بودجه حکومت طالبان
در زمان جمهوریت، آخرین بودجه افغانستان حدود 6 میلیارد دالر در نظر گرفته شده بود که دو سوم آن توسط کمک‌های خارجی تامین می‌شد. زمانی که حکومت طالبان قدرت را در دست گرفت، بسیاری از کارشناسان انتظار فروپاشی حکومت را به دلیل بحران اقتصادی در آینده نزدیک، انتظار می‌کشیدند. دلیل این امر وابستگی شدید اقتصاد افغانستان به کمک‌های خارجی بود که تقریبا به طور کامل قطع شد.
در سال‌های آخر جمهوریت، بحران اقتصادی در افغانستان و وابستگی این کشور به کمک‌های خارجی مشهود بود. با فروپاشی این نظام، قطع کمک‌های خارجی و بلوکه شدن دارایی‌های افغانستان، چشم‌انداز اقتصادی این کشور بیشتر از قبل تیره و تار شد.
در چنین شرایطی حکومت طالبان باید بودجه کشور را تنظیم می‌کرد. اولین اعلام بودجه توسط طالبان برای 3 ماه زمستان سال 1400 یعنی 4 ماه بعد از به قدرت رسیدن صورت گرفت. این بودجه 675 میلیون دالر اعلام شد که 617 میلیون دالر آن برای مصارف عادی و 58 میلیون دالر برای بخش توسعه در نظر گرفته شده بود. اولین بودجه حکومت طالبان، 80 میلیون دالر کسری داشت. دومین بودجه اعلامی برای سال 1401 بود که 231 میلیارد افغانی اعلام شد. از این بودجه حدود 203 میلیارد افغانی بودجه عادی و ۲۷.۹ میلیارد افغانی بودجه توسعه‌ای اعلام شد.
منابع تامین بودجه حکومت طالبان
از دستاوردهای مهم حکومت طالبان، تامین بودجه از درآمدهای داخلی است. تاکنون هیچ کشور خارجی حاضر نشده است که سهمی در تامین بودجه افغانستان را متقبل شود. کمک‌های نقدی خارجی که هفته‌ای 40 میلیون دالر وارد افغانستان می‌شود، توسط سازمان‌های بین‌المللی مستقلانه مصرف می‌شود. بنابراین حکومت طالبان باید بودجه این کشور را تماما از منابع داخلی تامین کند.
هر چند حکومت طالبان تاکنون به طور رسمی و با جزئیات منابع درآمدی بودجه خود را اعلام نکرده‌اند اما به اذعان اظهارات مقامات ارشد این حکومت، دریافت عوارض از گمرکات، مالیات از بخش خصوصی، استخراج معادن و فروش نفت بخش عمده منابع درآمدی طالبان را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است که طبق اذعان کارشناسان و نهادهای مالی بین‌المللی، مبارزه با فساد اداری از جمله اقدامات اثرگذار حکومت طالبان در مباحث اقتصادی و افزایش درآمد بوده است. این یادداشت به 3 منبع عمده بودجه طالبان یعنی عوارض گمرکی، استخراج معادن و منابع نفت می‌پردازد.
درآمد گمرکی
با استقرار طالبان در افغانستان نظارت بر گمرکات با جدیت و فوریت در دستور کار قرار گرفت. رهبران طالبان آگاهی داشتند که در زمان جمهوریت، چگونه گمرک‌ها به منبع تغذیه جزایر قدرت تبدیل شده بود و سهم بودجه ملی از این منابع کاهش یافته بود. از این رو نظارت بر عملکرد گمرکات را تشدید کردند. طبق گزارش بانک جهانی این امر سبب شد که رشد چشمگیری در درآمد حاصل از گمرکات صورت گیرد.
طبق آخرین اعلام وزارت مالیه حکومت طالبان، افغانستان در سال 1401 برای اولین بار 1 میلیارد و 332 میلیون دالر از طریق گمرکات عواید به دست آورد که در دوره جمهوریت درآمد دولت از گمرکات فقط یک میلیارد دالر بود. طالبان از سال 1401 به این سو آمار دقیقی از عواید گمرکی منتشر نکرده‌اند. به نظر می‌رسد که این منبع، نقش مهم و بزرگی در بودجه ملی افغانستان دارد.
