هنگامی که طالبان برای نخستین بار توانستند قدرت را بین سالهای 1996 الی 2001 به دست بگیرند و بر مردم افغانستان حاکمیت داشته باشند، تنها کشورهایی که رژیم نخست طالبان را به رسمیت شناختند دولی همچون پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بودند. با این حال در دوره حکومت جدیدشان در سال 2021 و بازپس گیری مجدد کابل از مدعیان نظام جمهوریت، هیچ کشوری تاکنون آنها را به رسمیت نشناخته است، اما دیپلوماسی طالبان تغییر کرده و طالبان به مراتب کمتر نسبت به دوره قبل، در حاشیه و انزوا قرار دارند. همانطور که در ماه مارچ 2022، وزیر خارجه ترکیه چاووش اوغلو خواستار اعطای مشروعیت بین المللی برای نظام جدید افغانستان شد، همچنین همتای روسی وی سرگئی لاوروف عنوان کرد که باید به طالبان، کرسی در سازمان ملل اعطا شود.
دیپلوماسی به جای جنگ
برخلاف دو دهه گذشته که طالبان همیشه از جنگ، خشونت، سلاح و انفجار علیه دول غربی اشغالگر و نظام دست نشانده وقت افغانستان کار می گرفتند، اکنون به نظر می رسد که به غیر از ابزارهای خشونت آمیز و دهشت افگن، ابزار دیگری را برای کسب و تامین منافع خود لازم دیده و آن را به خدمت گرفته اند: روش دیپلوماسی. روشی که پیش از مذاکره با ایالات متحده آن را در خفا بارها تمرین کرده و در جریان دستیابی به توافقنامه صلح با امریکایی ها آن را پیاده نمودند که در نهایت منتهی به توافقنامه ای تحت عنوان توافقنامه دوحه 29 فبروری 2020 شد.
حکومت تازه تاسیس طالبان، مانند سایر کشورها طی چندین سال اخیر به گونه منظم جلسات خود را با مقامات خارجی از طریق ویب سایت رسمی دولت و یا شبکه های اجتماعی تبلیغ و منتشر کرده اند و به آگاهی عموم مردم و جهانیان رسانیده اند و این بخشی از دیپلوماسی طالبان بوده است. براساس گزارش موسسه واشنگتن تا 12 اگست 2022، علنا 378 نشست دیپلوماتیک همراه با حداقل 35 کشور و یا 440 جلسه حقیقی و انفرادی با شخصیت های خارجی، گزارش داده اند.
این نشست ها و ملاقات ها طیف وسیعی از موضوعات از جمله کمک های بشردوستانه، کمک های دولتی، فرصت های اقتصادی، سرمایه گذاری های صنعتی و موضوعات دینی را پوشش می دهد. به عبارت دیگر، علیرغم عدم دسترسی طالبان به مسئله مشروعیت، به گونه دیگری به رسمیت شناخته شده است – نظام جدید طالبان توسط تعداد بیشماری از کشورها بگونه تلویحی به رسمیت شناخته شده است. قابل ذکر است که از 440 نشستی که عنوان شد، 153 مورد آن با کشورهای جنوب آسیا، آسیای مرکزی و خاورمیانه انجام شده است. در مورد برقراری روابط همراه با کشورهای اروپایی باید یادآور شد که آنها بیشتر تمایل داشتند تا به صورت حقیقی ملاقات داشته باشند نه حقوقی. دلیل آن هم دلخوری است که از عملکرد اخیر طالبان راجع به مسائل گوناگون پیش آمده است.
در میان کشورهایی که تمایل داشته اند با طالبان ارتباط برقرار کنند، چین بیش از هر کشور دیگری با مقامات حکومت کنونی ملاقات کرده است که نشان می دهد اهمیت حکومت طالبان نسبت به گذشته برجسته است که این مسئله خود اثبات می کند که این دفعه، ارتباطات و همکاری ها فراتر از مسئله مبارزه با تروریسم می باشد. همانطور که وزیر امور خارجه چین اقای وانگ یی و دیگر مقامات چینی بارها به سیاست عدم مداخله در امور افغانستان تاکید کرده اند و در 24 مارچ 2022، اقای وانگ یی، یک درخت یادبودی را در محوطه وزارت امور خارجه طالبان به امید “یک افغانستان مرفه” کاشت. از آن زمان تاکنون، بسیاری از تعاملات پکن به فرصت های تجاری از طریق انجمن تجاری افغانستان و چین مربوط می شود، سازمانی که طبق گزارش ها ماموریت های آن، کمک به شرکت های چینی برای سرمایه گذاری در صنایع افغانستان (به عنوان مثال، حفاظت از آثار باستانی، معادن زغال سنگ و مس، زیرساخت ها، نفت و استخراج گاز) می باشد، در حالی که افغانستان به پروژه ابتکار کمربنده و جاده متصل خواهد شد. دو نمونه از بزرگترین پروژه هایی که تا کنون امضا شده است، توسعه یک پارک صنعتی در شرق ولایت ننگرهار و قرارداد 20 درصد سهام بین شرکت آکسیوس و شرکت دولتی نفت و گاز افغانستان برای استخراج نفت از بلاک قشقری در شمال ولایت سرپل است.
مکان ها برای پیشبرد دیپلوماسی
اگرچه بیشتر دیدارهای سیاسی طالبان در کابل برگزار شده است، اما دومین منطقه پراستفاده، دوحه – قطر بوده است، شهری که نماینده گان اروپایی و امریکایی می‌توانند راحت‌تر و با خیال آسوده با نماینده گان طالبان دیدار و گفتگو کنند حتی بدون اینکه مسئله مشروعیت بخشی در میان باشد.
