منصور احمد خان، سفیر پشین پاکستان در افغانستان، در مقاله ی که در سایت عرب نیوز منتشر نموده، علاوه بر اینکه روابط افغانستان و پاکستان را وخیم و حتی در لب پرتگاه تعریف کرده، نکات مهم و قابل توجهی را نیز مورد بررسی قرار داده است. موارد و مسائلی را که احمد خان مورد اشاره قرار داده، در نخست برای پاکستان و سپس برای افغانستان، از اهمیت فوق العاده برخوردار است که بایستی در بوته تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. از همین رو صاحب این قلم برآن است تا مهمترین نکات مقاله احمد خان و همچنان چالش های غیر قابل انکار در روابط افغانستان و پاکستان را مورد مطالعه قرار دهد.
روابط افغانستان و پاکستان
افغانستان و پاکستان دارای 2600کیلومتر مرز مشترک استند. روابط عمیق فرهنگی ـ دینی، مذهبی ، تاریخی و اشتراکات قومی و نژادی بین افغانها و پاکستانی ها از قدیم الایام برقرار بوده. افزون بر اینها؛ پاکستان و افغانستان، از منظر امینتی و اقتصادی به شدت به هم وابسته و از همدیگر تاثیر پذیراست. منصور احمد خان نیز در این مسائل معترف بوده و در مقاله اش بصورت آشکارا تصریح نموده است (دست کم در حوزه امنیتی).
با این وجود اما؛ یافتن دوره یا زمانی که روابط سیاسی در سطح دولت های دو کشور را قابل ستایش نشان دهد دشوار به نظر می رسد؛ زیرا از خط فرضی دیورند گرفته تا بسیار مسائل دیگر در حوزه های امنیتی، اقتصادی و سیاسی نگذاشته است که میان دو کشور روابط دوستانه و برادرانه شکل بگیرد.
چالش های دایمی در روابط افغانستان و پاکستان
خط فرضی دیورند که هرگز از سوی افغانستان پذیرفته نشده است، نخستین چالش اساسی در روابط افغانستان و پاکستان قلمداد می گردد. پس از مسئله ای دیورند، مسائل آب و بعدا دخالت های پیوسته ی پاکستان در امور افغانستان از زمان سقوط دولت شاهی ظاهر شاه به اینطرف، چالش های متعدد دیگری را ایجاد نموده که با همه ی فرازونشیب، به سادگی نمی توان روابط دو کشور را «خوب» توصیف کرد.
مجاهدین و سپس طالبان در دور اول حکمرانیشان، به دلایل مختلف، در هیچ حوزه ی در مقابل پاکستان موضعی بر اساس منافع ملی نتوانستند بگیرند. به همین دلیل طی دهه 80 و 90 میلادی روابط پاکستان با افغانستان با چالش های چندان قابل توجه مواجه نبود. با این وجود اما با اشغال افغانستان از سوی آمریکا و روی کار آمدن نظام جمهوریت در افغانستان، چالش‌های قدیمی و جدید در روابط دو کشور ظاهر شد و دلزدگی رهبران دو کشور از همدیگر به شدت افزایش یافتند.
در طول دوران جمهوریت به رغم انتقادات شدید رهبران افغانستان از پاکستان مبنی بر اینکه اسلام آباد مخالفین کابل (طالبان) را حمایت می نماید، اما رهبران پاکستان توجهی نکردند و از همکاری و حمایت از طالبان دست بر نداشتند. به همین دلیل با فرار آمریکا و روی کار آمدن طالبان در آگست 2021، دولت پاکستان با توقعات و انتظارات نا متعارف و بیش از حد، رئیس امنیت ملی و دیگر دیپلمات های شان را پیوسته به کابل فرستاد تا طالبان را مجاب سازد که مطابق میل و خواست آنها سیاست ها و تشکیلات شان را تنظیم نمایند.
