بحران برق در افغانستان
شب های تاریک و سرد مردم در افغانستان سابقه طولانی دارد. از زمانیکه برق وارداتی به افغانستان آمد تا اکنون همواره این کشوردر زمینه تامین برق وابسته به کشورهای همسایه بوده است. تآمین برق دوامدار و سراسری در افغانستان یکی از چالش های جدی در برابر حکومت محسوب می‌شود. افغانستان بیشترین برق مورد نیاز خود را از کشورهای همسایه وارد میکند، اما از آنجاییکه در فصل زمستان تقاضای برق افزایش پیدا میکند، کشورهای صادرکننده نیز برق صادراتی خود برای افغانستان را کاهش میدهند که در نتیجه شهروندان در این کشور با مشکل بی برقی مواجه می‌شوند.
افغانستان سالانه نزدیک به 300 میلیون دالر هزینه را برای برق وارداتی به کشورهای همسایه پرداخت میکند، اما بازهم کشورهای همسایه بطور کامل به تعهدات خود در زمینه صادر کردن برق به افغانستان عمل نمی‌کنند. ازبکستان که یکی از کشورهای صادر کننده برق به افغانستان است، اخیراً برق صادراتی خود به این کشور را از 448 مگاوات به 200 مگاوات برق کاهش داده که باعث کاهش شدید برق و قطعی آن در نقاط مختلف این کشور شده است.
ایران نیز که یک کشور صادرکننده برق به افغانستان است در سال های اخیر با رشد 20 درصدی مصرف برق و چندین سال خشکسالی خودش با کمبود شدید برق مواجه شده است و تامین برق دوامدار برای کشور خودش یک اولویت نسبت به همسایه اش افغانستان است. حالا کمبود برق بیش از نیمی از کارخانه های تولید برق در افغانستان را مختل و هزاران تن از کارمندان را نیز بیکار نموده است. شهرهای مهم این کشور که کابل، هرات و قندهار هستند نیز برق کافی ندارند و همچنان کمبود برق و قطعی آن نهاد های آموزشی و شفاخانه هارا نیز تحت تاًثیر قرار داده است.
مسؤلان شرکت های تولیدی در کنار مردم همواره از قطعی برق شکایت دارند اما امارت اسلامی خوشبین به سرمایه گذاری های خارجی در تولید برق داخلی و حل این بحران است.
بحران برق در افغانستان و منابع تولید برق
ذخایر افغانستان اکثراً دست ناخورده باقی مانده است. به گزارش بانک انکشاف آسیایی، افغانستان دارای پتانسیل تولید 23000 مگاوات برق آبی، 220000 مگاوات انرژی خورشیدی و توانایی تولید 70000 مگاوات برق بادی را دارا می‌باشد. افغانستان با داشتن معادن ذغال سنگ، اورانیوم، نفت، گاز طبیعی و آب توانایی تولید 310 هزار مگاوات برق را دارا می‌باشد. درحالیکه تنها 1400 مگاوات برق نیازهای این کشور را رفع میکند. که آن هم وابسته به کشورهای دیگر است. افغانستان بیش از یک ونیم دهه است که از کشورهای همسایه (ازبکستان، تاجکستان، ترکمنستان و ایران) برق وارد میکند. اکنون هشتاد فیصد برق مورد نیاز افغانستان وارداتی بوده و تنها 20 فیصد دیگر آن از منابع داخلی افغانستان تولید می‌شود.
افغانستان سرشار از منابع آبی، بادی و آفتابی است که اگر روی آنها سرمایه گذاری شود، دیگر خودش یک کشور صادر کننده برق خواهد بود.
انرژی آبی: انرژی آبی یکی از منابع اصلی انرژی تجدید پذیر درافغانستان است. ساختار کوهستانی این کشور امکان تاسیس بندهای برق آبی را تسهیل نموده است. در ولایت های کوهستانی امکان ساخت نیروگاه های کوچک برق آبی بر روی رودخانه ها وجود دارد که می‌تواند برق چند روستا را تامین کند. اکنون بندهای آبی افغانستان شامل بند نغلو، کجکی، سلما، سروبی، ماهیپر و درونته می‌شود که بیست فیصد برق این کشور را تامین میکند.