بیشتر ملاقات ها و دیدارهایی که طالبان با کشورها داشته اند می توان همراه با چین 71 بار، ترکیه 54 بار، قطر 37 بار، ازبکستان 34، ایران 32 بار و پاکستان 25 بار اشاره کرد. همچنین اشاره کنیم که تعداد مکان هایی که طالبان نشست های دیپلماتیک داشته اند شهر کابل در رده نخست با 212 بار قرار دارد، سپس قطر 52 بار، ازبکستان 21 بار، ترکیه 20 بار، چین 19 بار، پاکستان 11 بار، امارات متحده عربی 6 بار، نروژ 6 بار و ایران 5 بار بوده است.
هر چقدر عنوان کنیم که کشورها به صورت غیرمستقیم با طالبان به عنوان یک حکومت در تعامل هستند اما هنگامی که نشست طالبان با کشورهای اروپایی را پیگیری می کنیم، مشاهده می شود که جلسات و نشست ها بگونه مستقیم در حد و اندازه یک حکومت با این گروه بوده است. به عنوان نمونه در ماه جنوری 2022 کشور نروژ میزبان مقامات وزارت خارجه طالبان در اسلو بودند که فرصت هایی را برای گفتگوهای بین المللی بیشتری ایجاد کرد که البته پس از آن نروژ سفارت خود را در کابل مجددا بازگشایی نمود (بازگشایی به معنای مشروعیت بخشی نخواهد بود)، مقامات بانک مرکزی سوئیس از بانک مرکزی افغانستان حمایت کردند، وزیر معادن و پترولیم میزبان نمایندگانی از یک شرکت بریتانیایی بود تا در مورد فرصت های تجاری با یکدیگر گفتگو کنند.
همانطور که ذکر شد، دانستیم که دیپلوماسی طالبان تغییر کرده و تعامل طالبان در چند ماه گذشته گسترش یافته است. قابل ذکر است که برقرای جلسات و نشست های این چنینی این گروه را قادر ساخت تا روابط خود را با کشورهایی که ممکن است قبلاً با آنها ارتباط نداشته اند و در عین حال با کشورهایی که قبلاً اندک ملاقاتی داشته اند، عمیق‌تر کنند. اما در این اواخر به نظر می‌رسد سرعت این تعامل تا حدودی کند شده است، آن هم شاید به دلیل مرگ رهبر القاعده الظواهری و پیامدهای ناشی از آن، یا شاید هم به دلایل دیگر.
همچنین اشاره کنیم که فعالیت سفارت خانه های کشورها در افغانستان کنونی قابل توجه بوده است.
از زمان تسلط طالبان بر افغانستان، 16 کشور سفارتخانه های خود را در کابل بازگشایی کرده اند: چین، اتحادیه اروپا، هند، اندونزی، ایران، ژاپن، قزاقستان، قرقیزستان، نروژ، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، ترکیه، ترکمنستان، امارات متحده عربی و ازبکستان. کشورهای دیگری مانند آلمان و مالزی به بازگشایی سفارت‌های خود به زودی اشاره داشته اند. به همین ترتیب، طالبان تعدادی از نمایندگان خود را در هشت کشور چین، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، ترکیه، ترکمنستان، امارات متحده عربی و ازبکستان انتقال داده است.
نکته پایانی
علیرغم وجود شکاف بین کشورهایی که مایل به بازگشایی سفارت‌خانه‌هایشان در افغانستان می باشند یا کشورهایی که می‌خواهند به گروه طالبان مجوز حضور دیپولماتیک در قلمرو خود بدهند، روند کلی گویای این دیپلوماسی طالبان است: این گروه نسبت به حاکمیت شان در اواخر دهه 1990 در وضعیت انزوا نیستند اما سرعت کسب مشروعیت بین المللی با وجود عملکردشان برای رهبران این گروه، بسیار کند و آهسته خواهد بود.
احتمالاً در آینده ای نزدیک، طالبان به گسترش دامنه دیپلوماسی و مشروعیت بین‌المللی خود ادامه دهند که البته چین در خط مقدم تلاش‌های اخیرشان قرار دارد. با این حال، تا زمانی که این گروه به اقدامات تهدیدآمیز و دهشت افگن خود ادامه دهند، غرب و سایر دول این گروه را با این مشخصات می شناسند: گروهی که هنوز با القاعده و سایر گروه های تروریستی ارتباط دارد و رهبر گروه القاعده را در کشورشان پناه داده بودند و گروهی که به تعهداتشان پایبند نیستند.
واشنگتن ممکن است در رویکردهای خود در قبال طالبان تجدید نظرکند اما به این زودی ها با توجه به عملکرد طالبان در طول یکسال گذشته، موضوع مشروعیت بین المللی را به تاخیر اندازد و همچنین به احتمال زیاد فشاری را بر سایر کشورهای اروپایی در نظر بگیرند که تعاملات خود را با طالبان لغو و یا کاهش دهند. البته این نکته را باید عنوان کرد که کاهش تعاملات و یا لغو روابط با طالبان نباید به معنای لغو کمک های بشردوستانه باشد.
با این حال، با وجود بهبود روابط، دشوار خواهد بود که طالبان عادات و رفتارهای گذشته خود را ترک کنند و این برایشان مشکل ساز خواهد بود.
