چالش بازگشت مهاجران برای طالبان
پس از دهه‌ها جنگ و ناامنی، از تجاوزات خارجی تا درگیری‌های داخلی، سرانجام آرامش نسبی در افغانستان برقرار شده است. انکار امنیت کنونی، به‌ویژه در حفظ جان مردم، بی‌انصافی است. سال‌ها، میلیون‌ها افغان برای حفظ جان، مال و ناموس خود به کشورهای دیگر مهاجرت کردند. برخی در غربت جان باختند و بسیاری، به‌ویژه نسل‌های جدید، هرگز خاک وطن را ندیده‌اند.
اما اکنون زمان بازگشت به ریشه‌هاست؛ زمان ساختن فردایی بهتر برای افغانستان. با این حال، چالش‌های بازگشت مهاجران، از کمبود زیرساخت تا بیکاری، مسئولیت سنگینی بر دوش طالبان گذاشته است. این مقاله به بررسی برنامه‌ها و اقدامات طالبان برای استفاده از ظرفیت مهاجران بازگشتی و ایجاد شرایط مناسب برای زندگی آن‌ها می‌پردازد.
چالش‌های بازگشت مهاجران
بازگشت میلیونی مهاجرین از ایران و پاکستان، فشار بی‌سابقه‌ای بر طالبان وارد کرده است. این چالش‌ها شامل موارد زیر است:
اسکان: نخستین و مهم‌ترین چالش، نبود سرپناه و امکانات اولیه برای اسکان مهاجرین است. بسیاری از بازگشت‌کنندگان، بدون حتی یک چادر، به مناطق مرزی وارد می‌شوند. کمپ‌های موقت یا وجود ندارند یا ظرفیت بسیار محدودی دارند.
بیکاری: بیکاری گسترده یکی دیگر از چالش‌هاست. افغانستان نه تنها با رکود اقتصادی عمیق مواجه است، بلکه فرصت‌های شغلی بسیار محدودتر از تقاضا هستند. مهاجرینی که سال‌ها در کشورهای دیگر به کارهای تخنیکی، خدماتی یا ساختمانی اشتغال داشته‌اند، حالا در بازگشت به وطن، خود را در برابر دیوار بلندی از بیکاری و بی‌پولی می‌بینند. ناتوانی در تأمین معیشت، موجب می‌شود برخی از این افراد مجدداً در پی مهاجرت باشند یا به اقتصاد غیررسمی، از جمله قاچاق و کارهای غیرقانونی روی آورند.
افزایش جمعیت روزافزون: با توجه به وضعیت موجود، حجم بازگشت‌کنندگان هر روز در حال افزایش است و این مسئله طالبان را در موقعیت دشواری قرار داده است و مشخص نیست که چند میلیون مهاجر دیگر به افغانستان بازخواهند گشت.
برنامه‌ها و اقدامات کنونی امارت اسلامی
در پی افزایش موج بازگشت مهاجران از ایران، پاکستان و برخی کشورهای دیگر، امارت اسلامی افغانستان کوشیده است در حد توان خود، برای مدیریت این روند تدابیری بیاندیشد و پاسخ‌گوی نیازهای فوری برگشت‌کنندگان باشد. این اقدامات، اگرچه در مرحله اجرایی با چالش‌هایی مواجه‌اند، اما از منظر سیاست‌گذاری، نشانه‌هایی از تلاش برای ساختارمند ساختن فرآیند بازگشت و ادغام مهاجرین در جامعه دارد.
تشکیل کمیسیون اسکان: طالبان کمیسیونی برای اسکان دائمی مهاجران تشکیل داده و طرح‌هایی برای تخصیص زمین در 25 ولایت ارائه کرده است. با این حال، اجرای این طرح‌ها به دلیل کمبود بودجه و زیرساخت‌ها کند پیش می‌رود.
همکاری با نهادهای بین‌المللی: طالبان با سازمان‌هایی مانند کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) و سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) همکاری می‌کند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، اعلام کرده که حجم بازگشت‌کنندگان فراتر از ظرفیت این گروه است و نیاز به کمک‌های بین‌المللی وجود دارد.
امضای تفاهم‌نامه‌های اقتصادی: وزارت صنعت و تجارت طالبان تفاهم‌نامه‌هایی با مؤسسات داخلی و خارجی برای حمایت از مهاجران امضا کرده است. این تفاهم‌نامه‌ها بر ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت تاب‌آوری اقتصادی تمرکز دارند.
