دیپلماسی حج
مراسم حج چه در زمان پیامبر اسلام “ص” و چه پس از پیامبر “ص” به عنوان یک حرکت سیاسی و اجتماعی در قالب مناسک اسلامی محسوب می شود. حضرت رسول “ص” همواره هم در زمان قبل از فتح مکه با وجود سختی های فراوان و در زمان فتح که انجام مناسک حج با سهولت همراه بود؛ تاکید فراوانی بر ادای مراسم حج داشتند اینکه تعداد عظیمی از مردم مسلمان از سراسر دنیا به سمت یک نقطه راهی میشوند مراسمی مشترک را در پوششی یکسان، رو به سوی یک نقطه ی مشترک با شعارهای یکسان انجام میدهند؛ ذات چنین حرکتی سیاسی است و طبیعتا دارای تبعات اجتماعی خواهد بود.
به عنوان نمونه واژه ی “وحدت” صرف نظر از معانی اسلامی آن از نگاه جامعه شناسی یک واژه با پیامد سیاسی است یا به تعبیری یک کنش و حرکت اجتماعی است. در زمان پیامبر گرامی اسلام مهمترین سیاست گذاری ها و راهبردهای سیاسی در دنیای اسلام در ایام حج مطرح می شد. نمونه ی بارز آن را در حج الوادع و معرفی جانشین پیامبر “ص” توسط خودشان می توان مشاهده کرد که برای جهان اسلام رهبر تعیین کردند و برای نحوه ی مدیریت جامعه ی اسلامی راهبرد دادند.
بعد از رحلت رسول اکرم “ص” هم چه در زمان خلفا و چه در زمان امرای اسلامی برگزاری مراسم حج تنها به خواندن نماز، طواف کردن، عرفه دعا و نیایش خلاصه نمیشد و هر سال این مراسم با پیام های سیاسی و اعلان مواضع مسلمانان جهان به سراسر دنیا همراه بود. چنانكه معاويه مسأله جانشينی يزيد را در سفر حج مطرح كرد و منصور دوانيقی در سال ۱۳۶ (ه. ق.) امير الحاج شد و در همان مراسم، به نفع خود بيعت گرفت.
همچنين حضرت ابوذر در زمان عثمان، يك سال به حج رفت و در كنار كعبه، ضمن نقل رواياتی از پيامبر صل الله عليه و آله و سلم درباره دوستی با عترتش، از وضع موجود انتقاد كرد و نيز عمل سيد الشهدا عليه السلام در ايام حج و سخنرانی انقلابی آن حضرت در ميان جمعيت، نمونه بارز استفاده سياسی از حج است كه حتی برای اين منظور چند ماه در مكه توقف كرد تا موسم حج فرا رسد و مردم از سراسر عالم در اين مكان جمع شوند و حضرت به تبليغ بپردازد
دیپلماسی حج؛ تاثیر مراسم حج برشرایط مردم غزه
در شرایطی که جهان معاصر اسلامی به ندرت دارای موضع و منافع مشترک است و شرق و غرب آن برای خودشان منافع جداگانه ای تعریف کرده اند. و جهان اسلام در پراکنده ترین حالت ممکن در چهارده قرن اخیر تاریخ اسلام قرار دارد و از صدر اسلام تا حال اگر تاریخ را ورق ورق کنیم این حجم ازهم گسیختگی را نخواهیم یافت؛ از یک طرف به خصوص دو سه سال گذشته، مهمترین مسئله ی مشترک تمام مردم جهان به ویژه مسلمانان، مسئله ی فلسطین است و مسلمانی را نخواهیم یافت که از ظلم وارده بر مردم غزه بی خبر و یا راضی باشد و از دیگر سو مراسم حج به عنوان یگانه نقطه ی مشترک ومورد حمایت همه جانبه مسلمانان شناخته می شود.
بهترین فرصت برای فریاد مشترک جهان اسلام بر علیه استکبار جهانی و خونخواری اسراییل و آمریکا همین ایام حج و عید قربان است. این فریاد مشترک نه فقط بخاطر حمایت از مردم غزه و اعتراض بر دد منشی اسراییل جنایتکار، بلکه به منظور محکومیت سکوت مرگبار کشورهای عربی همچون عربستان، امارات متحده عربی، قطر، اردن است که به مراتب درد آور تر از جنایات اسراییل بر مردم غزه می باشد.
