در سال‌های اخیر، اینترنت و به‌ویژه فایبر نوری، به ستون فقرات رشد اقتصادی در افغانستان تبدیل شده است. از تجارت و بانکداری گرفته تا آموزش و ارتباطات، این زیرساخت حیاتی توانسته است بخشی از فاصله‌ی افغانستان با جهان بیرون را پر کند. به همین دلیل، هرگونه تغییر یا محدودیت در این شبکه، تنها یک اقدام فنی نیست، بلکه اثری مستقیم بر زندگی میلیون‌ها نفر و بر مسیر آینده‌ی اقتصاد ملی دارد.
اکنون با قطع فایبر نوری در شماری از ولایات کشور، پرسشی بزرگ پیش روی جامعه و کارشناسان قرار گرفته است: پیامدهای اقتصادی قطع فایبر نوری چه خواهد بود و افغانستان در برابر این چالش چگونه می‌تواند ایستادگی کند؟ این مقاله می‌کوشد با تمرکز بر جنبه‌های اقتصادی این تصمیم، ابعاد گوناگون آن را بررسی کند؛ از اثر فوری بر کسب‌وکارها گرفته تا تأثیر بلندمدت بر سرمایه انسانی و جایگاه کشور در اقتصاد منطقه و حتي جهان.
زمینه‌های تاریخی و پیامدهای فوری قطع فایبر نوری
افغانستان از دهه‌ها پیش درگیر مشکلات ساختاری اقتصادی بوده است. در این میان، اینترنت به‌ویژه در یک دهه‌ی اخیر، توانست نقش نجات‌دهنده‌ای ایفا کند. رشد تجارت آنلاین، بانکداری دیجیتال و بازار کار فریلنسینگ، همه و همه بر پایه‌ی فایبر نوری شکل گرفتند. این زیرساخت به کسب‌وکارهای کوچک امکان داد مشتریان جهانی پیدا کنند و به دولت اجازه داد بخشی از خدمات خود را دیجیتال کند.
با قطع فایبر نوری، این روند به شکل ناگهانی متوقف شد. پیامدهای اقتصادی در کوتاه‌مدت بسیار ملموس است:
- کاهش شدید سرعت معاملات بانکی و اختلال در خدمات مالی
- توقف فعالیت صدها فروشگاه آنلاین و شرکت‌های بزرگ و کوچک
- از کار افتادن سیستم‌های دولتی مانند گمرک و ثبت‌احوال
- دشوار شدن ارتباط تجاری با کشورهای منطقه و جهان
بر اساس تحلیل‌ها و برآوردها، قطع فایبر نوری، میلیون‌ها دالر زیان اقتصادی به کسب‌وکارها وارد خواهد کرد. این در حالی است که اینترنت موبایل موجود، نه از نظر سرعت و نه از نظر هزینه، توانایی جایگزینی فایبر نوری را ندارد. بنابراین پیامدهای اقتصادی به سرعت خود را در کاهش تولید، توقف صادرات و افزایش هزینه‌های عملیاتی نشان می‌دهند.
کسب‌وکارها، بیکاری و آموزش: سه ستون آسیب‌پذیر
یکی از مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی قطع فایبر نوری، ضربه به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است. این کسب‌وکارها ستون اصلی اقتصاد محلی‌اند و به اینترنت پرسرعت وابستگی مستقیم دارند. فروش فرش، زعفران، خشکبار و صنایع دستی افغان در بازارهای خارجی بدون دسترسی پایدار به اینترنت عملاً متوقف شده است. در نتیجه، دهاقین و تولیدکنندگان محلی متضرر می‌شوند و این به افزایش بیکاری و فقر دامن می‌زند.
در حوزه‌ی کار دیجیتال نیز، هزاران جوان افغان در بازارهای جهانی فریلنسینگ فعالیت داشتند. آن‌ها از طریق پلتفرم‌هایی موجود، با مشتریان بین‌المللی قرارداد می‌بستند. با قطع فایبر نوری، این فرصت از بین رفته و پیامدهای اقتصادی آن مستقیماً در بیکاری گسترده و کاهش ورود سرمایه به کشور دیده می‌شود.
بعد دیگر ماجرا، آموزش است. سال‌های اخیر نشان داده بود که اینترنت می‌تواند محدودیت‌های آموزشی را جبران کند. هزاران دختر و پسر جوان از طریق صنف‌های آنلاین، مهارت‌های جدید آموختند و حتی در دانشگاه‌های مجازی ثبت‌نام کردند. حالا با قطع اینترنت پرسرعت، این امکان از میان رفته و سرمایه انسانی کشور در خطر نابودی است. پیامدهای اقتصادی چنین رخدادی در بلندمدت آشکارتر خواهد شد، زیرا آموزش یکی از محرکه‌های اصلی رشد اقتصادی محسوب می‌شود.
آینده اقتصاد در سایه انزوای دیجیتال
نگاه بلندمدت نشان می‌دهد که قطع فایبر نوری صرفاً یک مشکل موقتی نیست، بلکه می‌تواند افغانستان را وارد چرخه‌ای طولانی از عقب‌ماندگی کند. پیامدهای اقتصادی آن در سه سطح قابل بررسی است:
۱. سطح ملی: کاهش تولید ناخالص داخلی، افزایش بیکاری و تورم. پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی که در سال گذشته حدود ۲ درصد بود، در سال آینده منفی شود.
۲. سطح منطقه‌ای: افغانستان در مسیر تجارت با کشورهای منطقه و جهان نیازمند ارتباطات دیجیتال پایدار است. قطع اینترنت پرسرعت، این تجارت را مختل می‌کند و جایگاه کشور در مسیر اقتصادی منطقه را تضعیف خواهد کرد.
۳. سطح اجتماعی-اقتصادی: مهاجرت نخبگان، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی و از دست رفتن امید جوانان، همگی پیامدهای اقتصادی غیرمستقیم ولی بسیار خطرناک استند.
در این میان، زنان افغان بیشترین آسیب را می‌بینند. بسیاری از آنان تنها از طریق فروش آنلاین یا کار دیجیتال امکان مشارکت اقتصادی داشتند. از بین رفتن این فرصت‌ها به معنای کاهش درآمد خانوارها و افزایش وابستگی اقتصادی است؛ پدیده‌ای که در سطح کلان به گسترش فقر منجر می‌شود.
نتیجه‌گیری
قطع فایبر نوری، تصمیمی است که پیامدهای اقتصادی گسترده و چندلایه به همراه دارد. از فلج شدن کسب‌وکارها و افزایش بیکاری گرفته تا نابودی آموزش و از دست رفتن سرمایه انسانی، همه نشانه‌های یک بحران عمیق اقتصادی‌اند. اگرچه این اقدام ممکن است دلایل خاص امنیتی یا مدیریتی داشته باشد، اما در نهایت اقتصاد افغانستان بهای اصلی آن را می‌پردازد.
بنابراین باتوجه به آنچه که گفته شد می‌توان گفت که بدون بازنگری و تلاش برای تأمین دسترسی پایدار به اینترنت، افغانستان نه تنها رشد اقتصادی را از دست خواهد داد، بلکه خطر فرو رفتن در چرخه‌ای طولانی از انزوا و فقر را تجربه خواهد کرد.
بسم الله ختک
