پس از اعلام موجودیت شاخه خراسان داعش در سال ۲۰۱۴ در شرق افغانستان، هرازگاهی شاهد حملات تروریستی این گروه بودیم؛ اما پس از سقوط نظام جمهوری و به قدرت رسیدن دوباره طالبان حملات این گروه شدت بیشتری به خود گرفته است. بر اساس گزارشهای خبری از آگست 2021 بدین سو حدود 260 حمله تروریستی توسط این گروه در ولایات مختلف افغانستان صورت گرفته که در این میان 77 حمله آن تنها در کابل بوده است. شتاب گیری موتور حملات تروریستی داعش خراسان پس از قدرت رسیدن طالبان پرسش برانگیز است! لذا در این نوشته در صدد توضیح علل و عوامل و تبیین راه پیشگری از آن هستیم.

داعش چگونه و به چه هدف در افغانستان به وجود آمد؟

به نظر می رسد حضور داعش در افغانستان از بدو پیدایش این گروه در عراق مدنظر بوده است. علت این امر جایگاه ویژه این گروه در اهداف راهبردی آمریکا است. این موضوع در گزارش آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا (DIA)در تاریخ 12 آگست 2012 مطرح شده است. نقش آمریکا در تشکیل و گسترش گروه تروریستی داعش و اهداف راهبردی آمریکا در آسیا به ویژه افغانستان به دلیل نزدیکی این کشور با ایران، چین، روسیه و آسیای میانه این احتمال را بیشتر تقویت می کند.

علاوه بر حضور نظامی بیست ساله آمریکا در افغانستان، مطالعات انجام شده نشان می دهد که ایالات متحده پیش از این نیز با توجه به اهداف راهبری خود در جنگها و ناآرامی های افغانستان نقش پررنگ داشته است. حمایت مالی و تسلیحاتی آمریکا از برخی گروه های جهادی افغانستان علیه اتحاد جماهیر شوروی و نقش این کشور در پیدایش گروه طالبان از مسلمات تاریخی است.

پس از حملات یازدهم سپتمبر سال 2001 میلادی و حضور نظامی آمریکا در افغانستان، سقوط حکومت طالبان و شکل گیری حکومت جمهوری، شاهد بازی جدیدی آمریکا در این کشور هستیم. آمریکا علاوه بر حمایت مالی، تسلیحاتی، سیاسی و نظامی از دولت افغانستان، از تقویت طالبان به عنوان یک تهدید و اهرم فشار علیه این دولت، غافل نبود. آمریکا در طول بیست سال حضور خود در افغانستان، برای اینکه حکومت کابل را وابسته به خود نگه دارد، گروه طالبان را به عنوان رقیب و تهدید علیه حکومت افغانستان، همواره به صورت پنهانی حمایت می کرد. با توجه به تغییر استراتژی آمریکا و تمرکز این کشور روی طالبان به عنوان بدیل نظام جمهوری، ایجاد مهره بدیل طالبان نیز در استراتژی این کشور قرار گرفت. به نظر می رسد داعش خراسان نقش طالبان را در معادله جدید آمریکا در افغانستان بازی میکند.

علت گسترش حملات تروریستی داعش خراسان در افغانستان پس از تسلط طالبان

پس از رسیدن طالبان به قدرت یکی از مرگبارترین حملات تروریستی داعش در نزدیک میدان هوایی کابل در جریان عملیات تخلیه نیروهای خارجی صورت گرفت که حداقل 182 نفر کشته شدند. ظاهرا این حمله کاملا با هماهنگی آمریکایی صورت گرفت. این حمله در حقیقت زنگ خطری جدی برای طالبان بود.

بازی یکسال و نیم اخیر آمریکا در افغانستان استمرار سیاست بیست سال گذشته ای این کشور با مهره های جدید است؛ یعنی در مثلث نظام جمهوریت، طالبان و آمریکا، جمهوی اسلامی افغانستان جای خود را به امارت اسلامی، و طالبان به داعش داده است. شواهد نشان میدهد که آمریکا به شدت در تلاش است که حکومت طالبان را در اختیار خود بگیرد و بدین وسیله سیاستهای خود را در منطقه به اجرا بگذارد. به نظر می رسد حمایتهای مالی و غیرمالی آمریکا از طالبان بر محور همین هدف قابل توضیح است. آمریکا برای اینکه بتواند طالبان را همیشه وابسته به خود نگهدارد، علاوه بر تطمیع، داعش را به عنوان تهدید علیه طالبان بیش از گذشته تقویت می کند.

