سفر هیئت ازبکستان به افغانستان و افق روابط دوجانبه
اخیراً، ترکیبی از مقامات ارشد سیاسی و امنیتی ازبکستان بدون پوشش مطبوعاتی گسترده به افغانستان سفر کرده و با مقامات حکومت طالبان دیدارهای همه جانبه داشته‌اند. این سفر در بستری انجام شده که افغانستان تحت حاکمیت طالبان، به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات امنیتی منطقه، بیش از پیش مورد توجه همسایگان قرار گرفته است.
اهمیت این رویداد در آن است که ازبکستان، به‌عنوان کشوری با نگرانی‌های عمیق امنیتی نسبت به تهدیدات گروه‌های افراطی مانند داعش، در حال بازتعریف روابط خود با طالبان است.
این حرکت که در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما در باطن دارای پیچیدگی‌های دیپلماتیک بسیار است که پرسش های متعدد را در اذهان تحلیلگران مطرح می‌کنند: آیا سفر هیئت ازبکستان به افغانستان، گامی در جهت شناسایی رسمی طالبان از سوی تاشکند است، یا صرفاً تلاشی برای مدیریت ریسک‌های امنیتی و توسعه همکاری‌های اقتصادی؟
پاسخ به این پرسش از آن جهت ضروری است که می‌تواند سرنوشت روابط دوجانبه، ثبات آسیای مرکزی و حتی مشروعیت بین‌المللی طالبان را تحت تأثیر قرار دهد. درک انگیزه‌ها و نتایج این سفر نه‌تنها برای تحلیلگران سیاسی، بلکه برای مردم منطقه که از پیامدهای ناامنی و بی‌ثباتی رنج می‌برند، نیز حیاتی است.
ابعاد و اهداف سفر هیئت ازبکستان به افغانستان
هیئت ازبکستانی متشکل از شماری از عالی‌ترین مقامات سیاسی و امنیتی این کشور بود. در رأس این هیئت، «عبدالعزیز کاملوف» نماینده ویژه رئیس‌جمهور ازبکستان و «بهادر قربانوف» رئیس امنیت ملی جمهوری ازبکستان قرار داشتند؛ شخصیتی که سال‌ها در رأس دستگاه استخباراتی این کشور بوده و مستقیماً در طراحی سیاست‌های ضدتروریستی و امنیتی نقش دارد.
این هیئت علاوه بر مقامات یادشده، شامل معاونان وزارت خارجه و احتمالاً نمایندگانی از نهادهای حمل‌ونقل، تجارت و انرژی نیز بود؛ مسئله‌ای که حکایت از نگاهی جامع به تحولات افغانستان دارد.
دیدارهای این هیئت نیز کاملاً هدفمند و متوازن طراحی شده بود: از گفتگو با وزیر خارجه امیرخان متقی و وزیر دفاع محمد یعقوب مجاهد گرفته تا ملاقات با سراج‌الدین حقانی وزیر داخله، رئیس اداره استخبارات، و ملا عبدالسلام حنفی معاون اداری رئیس‌الوزرا. این دامنه وسیع دیدارها، نشان می‌دهد که سفر مزبور نه تنها ماهیت دیپلماتیک داشته، بلکه ارزیابی امنیتی و تصمیم‌سازی راهبردی نیز در دستور کار بوده است.
اظهارات منتشرشده از سوی برخی مقامات ازبک، از جمله ابراز رضایت آن‌ها از همکاری طالبان، حکایت از آن دارد که سفر هیئت ازبکستان به افغانستان، نتایج مثبتی برای هر دو طرف به همراه داشته است. به‌ویژه، هیئت ازبکستان از پیشرفت‌های ادعایی طالبان در برقراری امنیت و توسعه اقتصادی در افغانستان ابراز خرسندی کرده است. این امر می‌تواند نشانه‌ای از تمایل تاشکند به گسترش روابط با کابل باشد، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند تجارت، حمل‌ونقل و انرژی که برای اقتصاد محصور در خشکی ازبکستان حیاتی استند.
- تحلیل انگیزه‌ها و پیامدهای سفر
1. ترکیب هیئت ازبکستانی نشانه‌ای از جدیت تاشکند
هیئت اعزامی ازبکستان به کابل، با حضور چهره‌هایی مانند عبدالعزیز کاملوف، که سابقه طولانی در دیپلماسی منطقه‌ای و تعامل با طالبان دارد، و قربانوف باخودیر، رئیس سازمان استخبارات، نشاندهنده اهمیت استراتژیک این سفر برای تاشکند است. کاملوف، که پیش‌تر در سال ۱۹۹۹ با ملا محمد عمر، رهبر پیشین طالبان، دیدار کرده بود، به‌عنوان یک دیپلمات کارکشته در امور افغانستان شناخته می‌شود.
حضور قربانوف، به‌عنوان ارشدترین مقام امنیتی، نیز بیانگر تمرکز ویژه ازبکستان بر مسائل امنیتی، به‌ویژه تهدیدات ناشی از گروه‌های افراطی مانند داعش و حرکت اسلامی ازبکستان است. این ترکیب، که ترکیبی از تخصص سیاسی و امنیتی را در بر می‌گیرد، به افکار عمومی و کارشناسان نشان می‌دهد که ازبکستان این سفر را نه به‌عنوان یک اقدام تشریفاتی، بلکه به‌عنوان فرصتی برای ارزیابی عمیق وضعیت افغانستان و تصمیم‌گیری‌های کلان در سیاست خارجی خود تلقی کرده است.
