روابط افغانستان و پاکستان با همه ی فراز و نشیبش باتوجه به وضعیت کنونی در حال حاضر با چالش های قابل توجه مواجه گردیده است.
با آنکه پاکستان در دور اول حاکمیت طالبان (1996-2001)، با این گروه روابط تنگاتنگ و صمیمی داشت و پاکستان یکی از سه کشوری بود که حکومت طالبان را در آن زمان به رسمیت شناخت و همچنان از سال 2001 تا سال 2021، پاکستان اولین حامی و حمایت کننده ی طالبان بود و حتی با تسلط طالبان بر افغانستان در پانزدهم آگست 2021، مهمترین مقامات امنیتی و سیاسی دولت پاکستان یکی از پس از دیگری به افغانستان آمدند و بسیاری از تحلیلگران باور داشتند که پاکستان به نحوی در تنظیم و مهندسی کردن حکومت طالبان نقش تعیین کننده دارد.
با این حال، اما اوج گیری حملات تی تی پی (طالبان پاکستانی) علیه دولت پاکستان و از این طرف عدم همکاری های کافی طالبان افغانستان با دولت پاکستان و به دنبال آن لفاظی های تنش آلود مقامات پاکستانی در مقابل دولت طالبان، کم وبیش وضعیت را وارونه ساخت و سر انجام برخوردهای نامناسب پولیس پاکستان با مهاجرین افغانستان، باعث گردید که روابط شیرین و ایده آل، میان دولت پاکستان و طالبان با چالش های نگران کننده مواجه شود.
با در نظر داشت این وضعیت، دو پرسش اساسی مطرح است، اولا اینکه آیا چالش ها و لفاظی ها که بین پاکستان و مقامات طالبان رد و بدل میشود، حقیقی است؟ و دیگر اینکه اگر تنش های موجود میان طالبان و پاکستان حقیقت دارد، آینده روابط افغانستان و پاکستان چگونه خواهد بود؟.
تنش های موجود در روابط افغانستان و پاکستان واقعی است؟
پاکستان عمق استراتژیکش را در ناامنی و بی ثباتی و از همه مهمتر در افغانستان ضعیف، تعریف کرده است. این بدترین تضاد منافع میان دو کشور است. به همین دلیل پاکستان در دهه های پسین تلاش کرده اند که از تشکیل یک افغانستان قوی، متحد و با دولت مرکزی قدرتمند جلوگیری کند.
علاوه بر این پاکستان به دلیل اینکه مشکلات و چالشهای لاینحل و دراز دامن با هند دارد، در این رابطه حساب ویژه بر روی پدیده ی تروریسم در افغانستان باز کرده است. در این راستا پاکستان در طول بیست سال گذشته، پیوسته طالبان را حمایت و تسلیح نموده است و انتظار داشت تا با تسلط طالبان، دولتی در افغانستان تشکیل گردد که تمام و کمال، از برنامه ها و منافع پاکستان حمایت نماید.
بنابراین طالبان در حال حاضر بر خلاف عمق استراتژیک پاکستان، دولت مرکزی قدرتمند تشکیل داده اند و از آن طرف از فعالیت ها و گسترش تروریسم نیز جلوگیری نموده است. به همین دلیل در حال حاضر برنامه ها و طرح های پاکستان که حول محور عمق استراتژیک این کشور در افغانستان تعریف گردیده بود، با چالش های فراوانی مواجه شده است.
طالبان به دلیل اینکه خود شان را دولت مستقل و بلامنازع در افغانستان می داند، ناچار است تا دست کم بعضی از مسائل را در سطح روابط با بعضی از کشورهای منطقه لحاظ کنند، به همین دلیل «امارت اسلامی طالبان» تحت هیچ شرایطی نمی تواند تمام و کمال در خدمت برنامه ها و اهداف پاکستان حرکت کند.
از طرف دیگر با آنکه پاکستان از حامیان اصلی و عمده ی طالبان در طول بیست سال گذشته بوده است، اما طالبان از گروه ها و کشورهای دیگر نیز کمک و همکاری دریافت نموده است. در این میان یکی از گروه های که مخالف دولت پاکستان است و با طالبان روابط تنگاتنگ و رابطه ی قومی دارد، تی تی پی (طالبان پاکستانی) بوده است.