انتقال رایگان به مقاصد مهاجرین: وزارت ترانسپورت و هوانوردی امارت اسلامی با همکاری نهادهای ذی‌ربط، طرحی را به اجرا گذاشته که بر اساس آن، مهاجران بازگشته از ایران به‌صورت رایگان به ولایت‌های محل سکونت‌شان منتقل می‌شوند. این برنامه، جابه‌جایی مهاجرین از گذرگاه‌های مرزی میان ایران و افغانستان تا مناطق اصلی زندگی‌شان را در بر می‌گیرد.
ضرورت بازگشت مهاجران برای بازسازی افغانستان
امنیت نسبی کنونی، فرصتی تاریخی برای بازگشت مهاجران و مشارکت آن‌ها در بازسازی وطن فراهم کرده است. مهاجران افغان در ایران و پاکستان، به‌ویژه نسل‌های دوم و سوم، مهارت‌ها و تجربیات ارزشمندی در زمینه‌های ساخت‌وساز، زراعت، تجارت و تحصیلات کسب کرده‌اند. بازگشت این افراد می‌تواند به‌عنوان نیروی محرکه‌ای برای توسعه اقتصادی و اجتماعی عمل کند. آن‌ها می‌توانند با انتقال دانش، مهارت و سرمایه خود، به تقویت زیرساخت‌ها، کاهش بیکاری و افزایش همبستگی ملی کمک کنند.
نقش سرمایه‌گذاران در ایجاد فرصت‌های شغلی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مهاجران بازگشتی، یافتن شغل پایدار است. سرمایه‌گذاران افغان، به‌ویژه آن‌هایی که در دیگر کشورها فعالیت‌های اقتصادی موفقی داشته‌اند، می‌توانند نقشی کلیدی در حل این مشکل ایفا کنند. طالبان باید با اقدامات زیر، سرمایه‌گذاران را به بازگشت و سرمایه‌گذاری در افغانستان تشویق کند:
ارائه مشوق‌های مالی: معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی و دسترسی آسان به زمین می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی مانند زراعت، تولید و انرژی ترغیب کند.
تضمین امنیت سرمایه‌گذاری: ایجاد محیط امن و کاهش تهدیدات گروه‌های مسلح برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران ضروری است.
حمایت از بخش خصوصی: طالبان باید با تقویت بخش خصوصی و ایجاد بسترهای مناسب، فرصت‌های شغلی پایدار ایجاد کند. برای مثال، وزارت کار و امور اجتماعی طالبان اطلاعات حدود 2,000 مهاجر بازگشتی را برای ایجاد فرصت‌های شغلی با نهادهای دولتی به اشتراک گذاشته است. این تلاش‌ها باید به بخش خصوصی گسترش یابد.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
برای توسعه پایدار و ایجاد فرصت‌های شغلی، طالبان باید سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند. امنیت نسبی کنونی، فرصتی برای جلب توجه کشورهای منطقه مانند چین، ایران، روسیه، ترکیه، هند و دیگر همسایگان فراهم کرده است. اقدامات زیر می‌تواند به این هدف کمک کند:
حکومت طالبان می‌تواند با ایجاد محیط امن برای سرمایه‌گذاری،اصلاح قوانین سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت‌هاو تقویت همکاری‌های منطقه‌ای سرمایه‌گذاران خارجی را به سوی افغانستان فراخوانند.
بازگشت مهاجران؛ چالش امروز، فرصت فردا
بازگشت گسترده مهاجران، اگرچه چالشی جدی برای امارت اسلامی به شمار می‌آید، اما در عین حال، می‌تواند به فرصتی تاریخی برای بازسازی و رشد افغانستان تبدیل شود. اگر این روند با تدبیر، برنامه‌ریزی دقیق و نگاه آینده‌نگر همراه شود، زمینه‌ساز تحولاتی مثبت در اقتصاد و جامعه کشور خواهد بود.
برای دستیابی به چنین افقی، امارت اسلامی باید با نهادهای بین‌المللی همکار شود، بسترهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را فراهم سازد و از ظرفیت انسانی و اقتصادی مهاجران بهره‌برداری هدفمند کند. حضور مهاجرینی که در خارج از کشور تجربه، تخصص یا سرمایه‌اندوخته دارند، می‌تواند محرکی مهم برای کاهش بیکاری، افزایش تولید و تحکیم همبستگی ملی باشد.
البته تبدیل این فرصت به موفقیت، مشروط به اصلاحات بنیادین در ساختار حکمرانی، بازسازی زیرساخت‌های کلیدی و توسعه سیاست خارجی فعال در سطح منطقه‌ای‌ست. تنها در صورتی که این اقدامات با اراده و استمرار همراه شوند، افغانستان خواهد توانست از این مقطع حساس عبور کرده و مسیر خود را به‌سوی آینده‌ای باثبات، پویا و شکوفا هموار سازد.
فریبا تاجیک
