تصویب قانون جدید؛ ارتقای حشدالشعبی به وزارت مستقل
در ژوئیه ۲۰۲۵، پارلمان عراق قانونی را تصویب کرد که ساختار حشدالشعبی، نیروی شبه‌نظامی متشکل از گروه‌های عمدتاً شیعه، را به یک نهاد رسمی و مستقل در سطح وزارت ارتقا می‌دهد. این تصمیم، که با پیشنهاد مستقیم نخست‌وزیر شیاع السودانی به مجلس ارائه شد، نه‌تنها بازتابی از وزن سیاسی و اجتماعی حشد در عراق است، بلکه نشانه‌ای از تغییر موازنه قدرت میان بغداد و واشنگتن به شمار می‌رود.
ریشه‌ها و ساختار حشدالشعبی
حشدالشعبی در سال ۲۰۱۴، پس از سقوط موصل به دست داعش و با فرمان آیت‌الله علی سیستانی، مرجعیت عالی شیعه، تشکیل شد. هدف اولیه این نیرو مقابله با پیشروی داعش بود، اما در کمتر از دو سال به بازیگری کلیدی در صحنه امنیتی و سیاسی عراق تبدیل شد. با حدود هفتاد گروه مسلح که هر یک در ولایت خاصی فعالیت می‌کنند، این نیرو از همان ابتدا پیوند نزدیکی با محور مقاومت و به‌ویژه ایران داشت. فرماندهی سیاسی آن امروز در دست فالح الفیاض است، از چهره‌های نزدیک به تهران، و فرماندهی نظامی آن را ابوفدک محمد عاوی بر عهده دارد که از همراهان نزدیک شهید قاسم سلیمانی بوده است.
پیش از قانون جدید، جایگاه حشد در ساختار رسمی عراق مبهم بود. این نیرو، اگرچه نقش مهمی در شکست داعش ایفا کرده بود، اما از نظر حقوقی زیرمجموعه‌ای از وزارت دفاع محسوب نمی‌شد و بودجه آن همواره محل کشمکش بود. تصویب لایحه تازه این وضعیت را تغییر داده است. بر اساس قانون جدید، حشد وزارت مستقل خود را دارد، رئیس آن جایگاه وزیری دارد، بودجه‌اش مستقیماً از سوی دفتر نخست‌وزیر تأمین می‌شود و تنها به فرمانده کل نیروهای مسلح عراق پاسخگوست. این ساختار عملاً استقلالی مشابه سپاه پاسداران ایران به آن می‌بخشد.
چرایی مخالفت آمریکا با حشدالشعبی: تحلیل منافع واشنگتن
واشنگتن به دلایل مختلفی با ارتقای حشدالشعبی مخالفت می‌کند که از جنبه‌های سیاسی، نظامی و ژئوپلیتیکی قابل بررسی است:
۱. کاهش نفوذ آمریکا در عراق
حشدالشعبی به‌عنوان نیرویی نزدیک به ایران و محور مقاومت، عملاً رقیبی برای نفوذ آمریکا در عراق محسوب می‌شود. تقویت این نهاد به معنای کاهش توان واشنگتن برای اعمال فشار سیاسی و امنیتی در بغداد است. آمریکا سال‌ها تلاش کرده تا حشد را منحل یا تحت کنترل درآورد تا بتواند بازیگران امنیتی عراق را مدیریت کند.
۲. تهدید به منافع راهبردی آمریکا در منطقه
عراق به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع نفتی‌اش، یکی از نقاط کلیدی در رقابت‌های منطقه‌ای است. وجود نیرویی مستقل و با ساختار شبیه به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در چارچوب محور مقاومت عمل می‌کند، چالش مستقیمی برای منافع آمریکا و متحدانش به شمار می‌آید.
۳. جلوگیری از گسترش نفوذ ایران
حشدالشعبی یکی از اصلی‌ترین بازوهای ایران در عراق محسوب می‌شود. آمریکا نگرانی دارد که تثبیت جایگاه حشد باعث تقویت جای پای ایران در عراق شده و به گسترش نفوذ آن در منطقه بینجامد.
۴. حفظ حضور نظامی و سیاسی آمریکا
با تصویب قانون جدید، حشد از نظر قانونی قدرتمند و مستقل می‌شود، که این موضوع می‌تواند به تضعیف مشروعیت حضور نظامی آمریکا در عراق بیانجامد. این در حالی است که پارلمان عراق در سال ۲۰۲۰ به خروج نیروهای آمریکایی رأی داده بود اما هنوز تعداد قابل توجهی از نیروهای آمریکایی در کشور حضور دارند.
۵. تهدید به امنیت نیروهای آمریکایی
ایالات متحده برخی اعضای حشد را به دست داشتن در حملات به نیروهای خود در عراق متهم می‌کند. این موضوع باعث شده تا نگاه امنیتی واشنگتن نسبت به حشد بسیار همراه با نگرانی باشد.
واکنش‌های داخلی و نقش مرجعیت در مشروعیت حشدالشعبی
واکنش‌های داخلی به تصویب این قانون متفاوت است. جریان‌های سنی و برخی احزاب کرد، به‌ویژه نزدیک به مسعود بارزانی، این اقدام را گامی به سوی انحصار قدرت در دست شیعیان می‌دانند. در مقابل، حامیان حشد معتقدند این قانون نه ابزاری برای انحصار، بلکه سپری برای حفاظت از کشور در برابر تهدیدات تروریستی است.
نقش مرجعیت، به ویژه آیت‌الله سیستانی، در حفظ مشروعیت حشد همچنان کلیدی است. حمایت ایشان از حشد، این نیرو را از نظر افکار عمومی عراق به نهادی ملی تبدیل کرده است.
چشم‌انداز؛ نهادسازی برای بقا
قانون جدید حشدالشعبی نشان می‌دهد بغداد به دنبال تثبیت جایگاه این نیرو به عنوان بخشی دائمی از ساختار دفاعی کشور است. این اقدام در شرایطی انجام می‌شود که تهدیدات تروریستی هنوز کاملاً برطرف نشده و نفوذ خارجی در عراق پابرجاست.
حشدالشعبی، چه به عنوان مدافع کشور در نظر گرفته شود و چه به عنوان نیرویی که مخالفانش از قدرت‌گیری بیش از حد آن هشدار می‌دهند، اکنون یک بازیگر غیرقابل حذف در معادلات امنیتی عراق است. داشتن نیرویی مستقل، سازمان‌یافته و با پشتوانه مردمی که در چارچوب قانون فعالیت می‌کند، می‌تواند ابزار بقا و ثباتی باشد که عراق به آن نیاز دارد.
الهام قاسمی