به همین دلیل پاکستان توقع داشت که طالبان در جهت سرکوب و نابودی تی تی پی، با این کشور همکاری نمایند، اما روابط غیر قابل انفکاکی که بین طالبان و تی تی پی وجود دارد، تعمیل این خواسته ای پاکستان توسط طالبان را غیر ممکن ساخته است. چنانچه مشاهده گردید، علی الرغم لفاظی ها و انتقاداتی که مقامات درجه اول پاکستان در رابطه به حمایت طالبان از تی تی پی اظهار داشتند و دارند، اما رهبران طالبان افغانستان جز تکذیب ادعاهای آنها، به صورت مشخص کاری نکرده اند.
بنابراین زمانی که پاکستان از دست یافتن به عمق استراتژیکش در افغانستان با موانع مواجه گردیده و طالبان نیز تمام قد در خدمت برنامه ها و طرح های پاکستان قرار نگرفته اند، اسلام آباد به شدت از طالبان دلخور و باتوجه به برخورد نا مناسب و اخراج میلیونی مهاجران افغان از پاکستان، تا حدودی خشمگین نیز به نظر می رسد.
خشم پاکستان و اخراج دست جمعی مهاجرین افغان که به منظور تحت فشار قرار دادن طالبان برنامه ریزی شده بود و از این طرف برنامه های تلافی جویانه ی طالبان مبنی بر سد سازی بر روی رودخانه های کنر و غیره، بیانگر اینست که تنش ها و چالشها بین دو کشور واقعی است و این می تواند بر سرنوشت آینده ی روابط دو کشور نیز تاثیر گذار باشد.
آینده روابط افغانستان و پاکستان
طالبان تحت هیچ شرایطی خواهان تنش در روابط شان با پاکستان نبودند و نیستند. تنش کنونی در حقیقت ناخواسته اتفاق افتاده است. زیرا پاکستان، طالبان را در معذوریت قرار دادند. یا به عبارت بهتر اینکه پاکستان، طالبان را در دو راهی انتخاب تی تی پی و یا دولت این کشور قرار دادند و به دلیل روابط قومی و قبیله یی که بین طالبان و تی تی پی وجوددارد، طالبان به ناچار تی تی پی را انتخاب نمودند. این موضوع در کنار ده ها خواسته های دولت پاکستان از طالبان، باعث گردید که تنش در روابط دو کشور به وجود آید.
تنشی که اکنون میان افغانستان و پاکستان، به وجود آمده، همانطور که گفته شد هرچند که بر خلاف میل و رغبت طالبان است، اما یکی از خواسته های اساسی مردم افغانستان اند. زیرا مردم افغانستان با همه ی پیوندهای فرهنگی و دینی که با پاکستان دارند، هرگز دیدگاه مثبت نسبت به پاکستان نداشته و ندارند. زیرا مداخلات و شیطنت های آزار دهنده ی پاکستان در امور افغانستان، هزینه های انسانی و مالی هنگفتی را بر مردم تحمیل کرده است.
از اینرو تنش کنونی با پاکستان، با همه حال از منظر داخلی برای طالبان یک بُرد محسوب می گردد. به همین دلیل ممکن است که طالبان بخاطر استقبال مردم افغانستان، از موضع گیری شان در قبال پاکستان کوتاه نیایند و تنش کنونی همچنان تداوم یابد.
هرچند در حال حاضر تقاص واکنش و امتناع طالبان از دولت پاکستان را مردم افغانستان و به ویژه میلیونها مهاجر افغانستانی در پاکستان پرداخت کرده و می کنند، اما به دلیل دل پر دردی که مردم از پاکستان دارند، از رفتار و موضع گیری طالبان در قبال این کشور حمایت کرده و استقبال می نمایند. در نتیجه می توان گفت که ممکن است که چشم انداز آینده ای روابط افغانستان و پاکستان اگر به همین روال ادامه یابد، تنش آلوده تر خواهد شد. البته این تنش ها همچنان در سطح لفاظی و گفتگو باقی خواهد ماند.
بسم الله ختک