2. اذعان قربانوف به موفقیت طالبان در مبارزه با داعش
یکی از نکات برجسته این سفر، اظهارات قربانوف باخودیر در شبکه اجتماعی ایکس بود که در آن، موفقیت طالبان در مبارزه با داعش را ستود. قربانوف به صراحت اعلام کرده که طالبان توانسته‌اند گروه داعش را در افغانستان نابودکنند. این اظهارات از چند جهت حائز اهمیت است.
نخست، ازبکستان به دلیل همسایگی با افغانستان و سابقه تهدیدات امنیتی از سوی گروه‌های افراطی مانند حرکت اسلامی ازبکستان، به شدت نسبت به فعالیت داعش در منطقه حساس است. اذعان یک مقام ارشد امنیتی ازبک به موفقیت طالبان در این زمینه، می‌تواند نشانه‌ای از اعتماد نسبی تاشکند به توانایی طالبان در مدیریت تهدیدات امنیتی باشد.
دوم، این اظهارات ممکن است به‌عنوان بخشی از یک استراتژی دیپلماتیک برای ایجاد زمینه‌های همکاری امنیتی با طالبان و کاهش نگرانی‌های ازبکستان نسبت به نفوذ داعش به آسیای مرکزی تفسیر شود. با این حال، باید توجه داشت که ادعای نابودی کامل داعش در افغانستان ممکن است اغراق‌آمیز باشد، زیرا گزارش‌های بین‌المللی همچنان از فعالیت‌های پراکنده این گروه در منطقه حکایت دارند.
3. گامی به سوی شناسایی طالبان؟
به نظر می‌رسد سفر هیئت ازبکستان به کابل، با ترکیبی از مقامات سیاسی و امنیتی، با هدف انجام یک ارزیابی جامع از وضعیت حکومت طالبان انجام شده است. این سفر می‌تواند به‌عنوان مقدمه‌ای برای تصمیم‌گیری درباره شناسایی رسمی طالبان از سوی ازبکستان تلقی شود.
چنانچه ازبکستان از زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱، رویکردی عمل‌گرایانه در پیش گرفته و روابط غیررسمی نزدیکی با حاکمان کنونی افغانستان برقرار کرده است. واگذاری سفارت افغانستان در تاشکند به دیپلمات‌های معرفی‌شده از سوی طالبان در سال ۲۰۲۴، نمونه‌ای از این رویکرد است.
حضور مقامات ارشد ازبکستانی در این سفر و دیدارهای گسترده آن‌ها با رهبران طالبان، نشاندهنده تمایل تاشکند به تعمیق این روابط و احتمالاً حرکت به سوی شناسایی رسمی است. با این حال، این تصمیم ممکن است با ملاحظات بین‌المللی، از جمله فشارهای جامعه جهانی و نگرانی‌های حقوق بشری مرتبط با طالبان، پیچیده شود. از سوی دیگر، انگیزه‌های اقتصادی، مانند توسعه مسیرهای تجاری از طریق افغانستان به جنوب آسیا و اقیانوس هند، نیز در این تصمیم‌گیری نقش دارند.
جمع‌بندی
سفر هیئت ازبکستان به افغانستان، نقطه عطفی در روابط دوجانبه و بازتاب‌دهنده تحولات عمیق در رویکرد تاشکند به کابل است. این سفر، که با حضور چهره‌های برجسته سیاسی و امنیتی مانند کاملوف و قربانوف انجام شد، نه‌تنها نشاندهنده جدیت ازبکستان در تعامل با طالبان، بلکه بیانگر ضرورت‌های امنیتی و اقتصادی این کشور در منطقه است.
اظهارات قربانوف درباره موفقیت طالبان در مبارزه با داعش، هرچند ممکن است با اغراق همراه باشد، پیامی روشن به منطقه و جهان ارسال می‌کند: ازبکستان طالبان را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در مدیریت تهدیدات امنیتی می‌بیند. با این حال، این سفر را باید در بستر پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی منطقه تحلیل کرد.
از یک سو، ازبکستان به دنبال کاهش ریسک‌های امنیتی و توسعه اقتصادی از طریق همکاری با طالبان است؛ از سوی دیگر، حرکت به سوی شناسایی رسمی طالبان ممکن است با چالش‌های بین‌المللی مواجه شود. آنچه روشن است، این است که تاشکند با این سفر، گام بلندی در راستای بازتعریف روابط خود با افغانستان برداشته و تلاش دارد تا در معادلات منطقه‌ای، نقشی فعال‌تر ایفا کند.
آینده این روابط، نه‌تنها برای ازبکستان و افغانستان، بلکه برای کل منطقه آسیای مرکزی، پیامدهای عمیقی خواهد داشت. در نهایت، این سفر یادآور این واقعیت است که در جهانی پر از نااطمینانی، دیپلماسی و تعامل، حتی با بازیگران بحث‌برانگیز، گاهی تنها راه برای تضمین امنیت و پیشرفت است.
مریم مرادی