طالبان هرچند در اوایل در قبال دخالت ها و رفت و آمدهای دیپلومات های پاکستانی، چندان واکنش نشان ندادند؛ اما با قدرت یافتن طالبان پاکستانی (تی تی پی) و ایجاد چالش های امنیتی از سوی آنها در قبال دولت پاکستان، اسلام آباد را مجبور ساخت تا از امارت اسلامی طالبان، مقابله و مهار (تی تی پی) را در خواست نماید. ولی به دلایل مختلف و از جمله روابط تنگاتنگی که میان تی تی پی و طالبان افغانستان وجود دارد، از آدرس طالبان علیه تی تی پی اقدامی صورت نگرفت.
عدم تامین خواسته ها و توقعات اسلام آباد توسط طالبان، دلیلی بود که اسلام آباد را مجاب ساخت که با استراتژی غیر عاطفی و غیرمنطقی اقدام به اخراج مهاجرین نماید و روابط سیاسی دو دلت را به درگیری های کوچک نظامی و خط ونشان های فضای مجازی تقلیل دهد. این مسائل باعث گردید که روابط دو کشور به قول احمد خان تا لبه پرتگاه به وخامت و سردی سوق یابد. بنابراین اکنون روابط افغانستان و پاکستان به شدت متشنج و ناخوب است که برای هیچ یکی از دولت ها، چندان چشم انداز روشنی را نوید نمی دهد.
مقاله منصور احمد خان و اهمیت افغانستان برای پاکستان
اقدامات آزار دهنده ای پاکستان علیه افغانستان در طول دو دهه ای گذشته و خواسته ها و توقعات اسلام آباد از طالبان و همچنان بی رحمی و رفتارهای ناخوب اسلام آباد با مهاجرین بی پناه افغان، پایه گذار چالش ها و دلیل اصلی وخامت روابط کنونی دو کشور است. چنانچه احمد خان نیز در مقاله اش این موارد را تائید نموده و سیاست های کنونی پاکستان را در قبال افغانستان، اشتباه و نادرست خوانده است.
احمد خان روابط دو کشور را در حال حاضر فراتر از حد تصور بد و در لبه پرتگاه توصیف کرده است. به پیوندهای لاینفک ایدئولوژیکی طالبان افغانستان و طالبان پاکستانی به صورت دقیق اشاره و از آنطرف اعتراف نموه است که پاکستان نیازمند یک سیاست عملگرایانه و دیپلماتیک با افغانستان است. سفیر پیشین پاکستان در افغانستان، گسترش تعامل جهان با طالبان را غیر قابل انکار دانسته و ضرورت تعدیل در سیاست پاکستان در تعامل با طالبان را گوشزده نموده است.
بر اساس یادداشت منصور احمد خان، روابط افغانستان و پاکستان، در حال حاضر از طریق کانال های نظامی و امنیتی است؛ زیرا وی به صورت صریح توصیه کرده که «باید کانال های نظامی پاکستان جای خود را به کانال های سیاسی و تماس دولت با دولت بدهند». در همین راستا احمدخان تاکید نموده است که: «عدم برقراری تماس با حکومت طالبان، چالش‌های امنیتی و بی ثباتی پاکستان را تشدید خواهد کرد». تشنج در روابط سیاسی افغانستان و پاکستان، روابط تجاری و ترانزیتی دو کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده است. به همین دلیل احمد خان یاد آوری نموده که «کاهش معاملات تجاری و ترانزیتی میان دو کشور توسط سایر رقبا پر خواهد شد».
در نتیجه باتوجه به یادداشت منصور احمدخان و با در نظر داشت وضعیت کنونی، اولا روابط افغانستان و پاکستان به شدت وخیم است، ثانیا روابط ایدئولوژیکی و فکری طالبان افغانستان و طالبان پاکستان، به قوت خود باقیست که در این صورت عدم رفتار مسالمت آمیز و دیپلوماتیک از سوی اسلام آباد در رابطه به افغانستان، چالش های امنیتی و بی ثباتی پاکستان را تشدید خواهد کرد. ثالثا؛ سیاست کنونی پاکستان در قبال افغانستان در کانال های نظامی این کشور قرار دارد، این امر باعث کاهش تجارت و ترانزیت با افغانستان گردیده که به شدت مقام های اسلام آباد را گیج و تاحدودی درمانده ساخته است.
نقیب الله جمشید
