نشست تیانجین و رژه نظامی پکن
جهان در حال تغییر و ظهور نظم جدید جهان در آستانه تحولات عمیقی قرار دارد. در دهه‌های گذشته، نظم بین‌المللی تحت سلطه یک قدرت واحد، یعنی ایالات متحده و متحدان غربی‌اش، تعریف می‌شد. اما اکنون، با ظهور قدرت‌های نوظهور در شرق، به‌ویژه چین، روسیه و ایران، نشانه‌های روشنی از شکل‌گیری یک نظم چندقطبی نمایان شده است. این تغییر نه‌تنها در حوزه سیاسی و نظامی، بلکه در اقتصاد، تجارت و حتی فرهنگ و دیپلماسی نیز مشهود است.
بیست‌وپنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در روزهای آغازین سپتامبر 2025 در شهر تیانجین چین برگزار شد، نقطه عطفی در این مسیر بود. این نشست نه‌تنها یک گردهمایی دیپلماتیک، بلکه نمایشگاهی از اراده جمعی کشورهای شرقی برای بازتعریف قواعد بازی جهانی بود. دو روز پس از این نشست، رژه عظیم نظامی پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم، تصویری بصری از این اقتدار جدید را به نمایش گذاشت. حضور رهبرانی چون ولادیمیر پوتین، کیم جونگ‌اون و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در کنار شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، پیامی روشن به غرب ارسال کرد: شرق نه‌تنها در حال سازمان‌دهی اقتصادی و سیاسی است، بلکه از نظر نظامی نیز آماده ایستادگی در برابر فشارهای خارجی است.
نشست تیانجین و رژه نظامی پکن؛ نمایش قدرت و بازدارندگی
بیست وپنجمین نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در تیانجین برگزار شد، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گردهمایی این سازمان از زمان تأسیس آن در سال 2001 بود. این سازمان که در ابتدا برای تقویت همکاری‌های امنیتی در آسیای میانه تشکیل شده بود، اکنون به یک پلتفرم چندجانبه برای هماهنگی‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در سطح اوراسیا تبدیل شده است.
مهم‌ترین خروجی این نشست، تصویب «اعلامیه تیانجین» بود که به‌عنوان یک سند راهبردی، نقشه‌راه همکاری‌های SCO تا سال 2035 را ترسیم کرد. این اعلامیه نشان‌دهنده عزم جدی اعضای SCO برای ایجاد یک نظم موازی است که نه تنها از نظر اقتصادی مستقل باشد، بلکه از نظر سیاسی و امنیتی نیز بتواند در برابر فشارهای خارجی مقاومت کند.
همچنین دو روز پس از نشست تیانجین، پکن میزبان بزرگ‌ترین رژه نظامی چند دهه اخیر خود بود. این رژه که به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم برگزار شد، نه تنها یک رویداد نمادین، بلکه پیامی سیاسی و استراتژیک به جهان بود. حضور رهبرانی از روسیه، کره شمالی و ایران در کنار شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، نشان‌دهنده اتحاد کشورهای شرقی در برابر آنچه آنها «یکجانبه‌گرایی غربی» می‌نامند، بود.
رژه پکن شامل نمایش تسلیحات پیشرفته، از موشک‌های بالستیک قاره‌پیما گرفته تا پهپادهای نسل جدید و تجهیزات سایبری، بود. این نمایش قدرت، پیامی روشن به واشنگتن و متحدانش داشت: چین نه تنها از نظر اقتصادی در حال پیشی گرفتن است، بلکه از نظر نظامی نیز توانایی بازدارندگی در برابر هرگونه تهدید را دارد. حضور ولادیمیر پوتین و کیم جونگ‌اون در این رژه، اتحاد استراتژیک میان این کشورها را برجسته کرد، در حالی که حضور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، نشان‌دهنده پیوستن تهران به این محور قدرتمند بود.
رژه پکن و نشست تیانجین دو روی یک سکه بودند: اولی نمایش قدرت سخت (نظامی) و دومی نمایش قدرت نرم (دیپلماتیک و اقتصادی). این ترکیب نشان داد که کشورهای شرقی در حال ایجاد یک بلوک منسجم هستند که نه تنها در برابر تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی مقاومت می‌کند، بلکه توانایی دفاع از منافع خود در سطح جهانی را نیز دارد. این پیام به ویژه برای ایالات متحده و متحدانش در ناتو و گروه هفت (G7) طراحی شده بود، که در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند با ابزارهای اقتصادی و نظامی، نفوذ خود را بر آسیا حفظ کنند.
افغانستان در آینه اعلامیه تیانجین
یکی از بخش‌های کلیدی اعلامیه تیانجین به موضوع افغانستان اختصاص داشت. از سال 2021 افغانستان یکی از چالش‌های اصلی امنیت منطقه‌ای در آسیای میانه و جنوب آسیا محسوب می‌شود. اعلامیه تیانجین با زبانی صریح و روشن، دیدگاه سازمان همکاری شانگهای درباره آینده افغانستان را بیان کرد. متن دقیق بخش مربوط به افغانستان در اعلامیه به شرح زیر است:
«کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بر ضرورت ایجاد یک افغانستان مستقل، بی‌طرف، متحد و صلح‌آمیز تأکید دارند که عاری از تروریسم، جنگ و مواد مخدر باشد. تشکیل یک دولت فراگیر با مشارکت نمایندگان همه اقوام، گروه‌های سیاسی و مذاهب به‌عنوان تنها راه دستیابی به صلح پایدار در این کشور مورد تأکید قرار گرفته است. کشورهای عضو از تلاش‌های بین‌المللی برای بازسازی، توسعه اقتصادی و ایجاد ثبات در افغانستان حمایت می‌کنند و خواستار تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برای تحقق این اهداف هستند. ایجاد مراکز مشترک مقابله با تهدیدات امنیتی و مبارزه با مواد مخدر SCO، بستری برای همکاری عملیاتی با افغانستان در این زمینه‌ها فراهم خواهد کرد».