بنابراین با توجه به اهداف راهبردی آمریکا در منطقه، موقعیت ژئوپلیتیکی افغانستان برای ایالات متحده آمریکا دارای اهمیت اساسی است. جنگ و بی ثباتی در افغانستان از یک سو توجیه کننده حضور آمریکا در منطقه است و از سوی دیگر ایالات متحده می تواند با تقویت گروه های تروریستی مثل داعش خراسان در این کشور به اهداف راهبردی خود نزدیکتر شود؛ لذا همواره سعی می کند با عوض کردن مهره ها این وضعیت را در افغانستان حفظ کند. به نظر می رسد پس از تحولات اخیر سیاسی در افغانستان و به قدرت رسیدن دوباره طالبان، داعش مهره اصلی بازی آمریکا در افغانستان است و بعید نیست که آمریکا به داعش خراسان به عنوان جانشین طالبان در آینده فکر کند.

راه حل جلوگیری از گسترش داعش چیست؟

برای مهار داعش و جلوگیری از گسترش فعالیت های آن در افغانستان دو راه حل مکمل هم وجود دارند؛ یک: انسجام و اتحادی داخلی، دو: تعامل و همکاری سازنده ای بین المللی.

الف) انسجام و اتحاد داخلی: تاریخ جنگ چهار دهه ای اخیر افغانستان نشان می دهد که در کنار دخالتهای بیرونی، عدم اتحاد داخلی نقش مهم و اساسی در ایجاد جنگ و استمرار بی ثباتی در این کشور داشته است. حکومتهای مستقر در افغانستان از جمله امارت اسلامی اول طالبان، به دلیل انحصارگرایی بر محور قوم، حزب و امور از این قبیل، فاقد پشتیبان مردمی بوده اند. حذف اقوام و یا گروه های سیاسی دیگر از قدرت، از یکسو بستر را برای نفوذ و گسترش گروههای تروریستی فراهم ساخته و از سوی دیگر موجب شکل گیری جریانهای سیاسی و نظامی مخالف گروه حاکم شده است.

بنابراین برای برقراری ثبات در کشور و جلوگیری از گسترش و نفوذ بیشتر گروههای تروریستی و کنترل جریانهای سیاسی مخالف حکومت، نیازمند انسجام و اتحاد داخلی هستیم. به نظر می رسد مردم افغانستان و جریانهای سیاسی مخالف طالبان آمادگی لازم برای گفتگو، همپذیری و همدلی را دارند و بر طالبان است که از این فرصت استثنایی استفاده کرده و با تشکیل حکومت مردمی و مورد پذیرش مردم افغانستان، به این رنج تاریخی پایان دهند.

ب) تعامل و همکاری سازنده بین المللی: چنانکه پیش از این اشاره شد، اتحاد و انسجام داخلی بخشی از راه حل بحران کنونی افغانستان است. برای دستیابی به راه حل اساسی و پایان دادن به معضل ناامنی، بی ثباتی سیاسی و حل مشکلات اقتصادی در افغانستان نیازمند تعامل سازنده با کشورهای ذی نفع در امور افغانستان، خصوصا همسایه های این کشور هستیم. بدون شک اوضاع امنیتی، سیاسی و اقتصادی افغانستان تأثیر مستقیم بر همسایه ها، کشورهای منطقه و جهان دارد.

هرکدام از کشورهای متأثر از اوضاع افغانستان ممکن است ملاحظات خاص خودشان را داشته باشند، بدون توجه به نگرانی ها و ملاحظات آنها از یکسو و جلب همکاری آنها از سوی دیگر، تفوق بر بحران کنونی افغانستان از جمله مهار داعش خراسان و دیگر گروه های تروریستی فعال در افغانستان، مقدور نخواهد بود.

انسجام و تعامل خارجی، سد راه داعش خراسان

در یک جمع بندی کوتاه می توانیم بگوییم، داعش یک پروژه آمریکایی و مورد حمایت این کشور در افغانستان است. اکنون به هدف اینکه بتواند طالبان را در کنترل خود بگیرد، از داعش به عنوان یک تهدید علیه گروه طالبان استفاده می شود و در آینده نیز بعید نیست که به عنوان جانشین طالبان به آن فکر شود. انحصارگرایی طالبان و جدایی این گروه از مردم افغانستان زمینه را بیش از پیش برای گسترش داعش و دیگر گروههای تروریستی فراهم کرده است.

انسجام داخلی از طریق تشکیل حکومت مردمی و فراگیر در کشور و تعامل و همکاری سازنده با کشورهای متأثر از اوضاع افغانستان به ویژه همسایه های این کشور، می تواند راه حل مؤثر بر کنترل گروههای تروریستی نظیر داعش و تضمین کننده ثبات امنیتی، سیاسی و رونق اقتصادی در افغانستان باشد.