استخراج معادن
افغانستان دارای معادنی غنی از لیتیم، مس، سرب، آهن، طلا، زمرد و سایر مواد معدنی است که در طول سال‌های متمادی دست نخورده باقی مانده است. یکی از اقدامات ضروری و فوری حکومت طالبان طی 3 سال اخیر، تلاش بی‌وقفه بر استخراج معادن بوده است. سیاست کلان حکومت طالبان این است که با استخراج معادن در یک دوره میان مدت، بتواند علاوه بر تامین بودجه، چرخ متوقف شده اقتصاد افغانستان را به گردش درآورد.
حکومت طالبان با تسهیل قوانین، موفق شده است بیش از 7.5 میلیارد دالر سرمایه برای استخراج معادن جذب کند. جذب این میزان سرمایه‌گذاری خارجی در مدت کوتاهی که از عمر حکومت طالبان می‌گذارد، یک موفقیت محسوب می‌شود.
معدن آهن غوریان در هرات با سرمایه‌گذاری 4.8 میلیارد دالر، سیمان جبل‌السراج در پروان با سرمایه‌گذاری 220 میلیون دالر، معدن سرب در غور با سرمایه‌گذاری 537 میلیون دالر، معدن طلا در تخار با سرمایه‌گذاری 310 میلیون دالر، معدن دوم مس‌عینک در لوگر با سرمایه‌گذاری 411 میلیون دالر از بزرگترین معادنی هستند که تاکنون طالبان موفق به عقد قرارداد برای استخراج آنها شده‌اند.
هر چند که پروژه‌های کلان معادن هنوز به مرحله سوددهی نرسیده است اما از جمله 200 قرارداد امضا شده در زمینه معادن، 108 معدن طی یک سال گذشته به مرحله استخراج رسیده‌اند. طبق آمار وزارت معادن و پترولیم طالبان در سال ۱۴۰۱ درآمد حاصل از این معادن به 2 میلیارد و 430 میلیون دالر رسیده است.
استخراج منابع نفتی
طبق آمار مرکز مطالعات جغرافیایی آمریکا، منابع ثابت شده نفتی در حوزه نفتی افغان – تاجک، 946 میلیون بشکه نفت خام و 7 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. بر اساس آمار این مرکز مطالعات، پیش‌بینی می‌شود که منابع نفتی افغانستان در این حوزه به 1 میلیارد و 596 میلیون بشکه برسد. اگر هر بشکه نفت ۷۷ دالر قیمت داشته باشد ارزش مجموعی این ذخیره نفتی به ۱۲۳ میلیارد دالر می‌رسد.
حکومت طالبان توانسته است با جذب سرمایه برای استخراج نفت و گاز شمال افغانستان، درآمد قابل توجهی به دست آورد. در حال حاضر روزانه 650 تا 900 تن نفت در ولایت سرپل استخراج می‌شود که روزانه 600 هزار دالر درآمد عاید حکومت طالبان می‌کند (در سال حدود 200 میلیون دالر).
طبق اعلام حکومت طالبان، قراردادهای مختلفی با شرکت‌های چینی امضاء کرده است که قرار است چند ده حلقه چاه دیگر حفاری و استخراج شوند. طبق برآورد حکومت طالبان تولید روزانه نفت افغانستان به 20 هزار تن افزایش خواهد یافت و درآمد آن سالانه حدود 500 میلیون دالر خواهد رسید.
از دیگر منابع تامین بودجه حکومت طالبان، مالیات‌های اخذ شده است که در این باره اطلاعات شفافی وجود ندارد اما بر اساس گزارش‌های مختلف، روند جمع‌آوری مالیات از بخش خصوصی نظام‌مندتر از گذشته شده است. به نظر می‌رسد که بخش قابل توجهی از بودجه را مالیات تامین می‌کند.
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد که حکومت طالبان برای تامین بودجه اقداماتی را انجام داده است. مهمترین آنها از بین بردن فساد است تا درآمدها حیف و میل نشوند. اقدام مهم دیگر حکومت طالبان، کاهش بار سیستم اداری دولت است. کوچک‌سازی دولت با حذف برخی ساختارها توانسته است که در کاهش بودجه مورد نیاز نقش داشته باشد. نکته مهم دیگر این است که برخلاف گذشته نیازی نیست که بخش اعظمی از بودجه به جنگ اختصاص یابد. این عوامل سبب شده است که حکومت طالبان بتواند مشکلات بودجه را از منابع داخلی تامین کند اما به نظر می‌رسد که این حکومت کسری بودجه داشته است. یکی از دلایل عدم اعلام بودجه همین امر است.
حسین آقایی