به تعبیری مراسم حج برگ برنده ی جهان اسلام برای تداوم وحدت مسلمین جهان و فرصت طلایی برای حمایت از فلسطین است و بعید به نظر می رسد که در چنین ایام مهمی صحبتی از مردم فلسطین نشود. در شرایطی که تصویر یک مسلمان آفریقایی در کنار برادر مسلمان بنگلادیشی یا افغانستانی و ایرانی که فلسطین، زبان و موضع و هدف واحد آنهاست می تواند قدرتمندترین، کوبنده ترین و گویاترین پیامی باشد که از جانب مسلمانان به اسراییل مخابره میشود و یقینا تبارز چنین وحدت عظیم از جانب جهان اسلام می تواند اهرم بازدارنده ی قوی در برابر اقدامات جنایتکارانه ی اسراییل باشد.
حاکمان حلقه به گوش عرب به خصوص عربستان که میزبان مسلمانان جهان در ایام حج است با سردادن هر نوع شعار سیاسی در مناسک حج مخالفت میکنند وسعی دارند آنرا تا سطح صرفا یک عمل مذهبی فردی تنزل دهند و آنرا بی ارتباط و به دور از مسائل سیاسی می دانند و این نهایت سرپیچی از دستورات اسلامی است. تصور کنید اگر چنین ظلمی در زمان پیامبر عظیم الشان ما و یا خلفا و امرای اسلامی بر علیه مسلمانان گوشه ای از جهان حاکم بود آیا سکوت میکردند؟
وظیفه ی ما به عنوان مسلمان چیست؟
سکوت نکنیم! حج بزرگترین همایش اسلامی است در این گرد همایی عظیم نمایندگان و زائران بیش از یکصد کشور جهان شرکت دارند. سکوت مسلمانان در فرصت طلایی گردهمایی بی بدیل حج به معنای ارائه ی مجوز به اسراییل برای تداوم جنایاتش در غزه است. اگر در مراسم حج سال گذشته پیام جدی، محکم و واحد از جانب مسلمانان جهان و بیت الله شریف و سرزمین وحی به اسراییل مخابره میشد که جهان اسلام در کنار فلسطین است و در مقابل اسراییل؛ این حجم از کشتار مردم بی گناه را در طول این یکسال شاهد نبودیم و اگر امسال نیز این شعار واحد در حمایت از فلسطین به اسراییل نرسد مطمئنا تداوم جنگ در غزه را در پی خواهد داشت.
این حرکت واحد که به معنای حمایت ضمنی از مردم فلسطین است حتی اگر نمادین هم باشد میتواند از یک طرف زمینه ی بروز خشم واقعی مسلمانان بر علیه اسراییل باشد و از طرف دیگر تلنگر محکمی است به حاکمان عرب. برنامه های مسلمانان در ایام عرفه و عید قربان طعنه ایست به حکام عربی که شما اگر برای مردم مسلمان فلسطین اقدامی انجام ندادید اینک هر یک از ما از هر گوشه ی دنیا در این نقطه ی مشترک گرد هم آمدیم و برای دفاع از فلسطین اعلان موضع میکنیم.
اعلان برائت و بیزاری از سلطه جویی های استعمار جهانی و درخواست خروج مستکبرین از منطقه در ایام حج میتواند تاثیر غیر قابل انکاری بر نفی سلطه و قدرت طلبی های اسراییل و امریکا داشته باشد. از طرفی پیام های حج به عنوان کانون دیپلماسی اسلامی باید از طریق رسانه های دول اسلامی تحت پوشش گسترده قرار بگیرد و با انعكاس افكار و عقايد ديني و سياسي جوامع مسلمان بر افکار عامه جهان اثرگذار باشد.
به این منظور و با توجه به اینکه در دنیای پر شتاب امروز هر فرد مسلمان از طریق فضای مجازی به عنوان یک رسانه محسوب میشود ؛ چه به عنوان حاجی و شرکت کننده در مراسم حج حضور داشته باشد و چه از دور در هر گوشه ی جهان مسئول است تا پیام مهم و واحد جهان اسلام را در کل دنیا منتشر نماید.
الهام قاسمی
