افغانستان، عراق و پاکستان؛ قربانیان راهبرد پسا 11 سپتامبر آمریکا
یازدهم سپتامبر 2001 را می‌توان یکی از نقاط عطف در نظام بین‌الملل خواند، چرا که اتخاذ «راهبرد مبارزه با تروریسم» آمریکا پس از این حادثه تغییرات عمیقی را در نظام بین‌الملل برجای گذاشت. مبتنی بر این راهبرد آمریکا که حدود 2 دهه در صدر راهبردهای سیاست خارجی واشنگتن قرار داشت، رویکردهای متعددی از جانب آمریکا اجرایی شد که به زعم مقامات کاخ سفید دفع تروریسم صورت گرفت.
اما با نگاهی نه تنها ژرف بلکه سطحی می‌توان درک کرد که نه تنها تروریسم و شبه‌نظامی‌گری در جنوب آسیا و خاورمیانه مهار نشد، بلکه دامنه حملات تروریستی از این دو جغرافیا فراتر رفت و علاوه بر حملات پراکنده تروریستی در اروپا و شرق آسیا، امروزه بخش‌هایی از آفریقا به کانون فعالیت‌های تروریستی تبدیل شده است.
افغانستان بزرگترین قربانی پسا 11 سپتامبر
نخستین مقصد اجرایی برای راهبرد مبارزه با تروریسم آمریکا، افغانستان بود. بررسی شعارهای جرج بوش رئیس جمهور وقت آمریکا در زمان تهاجم به افغانستان و همچنین سایر مقامات آمریکایی و شرکای ناتویی واشنگتن مانند انگلیس، شاخص‌های مناسبی برای موفقیت یا شکست این راهبرد در افغانستان هستند.
جنگ آمریکا و متحدان آن در افغانستان دو دهه به طول انجامید و به طولانی‌ترین جنگ آمریکا شهرت یافت. در طول این 20 سال جنگ و نظامی‌گری، علاوه بر صرف میلیاردها دالر، جان هزاران غیرنظامی و نظامی قربانی اهداف آمریکا شد.
سرانجام پس از دو دهه جنگ، آمریکا توافقنامه صلح با طالبان را امضا کرد و با خروج سراسیمه، وضعیت این کشور را در بحران عمیق‌تر فرو برد. بررسی 3 شاخص مبارزه با تروریسم، براندازی طالبان و برقراری دموکراسی از بین اهداف اعلام شده آمریکا در زمان ورود به افغانستان، کافی است که شکست این کشور و راهبرد این کشور در افغانستان را اثبات کرد. به طور خلاصه، حضور ایمن الظواهری رهبر شبکه القاعده در کابل، بازگشت طالبان به قدرت و سقوط جمهوریت گویای عدم تحقق هر 3 شاخص یاد شده هستند.
عراق دومین قربانی پسا 11 سپتامبر
عراق دیگر قربانی راهبرد مبارزه با تروریسم آمریکا است. جرج بوش با ادعای کذب وجود سلاح‌های کشتار جمعی در خاک عراق و با شعار مبارزه با تروریسم دولتی به این کشور حمله کرد، اما به اذعان بازرسان بین‌المللی هیچ گونه سلاح اتمی، بیولوژیکی و شیمیایی در خاک عراق پیدا نشد.
از نتایج مستقیم این جنگ که 300 هزار غیرنظامی عراقی را به کام مرگ کشاند، پیدایش نوع جدیدی از تروریسم بود که خطرناک‌تر از دیگر گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی می‌باشد. پیدایش داعش در عراق ماحصل مستقیم سیاست آمریکا در این کشور بود. این پدیده شوم، به جغرافیای عراق محصور نماند و علاوه بر سوریه امروز در کشورهای مختلف ریشه دوانیده است.
پاکستان؛ متحد آمریکا اما دیگر قربانی پسا 11 سپتامبر
پاکستان از دیگر اهداف این راهبرد آمریکا بود. هر چند این کشور با زیرکی سیاستمداران آن از اشغال خلاصی یافت اما سال‌ها هدف حملات پهپادی آمریکا قرار گرفت. حملات پهپادی در این کشور اکثرا علیه تحریک طالبان پاکستان بود. اما اگر برآیند را بنگریم، نه تنها باعث تضعیف این گروه شد بلکه منجر به سربازگیری بیشتر تحریک طالبان پاکستان شد. در حال حاضر تحریک طالبان پاکستان با قدرتی بیشتر از قبل به یک چالش اساسی برای دولت پاکستان تبدیل شده است.
در یک برآیند کلی، نگاهی به راهبرد مبارزه با تروریسم آمریکا بر خلاف ادعای مقامات آمریکایی که در پایان اشغال نظامی کشورهای عراق و پاکستان از پایان ماموریت خود سخن زدند، نه تنها تروریسم و شبه‌نظامی‌گری در این کشورها پایان نیافت بلکه گروه‌های مخالف آمریکا و تروریسم قوت بیشتری گرفتند.
بسیاری از کارشناسان روابط بین‌الملل و حتی منتقدانی از دورن آمریکا راهبرد ترسیم شده واشنگتن پس از حملات 11 سپتامبر را یک راهبرد شکست خورده با نتایجی معکوس قلمداد می‌کنند.
این راهبرد آمریکا علاوه بر تحمیل هزینه‌های گزاف جانی و مالی بر آمریکا و متحدان جنگی آن، بر کشورهای منطقه و فرا منطقه نیز هزینه‌های زیادی تحمیل کرده است. مهاجرت میلیون‌ها تن از کشورهای عراق، سوریه و افغانستان به کشورهای همجوار و فراتر از آن، تنها یک بخش از هزینه‌ها است. مقابله با تروریسم گسترش یافته ناشی از اقدامات خودسرانه آمریکا، بخش دیگری از هزینه‌های تحمیلی بر کشورها است.
هر چند برخی کارشناسان در ماهیت حملات یازدهم سپتامبر اشکالاتی وارد می‌کنند و آن را یک طرح خودساخته برای تحقق راهبردهای کلان آمریکا می‌دانند، اما با فرض رد این نظریه و پذیرش ادعای آمریکا مبنی بر عاملیت القاعده در طراحی و انجام این حملات، باید گفت که در وهله اول جامعه اطلاعاتی آمریکا در پیشگیری از این حملات شکست خورد و در گام بعد، استراتژیست‌های آمریکایی در طراحی راهبرد مبارزه با تروریسم شکست دوم را متحمل شدند.
پیامدهای این شکست را بیش از آمریکا، کشورهای مختلف در جنوب آسیا، خاورمیانه، آفریقا و شرق آسیا می‌پردازند.
محمد خالقی