انرژی آفتابی: افغانستان در طول یک سال بیش از 300 روز آفتابی داشته، که می‌تواند میزان قابل توجهی برق از انرژی آفتابی را تولید کند، اما نبود امنیت و سرمایه کافی از دلایلی است که این کشور نمی‌تواند متکی به تولید برق داخلی شود. کشورهای دیگر با اینکه روزهای آفتابی کمتری نسبت به افغانستان دارند بازهم نهایت استفاده را از انرژی آفتابی می‌برندو بطورمثال: آلمان که فقط 180 روز آفتابی در طول سال دارد به میزان زیادی انرژی آفتابی تولید میکند که قابل مقایسه با افغانستان نیست.
انرژی بادی: برای تولید انرژی بادی می‌توان با استفاده از توربین های بادی در مناطقی که از بادهای فصلی مستفید هستند کار گرفت. ولایت های غربی افغانستان مانند هرات و فراه با داشتن بادهای زیاد برای این تکنالوژی مناسب می‌باشند.
افغانستان با داشتن منابع سرشار از انرژی اما هنوز هم همه ساله هزینه گزاف در برابر برق وارداتی به کشورهای همسایه پرداخت میکند. طبق آمار شرکت برشنا در سال 1401 هزینه برق وارداتی افغانستان 299 میلیون دالر شده است. که بیش از 94 میلیون دالر به کشور ازبکستان، 96 میلیون دالر به کشور تاجکستان، 47 میلیون دالر به کشور ترکمنستان و 62 میلیون دالر به کشور ایران پرداخت شده است. همچنین بیش از 22 میلیون افغانی هزینه مصرف انرژی به شرکت های برق داخلی پرداخت نموده است.
در زمان جمهوریت با اینکه زمینه تولید برق از طریق نیروگاه های آبی، حرارتی و انرژی تجدید پذیر در داخل افغانستان مساعد بود، متاسفانه هیچ توجه‌ای از سوی حکومت در آن زمان صورت نگرفت. در این بین اما جنگ های طولانی داخلی و خارجی نیز نقش فعال در نرسیدن افغانستان به خودکفایی در حوزه برق داشته است. از طرفی هم در زمان های گذشته چون ارزش وارد کردن برق خیلی کمتر نسبت به تأسیس آن بود، حکومت های سابق روی همین مورد چنان اهمیتی به تأسیس پروژه های تولید برق نداشتند و وارد کردن برق را نسبت به تأسیس نیروگاه های تولید برق ترجیح می‌دادند.
به روایت ضرب‌المثل های قدیمی ماهی خوردن را دوست داشتند ولی فن ماهی گیری را نه، اما امارت اسلامی افغانستان به تاریخ 16 قوس سال جاری اعلام کرد که قرارداد تمدید برق از ترکمنستان را برای سال 2025 تمدید کرده است. بر اساس این قرارداد ترکمنستان برق را از مسیرهای اندخوی،عاقینه، بادغیس و تورغندی هرات وارد افغانستان میکند. داکتر عبدالباری عمر رئیس شرکت برشنا گفته است که مقامات امارت اسلامی در تلاش هستند تا با سرمایه گذاری در منابع مختلف از جمله باد، خورشید وآب ظرفیت تولید برق را افزایش دهند.
آقای عمر همچنین افزوده است که کشورهای چین، ترکیه و ایران علاقمند سرمایه گذاری برای تولید انرژی در افغانستان هستند. همچنین پروژه های بزرگی چون بند کجکی، نغلو، سروبی، پروژه تاپ و انتقال خطوط برق 500 کیلو ولت در حال اجراء هستند که بخشی از تلاش های امارت اسلامی در زمینه زیرساخت های انرژی در افغانستان محسوب می‌شود.
اگر چنین برنامه های در اولویت حکومت سرپرست قرار گیرد و کار عملی آنها عملا شروع و موفق به پایان برسد، افغانستان می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور برق وارداتی را کاهش داده و با ساخت بندها و نیروگاه های تولید برق چون بند پاشدان و سلما به خودکفایی در عرصه تولید برق داخلی برسد و حتی می‌تواند یکی از کشورهای صادرکننده برق در سطح منطقه باشد.
شفیقه امیری
