چابهار
د سیمې او د نړۍ په تاریخ کې، سمندر ته لاسرسی تل له يوازې اقتصادي مسلې ډېر څه وو. سمندر د هېوادونو لپاره نه يوازې د سوداګرۍ لار ده، بلکې د ځواک، خپلواکۍ او د هېوادونو ترمنځ د خبرو اترو د ځواک سرچينه ده. زموږ هېواد افغانستان د خپلې پراخې خاوري او د آسیا په مينځ کې د خپل ځای سره سره نېغ په نېغ د آزادو اوبو سره لاسرسی نه لري.
په تېرو پېړیو کې افغانستان د دې ستراتیژیکي محروميت له امله څو ځله په نيمګړي حالت پاتې شوی دی. له دې ليد څخه، بندر چابهار يوازې د ايران يو بحري پوله نه ده؛ دا د افغانستان لپاره يوه زمینه ده چې خپل جغرافيايي موقف له محصور هېواد څخه د تېرېدو هېواد ته واړوي.
چابهار د ايران يواځې سمندي بندر دی چې د هند سمندر په ژورو اوبو ته نږدې پروت دی او لویو سمندري بېړيو ته د تم ځای وړتیا لري. دغه ځانګړتيا چابهار د فارس خليج له غاړو او د ايران د جنوب نورو وړو بندرونو څخه بېلوي. خو د چابهار ارزښت يوازې په بندري ظرفيت کې نسته. هغه څه چې دغه بندر په منطقوي حسابونو کې مهم ګرځوي، دا دی چې دا د آسيا د ستر ژيوپوليتیکې سيالۍ پر لاره پروت دی: د هند او چين تر منځ د هند سمندر او منځنۍ آسيا پر لاسرسي او نفوذ سيالي.
جغرافيا د برخليک په توګه
افغانستان د سوېلي آسيا، منځنۍ آسيا او منځني ختيځ د درې واړو سيمو په څلورلارې کې پروت دی.
دغه موقعيت ښايي ګټه وي، خو تاريخ ښودلې چې ډېر وختونه يې د فشار او محاصرې سبب هم ګرځېدلی دی. اصلي لامل دا دی چې افغانستان سمندر ته مستقيمه لار نه درلودله، او هر کله چې غوښتل د خپلې خاورې له لارې سوداګري وکړي، د لارو دروازې د نورو په کنټرول کې وې. دا خبره د بندر چابهار موضوع له ساده سوداګريزې مسلې څخه يوه ژيوپوليتیکه موضوع جوړه کړې ده.
چابهار په عصري زمانه کې، په ځانګړې توګه له ۲۰۱۶ کال وروسته، کله چې هند په دې بندر کې پانګونه پيل کړه، په منطقوي بحثونو کې زياتېدل پېل کړل. هند غوښتل له پاکستاني لارو خپل تړاو راکم کړي او نېغ بازارونو ته د افغانستان او منځنۍ آسيا ته لاسرسی پيدا کړي. د افغانستان لپاره دغه پروژه د يوې نوې سوداګریزې فضا تنفس وو. د ايران لپاره د چابهار پراختيا د دې معنا وه چې د ترانسپورتي لارو پر نقش لوړه ونډه ولري. دلته د کابل او تهران ګټې سره نږدې کېږي.
چابهار او ګوادر — د هند سمندر په غاړه کې يو پټه سيالي
چابهار ته نږدې په پاکستان کې د ګوادر بندر پروت دی؛ هغه بندر چې چين د خپل ستر “کمربند او لاره” پروژې ته د پراختيا لپاره په کې پانګونه کړې ده. په بڼه کې ګوادر ښايي پرمختللی او ارزښتناک وي، خو د ګوادر اصلي ستونزه د امنيت نشتوالی دی. د بلوچستان ولايت ناامني، د وسله والو بريدونه، قاچاق او د مرکزي حکومت کمزوری واک د دغه بندر امنيت شکننده کړی دی.
برعکس، د ايران د جنوب سياسي ثبات، د پرېښوونکې لارو امنيت او د ايران وړتیا په دې چې د ترانزيتي لارو مدیریت وکړي، چابهار د شاوخوا هېوادونو لپاره د باور وړ انتخاب ګرځوي. له همدې ليد څخه، د چابهار او ګوادر تر منځ سيالي يوازې د دوو بندرونو تر منځ سيالي نه ده؛ بلکې د دوو امنيتي ماډلونو او د اقتصادي پاليسۍ د دوو نمونو تر منځ مقابله ده.
افغانستان په لوبې کې — له مصرفوونکي څخه تر پرېکړه کوونکي
د لسیزو تر تېرېدو وروسته، افغانستان اوس هغه فرصت لري چې پر ټاکل شويو لارو د نورو پيروي پر ځای، په سیمه ييزو سوداګریزو لارو خپله ونډه او تأثير ولري. د چابهار — زاهدان — زرنج — هرات د رېل تړون کېدای شي:
1. افغانستان د منځنۍ آسيا پر دروازه بدل کړي.
2. د وارداتو او صادراتو لګښتونه کم کړي.
