نگاهی به قطعنامه 2681 شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد وضعیت افغانستان

شورای امنیت یکی از ارکان اصلی سازمان ملل متحد است. این شورا 15 عضو دارد که پنج عضو آن دائم و ده عضو آن به‌عنوان اعضای غیردائم انتخاب می­گردند. بر اساس ماده 24 منشور سازمان، مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به عهده شورای امنیت است. به‌صراحت ماده 25 منشور تصمیمات شورای امنیت برای اعضای ملل متحد الزام‌آور بوده و اعضا، مکلف به قبول و اجرای آن هستند. قطعنامه 2681 شورای امنیت در مورخ 27 آپریل 2023، قطعنامه­ ای تندی بود که در مورد وضعیت جاری افغانستان صادر شد. اصولاً قطعنامه چیست؟ محتوای این قطعنامه چیست؟ آثار و پیامدهای آن چه می ­تواند باشد؟ آیا روزهای خوبی در انتظار مردم افغانستان است؟ اینها ابتدایی ­ترین سؤالاتی‌اند که باید پاسخ داده شود.

• قطعنامه چیست؟

قطعنامه شورای امنیت، حاصل تصمیمات شورا، بعد از تبادل نظر در خصوص موضوعات موردبحث است. برای تصویب یک قطعنامه باید حداقل 9 عضو از 15 عضو شورای امنیت به آن رأی مثبت دهند بدون اینکه هیچ‌کدام از اعضای دائم مخالف آن باشد. بر اساس ماده 25 منشور سازمان ملل متحد تصمیمات شورای امنیت الزام‌آور بوده و اعضای ملل متحد، مکلف به قبول و اجرای آن هستند.

• محتوای قطعنامه 2681 شورای امنیت

این قطعنامه یک رویکرد نسبتاً جامعی را بیان می ­کند و نارضایتی جهان را نه‌تنها نسبت به وضعیت آموزش دختران و کار زنان بلکه نسبت به آنچه در افغانستان زیر سلطه طالبان وجود دارد، نشان می­ دهد. این قطعنامه با یادآوری تعهد دنیا به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و وحدت ملی افغانستان و نیز حمایت قاطع و دوام‌دار از مردم افغانستان آغاز می­ شود و به حمایت افغانستان صلح‌آمیز، باثبات، مرفه و فراگیر، تأکید می ­کند.

حمایت از روند صلح جامع و فراگیر به رهبری افغان­ها، برای تعیین سرنوشت و تعیین آینده سیاسی کشور از دیگر موضوعات مورد تأکید قطعنامه 2681 شورای امنیت است. از دیدگاه شورای امنیت چالش­های فرا­روی افغانستان چندبعدی است که مسائل اقتصادی، اجتماعی، توسعه، امنیت، تروریسم، مواد مخدر، حکومت‌داری، حاکمیت قانون، حقوق بشر به‌ویژه حقوق زنان و دختران، اقلیت­های مذهبی و قومی و امور ازاین‌قبیل را در بر می­ گیرد.

شورای امنیت محدودیت­های وضع شده بر زنان و دختران افغانستان را غیرقابل‌پذیرش دانسته و ضمن ابراز نگرانی عمیق از وضعیت موجود و محکومیت اقدامات طالبان، به مشارکت کامل، برابر، معنادار و ایمن زنان و دختران در تمام مسائل آینده افغانستان از جمله در تصمیم ­گیری در حل منازعات و برقراری صلح تأکید می ­کند.

در قطعنامه 2681 شورای امنیت، منع کار زنان در سازمان ملل متحد در تاریخ این سازمان بی ­سابقه دانسته شده و این تصمیم طالبان، شدیداً محکوم می­ گردد. در بخش دیگر این قطعنامه کاهش روزافزون احترام به حقوق بشر و آزادی­ های اساسی زنان و دختران توسط طالبان مخل صلح، ثبات و رفاه در کشور توصیف می­ گردد و از طالبان خواسته می­ شود که تمام محدودیت­های اعمال شده بر زنان و دختران را لغو کند.

تأکید بر گفتگو، مشورت و تعامل همه جهات مرتبط افغان، منطقه و جامعه جهانی به طور گسترده برای حل مسائل سیاسی افغانستان و حفظ صلح و ثبات کشور، منطقه و جهان از دیگر موضوعات این قطعنامه است. همچنین شورای امنیت از تمام دولت‌ها و سازمان­ها می ­خواهد که از تمام توان خود جهت تغییر سیاست‌ها و رویه‌های طالبان کار گیرند. هشدار و نگرانی عمیق از وضعیت وخیم اقتصادی، گسترش فقر و تأکید بر اهمیت حیاتی ادامه کار یونما در افغانستان، از دیگر موضوعات موردبحث در قطعنامه 2681 شورای امنیت است.

• آثار و پیامدهای قطعنامه 2681 شورای امنیت

در قطعنامه 2681 شورای امنیت به چند نکته ­ای بسیار کلیدی اشاره شده است که در تفسیر آثار و پیامدهای آن نقش محوری دارد:

الف) وجود ارتباط بین حل بحران سیاسی موجود در افغانستان و صلح و ثبات در منطقه و جهان: این قطعنامه جهانی به‌خوبی بیان می­ کند که اوضاع سیاسی افغانستان تأثیر مستقیم بر منطقه و جهان دارد؛ بدین توضیح که به همان میزان که صلح در افغانستان در گسترش صلح و ثبات در منطقه و جهان کمک می­ کند، بحران افغانستان به صلح و ثبات منطقه و جهان آسیب می ­زند؛ ازاین‌رو شورای امنیت و کشورهای عضو سازمان به‌منظور جلوگیری از نقض صلح و امنیت بین‌المللی در قبال اوضاع افغانستان ساکت نمی مانند.

