی به نام کمک به مردم افغانستان، دارایی های بلوکه شده را به صورت جیره بندی شده که هیچ دردی را دوا نخواهد کرد، ارسال می کنند.

تمام این مشکلات همگی به دلیل عدم تشکیل حکومت فراگیر، انحصارطلبی، عدم احترام به حقوق بشر مخصوصا حقوق زنان و دختران این سرزمین است.

متاسفانه طالبان با تمام یک دندگی اش هنوز تصمیم نگرفته است تا حکومت فراگیر و همه شمول واقعی را تشکیل بدهند و یا حقوق زنان و دختران افغانستان را به رسمیت بشناسند. آنها روز به روز اوضاع را وخیم تر می سازند. آخرین تصمیم آنها (لغو کسب تعلیم و آموزش دختران در تمام مقاطع تحصیلی) وضعیت را به مراتب وخیم تر از گذشته و دولتمردان بین المللی را در جهت اتخاذ تحریم های بیشتر، مصمم تر ساختند. این وضعیت چیزی جز افزایش بحران های اقتصادی و مالی بر مردم نخواهد داشت.

در پایان باید گفت که بدون یک حکومت فراگیر و همه شمول، مردم افغانستان زندگی بهتری نخواهند داشت. هیچ سازمان بشردوستانه ای نمی تواند به گونه بلندمدت به فریاد مردم این کشور برسد.

ما مردم افغانستان مستحق بهترین ها هستیم. تشکیل حکومت فراگیر و احترام به حقوق اولیه انسانی، کمترین حقی است که مردم از حاکمیت کنونی انتظار دارند.