3. د افغانستان موقف له يوه پلوه هېواد څخه په يوه تېرېدونکي محور بدلون ومومي.
هند — له سيمه ييزې سيالۍ تر ستراتيژيکې اړتيا
هند يوازې د پانګوال په توګه د چابهار رول نه لري. په تېرو دوو لسيزو کې هند د چين د مخ پر ودې نفوذ له ستونزې سره مخ شو. چين د کمربند او لارې له لارې او د ګوادر بندر کې د پانګونې له لارې په هغه ساحه کې نفوذ زيات کړی چې هند يې د خپل کلیدي امنيتي ساحې په توګه ګڼي. دهلي دغه حالت د خپل سمندري امنيت او ژيوپوليتيک توازن لپاره يو مستقيم ګواښ ګڼي.
چابهار د هند لپاره يوه ستراتيژيک حل لار شوه چې:
هند کولای شي بې له دې چې د پاکستان خاوره وکاروي، افغانستان او منځنۍ آسيا ته ورسېږي.
له هغو ترانسپورتي لارو ځان وژغوري چې چين پرې واک لري.
په سیمه ييز ځواک توازن کې خپل خپلواک ځای جوړ کړي.
چابهار د هند لپاره يو اختياري انتخاب نه دی، بلکې يوه امنيتي او ستراتيژيکه اړتيا ده. له همدې امله د هند شتون په چابهار کې منطقي او د توقع وړ دی. افغانستان که دا منطق وپېژني، کولای شي خبرې او همکاري د شريک په توګه، نه د تابع په توګه، پرمخ بوزي.
پاکستان — ولې چابهار اسلام آباد ته ګواښ دی؟
د پاکستان لپاره، چابهار يوازې يو اقتصادي موضوع نه ده. اسلام آباد ښه پوهېږي چې د افغانستان پر سوداګريزو لارو د کنټرول له لارې يې ستر مالي او سياسي نفوذ درلود، او که افغانستان د چابهار له لارې تجارت وکړي او د زرنج — زاهدان — هرات لاره فعاله شي، نو پاکستان به خپله د فشار مهمه وسیله له لاسه ورکړي. له همدې امله پاکستان ګوادر يوازې د بندري پراختيا لپاره نه، بلکې د ترانسپورتي کنټرول د ټينګولو لپاره له چين سره شراکت کوي. خو ګوادر دوه بنسټيزې ستونزې لري:
1. د بلوچستان ناامني.
2. پر چين ډېر تکيه.
دغه دواړه عوامل د ګوادر سوداګريز لګښتونه لوړوي او د سيمه ييز باور کموي.
په مقابل کې، چابهار په يو نسبتاً خوندي چاپېريال کې موقعيت لري او يو اړخيزه تړلتيا نه لري. دا توپير د چابهار او ګوادر تر منځ اصلي فرق ټاکي.
افغانستان — له جغرافيايي محاصرې څخه تر سيمه ييز محور
افغانستان په معاصر تاريخ کې د پاکستان د ترانسپورتي لارو له انحصار ډېر تاوان کړى دى. دغه انحصار د هېواد سوداګرۍ ته زيان رسولى، د کابل اقتصادي خبرې اترې کمزورې کړې او د افغانستان د بهرنۍ پاليسۍ د لارو محدوديتونه راوستلي. خو په جيوپولتيکي جغرافيا کې فرصتونه کم خو مهم وي، او چابهار يو له همدغو ټاکونکو فرصتونو څخه دى.
که افغانستان د زرنج — زاهدان — چابهار لاره فعاله او پياوړې کړي، صادرات به پرته له سياسي فشار او بندښت څخه ترسره شي، د لېږد وخت او لګښت به په ستره کچه راکم شي، او افغانستان به له يو مشتري هېواد څخه په يو مهم ترانزیتي محور بدل شي. دا پدې مانا ده چې افغانستان يوازې سمندر ته لاسرسی نه تر لاسه کوي، بلکې نور هېوادونه به د سمندر لپاره د افغانستان له لارې تېرېدو ته اړ وي.
چابهار — يو تاريخي فرصت
چابهار يوازې يوه بندري يا سوداګريزه پروژه نه ده؛ دا بندر د جنوبي او منځنۍ آسيا د ژيوپولتيک په منځ کې پروت دی او درې مهم لوبغاړي — افغانستان، ايران او هند — پکې ښکېل دي.
افغانستان د آزادو اوبو له نشتون څخه په تاريخي توګه زېانمن شوى، او تل اړ و چې خپلې سوداګريزې لارې د نورو له لارې تېرې کړي. خو چابهار دغه وضعه بدلولی شي.
د افغانستان حکومت ته پکار ده چې له تهران او دهلي سره ستراتيژيکه او دوامداره همکاري ټینګه کړي او د اورګاڼو او سړکونو د جوړولو لپاره سياسي اراده څرګنده کړي. په دې صورت کې افغانستان خپل سوداګريز او جيوپوليتيک راتلونکی د انحصار له حالت څخه د ځان د جوړونې او نقش جوړونې لور ته اړولی شي.
سيدمهدی حسيني