ب) بحرانی دانستن اوضاع افغانستان تحت تسلط طالبان: از دیدگاه شورای امنیت، افغانستان کنونی با بحران شدید چندبعدی مواجه است که شامل مسائل اقتصادی، اجتماعی، حقوق بشری، امنیتی، مواد مخدر، حکومت‌داری و حاکمیت قانون می ­شود و ادامه وضعیت جاری نه‌تنها تهدید علیه موجودیت مردم افغانستان بلکه تهدید علیه منطقه و جهان به شمار می ­رود.

ج) بی‌سابقه دانستن محدودیت­های طالبان علیه زنان در تاریخ سازمان ملل متحد: بیان چنین مطلبی صرفاً توصیف نیست؛ بلکه متضمن هشدار هم است، بدین توضیح که محدودیت­های وضع شده از سوی طالبان شدیدترین نوعی آپارتاید جنسیتی است و به‌هیچ‌وجه برای جامعه­ بین‌المللی قابل‌پذیرش نیست و ادامه این روند ممکن است واکنش­های سخت شورا را به دنبال داشته باشد.

د) تأکید بر حق تعیین سرنوشت مردم افغانستان: یادآوری و تأکید بر حق تعیین سرنوشت حکایت از عدم مشروعیت حاکمیت طالبان از دیدگاه شورای امنیت دارد؛ لذا طالبان نباید انتظار داشته باشد که از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شود و باید حق تعیین سرنوشت به مردم افغانستان برگردانده شود که با مشارکت کامل، برابر و معنادارشان نظام سیاسی آینده کشور خویش را انتخاب کنند.

ه) تقاضا از کشورها و سازمان­ها برای فشار بر طالبان: چنین درخواستی از سوی شورای امنیت نوعی بسیج عمومی جامعه جهانی علیه نظام غاصبانه طالبان است. این بند از قطعنامه به نحوی یادآوری قطعنامه ­های شماره 1368 و 1373 شورای امنیت در سال 2001 است که از اعضای سازمان ملل متحد درخواست می­ کند که برای جلوگیری از اقدامات تروریستی از منشأ افغانستان وارد عمل شوند.

با در نظر داشت نکات فوق‌الذکر می­توان گفت مهم­ترین آثار و پیامدهای این قطعنامه قرار ذیل است:

1. نظام طالبانی از دیدگاه جامعه­ای بین‌المللی مشروعیت ندارد و اصرار طالبان بر شناسایی چنین نظامی بی ­فایده است؛
2. افغانستان تحت حاکمیت طالبان به‌شدت بحرانی است و این برای جامعه جهانی قابل‌قبول نیست؛
3. باتوجه‌به لازم‌الاجرا بودن قطعنامه ­های شورای امنیت، پس از این شاهد تغییر چشمگیر تعامل کشورها و سازمان­های بین‌المللی با طالبان خواهیم بود؛
4. حقوق بشر یک مسئله صرفاً داخلی نیست، بلکه کشورها و جامعه ­ای بین‌المللی هم حق و هم تکلیف دارند که در قبال نقض شدید حقوق بشر در هر جغرافیای سیاسی ورود نمایند؛
5. وضعیت افغانستان صلح و امنیت بین‌المللی را تهدید می­ کند و در صورت ادامه وضعیت موجود، امکان واکنش سخت جامعه بین‌المللی در برابر طالبان نظیر آنچه که در سال 2001 اتفاق افتاد، دور از انتظار نیست.

• نوید روزهای خوب برای مردم افغانستان

قطعنامه 2681 شورای امنیت که به اجماع 15 عضو شورای امنیت صادر شد، حاوی یک پیام آشکار و روشن هم به طالبان و هم به مردم افغانستان است. پیام این قطعنامه برای طالبان این است که آنچه تحت حاکمیت این گروه در افغانستان جریان دارد، برای جامعه جهانی قابل‌پذیرش نیست و آن را تهدید علیه صلح و ثبات در منطقه و جهان می­داند و ادامه آن ممکن است واکنش­ها و اقدامات سخت جامعه بین‌المللی را به همراه داشته باشد.

رأی مثبت چین و روسیه به قطعنامه و تصویب آن در زمانی که روسیه ریاست شورای امنیت را به عهده دارد، بیشتر این پیام را توضیح می­ دهد؛ لذا طالبان یا باید به پیروی از منشور سازمان ملل متحد از مندرجات قطعنامه تمکین کند و آن را در تمام ابعادش اجرای نماید و یا با سرپیچی از تصمیمات الزام‌آور شورای امنیت، منتظر عواقب سیاسی و حقوقی آن باشد.

• پیام قطعنامه 2681 شورای امنیت به مردم افغانستان

اما پیام قطعنامه 2681 شورای امنیت به مردم افغانستان این خواهد بود که دنیا مردم افغانستان را فراموش نکرده ­اند. جامعه ­ای بین‌المللی ضمن توجه جدی به وضعیت اقتصادی و بشری در این کشور، از حق تعیین سرنوشت مردم افغانستان و دیگر حقوق و آزادی­های اساسی آنها حمایت می­ کند و تنها نظام سیاسی فراگیر و برخاسته از مشارکت کامل، برابر، معنادار و امن تمام مردم افغانستان به‌ویژه زنان و اقلیت­های قومی و مذهبی، مورد قبول دنیا است؛ لذا تصویب قطعنامه را می­ توان تأکید دوباره بر موقف کشورها و جامعه ­ای بین‌المللی دانست که بارها در نشست های منطقه ­ای و جهانی به طالبان و مردم افغانستان مخابره شده بود.

خالد یوسفی، تحلیلگر سیاسی مسایل افغانستان