برخلاف بیانیه‌های پیشین SCO که اغلب به کلی‌گویی درباره افغانستان بسنده می‌کردند، اعلامیه تیانجین زبانی مشخص‌تر و اجرایی‌تر دارد. برای مثال، ایجاد مراکز مشترک مقابله با تهدیدات و مواد مخدر، امکان پیگیری عملیاتی این اهداف را فراهم می‌کند. این تغییر نشان‌دهنده عزم جدی‌تر SCO برای تأثیرگذاری بر تحولات افغانستان و تبدیل این کشور از یک تهدید بالقوه به یک شریک منطقه‌ای است.
افغانستان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود به‌عنوان «قلب آسیا» و نقطه اتصال آسیای میانه، جنوب آسیا و خاورمیانه، برای SCO اهمیت استراتژیک دارد. کریدورهای ترانزیتی مورد تأکید در اعلامیه تیانجین، مانند کریدور «شمال-جنوب» و «شرق-غرب»، بدون ثبات در افغانستان قابل اجرا نیستند. علاوه بر این، تهدیدات ناشی از تروریسم و قاچاق مواد مخدر از افغانستان می‌تواند امنیت کشورهای عضو، به‌ویژه تاجیکستان، ازبکستان و چین (منطقه سین‌کیانگ)، را به خطر بیندازد. از این رو، SCO به دنبال همسویی طالبان با اهداف منطقه‌ای خود است.
توصیه‌هایی برای طالبان؛ بازگشت به مسیر شانگهای
برای آنکه افغانستان بتواند از فرصت‌های ایجادشده توسط SCO بهره‌مند شود و به‌عنوان یک شریک منطقه‌ای پذیرفته شود، نیاز به اقدامات عملی و هماهنگ با اهداف اعلامیه تیانجین دارد. در ادامه، چهار توصیه کلیدی ارائه شده است:
1. نقشه‌راه امنیت داخلی قابل راستی‌آزمایی: طالبان باید یک «طرح ملی مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی» تدوین کنند که شامل جدول زمانی مشخص، شاخص‌های قابل سنجش و مکانیسم‌های همکاری با SCO باشد.
2. برنامه مشترک مبارزه با مواد مخدر: قاچاق مواد مخدر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های افغانستان و منطقه است. طالبان باید با مرکز ضد مواد مخدر SCO تفاهم‌نامه‌ای امضا کنند و به صورت عملی در این مسیر گام بردارند.
3. نقشه‌راه برای دولت فراگیر: شرط اصلی مشروعیت منطقه‌ای و بین‌المللی طالبان، تشکیل یک دولت فراگیر است که نمایندگان همه اقوام، مذاهب و گروه‌های سیاسی در آن مشارکت داشته باشند. برای تحقق این هدف، طالبان باید شورای مشورتی اقوام و مذاهب ایجاد کند. این شورا می‌تواند در انتصاب مقامات محلی و ملی و نظارت بر سیاست‌ها نقش داشته باشد.
4. دیپلماسی اقتصادی به سوی شرق: برای تبدیل شدن به «گره اتصال آسیای میانه و جنوب»، طالبان باید در ابتکارات اقتصادی SCO مشارکت فعال داشته باشند و استفاده از ارزهای محلی (مانند یوان چین یا روبل روسیه) را در مبادلات خود با کشورهای عضو افزایش دهند.
چشم‌انداز آینده؛ نظم چندقطبی و جایگاه افغانستان
نشست تیانجین و رژه پکن نشانه‌های روشنی از ظهور یک نظم جهانی جدید هستند که در آن قدرت به صورت متوازن‌تر میان شرق و غرب توزیع شده است. این نظم نه تنها بر نهادسازی‌های موازی (مانند SCO) و تنوع مالی (استفاده از ارزهای محلی) متکی است، بلکه از بازدارندگی نظامی نیز برای حفاظت از منافع خود بهره می‌برد. برای افغانستان، این تحولات یک فرصت تاریخی است. اگر طالبان بتوانند با الزامات اعلامیه تیانجین همسو شوند، می‌توانند از انزوای کنونی خارج شده و به عنوان یک بازیگر فعال در منطقه جایگاه خود را بازسازی کنند.
جهان در حال تغییر است و پنجره‌های همکاری با شرق هر روز بزرگ‌تر می‌شوند. طالبان باید از این فرصت استفاده کنند و با اقدامات عملی، جایگاه افغانستان را در نظم جدید جهانی تثبیت کنند. اعلامیه تیانجین نه تنها یک سند دیپلماتیک، بلکه یک نقشه‌راه برای آینده‌ای باثبات‌تر و مرفه‌تر برای افغانستان است. برای طالبان، مسیر روشن است: مبارزه با تروریسم و مواد مخدر، تشکیل دولت فراگیر و پیوستن به ابتکارات اقتصادی SCO، کلید بازگشت به جامعه بین‌المللی و بازسازی جایگاه تاریخی افغانستان به‌عنوان قلب آسیا است. در جهانی که یکجانبه‌گرایی رو به افول است، انتخاب‌های امروز کابل آینده کشور را رقم خواهد زد.
حکیم تاجیک
