پیام نشست هفتم فرمت مسکو
روز سه‌شنبه، ۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۱۶ میزان ۱۴۰۴)، هفتمین نشست «فرمت مسکو» درباره افغانستان در پایتخت روسیه برگزار شد؛ نشستی که از مدت‌ها پیش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای منطقه‌ای پیرامون آینده افغانستان شناخته می‌شود. این نشست، نه‌تنها به لحاظ سیاسی، بلکه از منظر ژئوپولیتیکی نیز واجد اهمیت ویژه‌ای بود، چراکه در شرایطی برگزار شد که روابط میان قدرت‌های منطقه‌ای و حکومت طالبان وارد مرحله‌ای تازه شده است.
در مرکز دستور کار نشست، مباحثی چون مشروعیت بین‌المللی حکومت طالبان، مخالفت با حضور نظامی بیگانه، وضعیت امنیتی افغانستان و الگوهای تازه همکاری منطقه‌ای قرار داشت. در کنار این موضوعات، دعوت رسمی از امیرخان متقی، وزیر خارجه حکومت طالبان، برای نخستین‌بار به‌عنوان «عضو کامل» نشست، به عنوان نشانه‌ای از تغییر رویکرد مسکو در قبال کابل تفسیر شد؛ تغییری که می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای موازنه قدرت در آسیای مرکزی و جنوب آسیا داشته باشد.
برگزاری این نشست در زمانی صورت گرفت که تنها چند هفته پیش از آن، ایالات متحده بار دیگر بحث بازگشت به پایگاه هوایی بگرام را مطرح کرده بود؛ پیشنهادی که با واکنش قاطع و منفی طالبان روبه‌رو شد. همین موضع‌گیری آشکار، در کنار حمایت ضمنی کشورهای منطقه از اصل «عدم حضور نیروهای خارجی در افغانستان»، باعث شد تا فضای نشست هفتم به سمت تأکید بر حاکمیت ملی و استقلال تصمیم‌گیری در کابل سوق پیدا کند.
پیشینه و سیر نشست‌های فرمت مسکو
نشست‌های «فرمت مسکو» از سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶ خورشیدی) آغاز شده‌اند، به عنوان یک ساختار منطقه‌ای مشورتی با تمرکز بر افغانستان. در این فرمت، ابتدا نمایندگان ویژه روسیه، افغانستان، هند، چین، پاکستان، ایران و دیگر کشورها حضور داشتند. هدف اعلام‌شده این مجموعه، ایجاد عرصه‌ای برای هماهنگی منطقه‌ای درباره صلح، ثبات، مبارزه با تروریسم و وضعیت انسانی افغانستان است.
تا نشست ششم، طالبان عمدتاً در موقعیت مهمان یا نماینده غیررسمی شرکت می‌کردند. در نشست ششم، در ۴ اکتبر ۲۰۲۴، متقی حضور داشت، اما نه به عنوان عضو کامل. در آن نشست، شرکت‌کنندگان درباره تهدیدات تروریستی، قاچاق مواد مخدر، و ضرورت همکاری منطقه‌ای صحبت کردند و بیانیه مشترکی منتشر کردند با تأکید بر اینکه افغانستان نباید به پایگاه گروه‌های تروریستی تبدیل شود. در آن بیانیه نیز مجدداً از طالبان خواسته شد که حکومت «واقعاً فراگیر» تشکیل دهد.
تبدیل وضعیت طالبان به عضویت کامل در نشست هفتم، نقطه عطفی در این سیر محسوب می‌شود، چون نشان می‌دهد میزبانان نشست میانجی، به تدریج طالبان را به عنوان بازیگر مستقل و رسمی در معادلات منطقه‌ای پذیرفته‌اند.
دعوت به عضویت رسمی طالبان؛ نشانه تغییر رویکرد روسیه
یکی از نکات برجسته نشست هفتم، حضور “امیرخان متقی” به‌عنوان نماینده رسمی حکومت طالبان است. در ششمین نشست، متقی حضور داشت، اما در مقام مهمان. اما در نشست هفتم، او رسماً به عنوان عضو دعوت شد؛ امری که باید به عنوان “گامی نمادین در جهت به رسمیت شناختن طالبان از سوی روسیه” تلقی شود.
چنین دعوتی نه تنها از منظر نمادین مهم است، بلکه نشان‌دهنده تفاوت رفتار روسیه با چین است. پیش‌تر، در نشست سازمان همکاری شانگهای در چین، افغانستانِ تحت حکومت طالبان دعوتی رسمی نیافت؛ بنابراین عمل روسیه در پذیرش یک نماینده طالبان به عنوان عضو کامل، می‌تواند به عنوان یک «امتیاز ویژه» تعبیر شود.
روس‌ها در سال ۲۰۲۵ میلادی تصمیم گرفتند طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی‌شان حذف کنند. این اقدام همراه با دعوت رسمی متقی به نشست، می‌تواند به عنوان دو گام موازی در راستای عادی‌سازی روابط بین کابل و مسکو تلقی گردد.
مخالفت طالبان با بازگشت آمریکا به بگرام؛ موقعیتی برای دفاع در نشست
در هفته‌های اخیر، “دونالد ترامپ” پیشنهاد کرد که آمریکا مجدداً به پایگاه بزرگ هوایی بگرام بازگردد، امکانی که می‌تواند معنی بازنگری در حضور نظامی خارجی در افغانستان داشته باشد.
حکومت طالبان به این پیشنهاد پاسخ قاطع داد و گفت ورود مجدد نیروهای خارجی در افغانستان قابل قبول نیست. این رویکرد، نه تنها بر موضع حاکمیت طالبان بر حاکمیت ملی تأکید دارد، بلکه به متقی فرصت داد که در نشست منطقه‌ای مسکو به شکلی مشروع پاسخگوی نگرانی کشورهای همسایه باشد.
در بیانیه مشترک منتشرشده پس از نشست، شرکت‌کنندگان تأکید کردند که هرگونه تلاش برای استقرار زیرساخت نظامی کشورهای ثالث در افغانستان یا همسایگان، قابل قبول نیست چون به صلح منطقه آسیب می‌رساند.این موضع، دقیقاً بر خطی است که طالبان پیش از این نیز در نشست ششم و بیانیه‌های رسمی‌اش اتخاذ کرده بود.
از منظر استراتژیک، این مخالفت آشکار به متقی امکان می‌دهد تا ضمن تأکید بر حاکمیت ملی افغانستان، از ضربه به مشروعیت خود جلوگیری کند و به کشورهای منطقه نشان دهد که طالبان می‌تواند در معادلات خارجی نیز فعالانه شرکت کند، بدون آنکه تابع فشارهای نظامی شود.
این مخالفت صریح طالبان با بازگشت نیروهای آمریکایی به بگرام، نه تنها موضع حاکمیت ملی افغانستان را تقویت کرد، بلکه پیامی روشن به کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی فرستاد که طالبان توانایی مدیریت سیاست خارجی خود را دارد و تصمیمات امنیتی در افغانستان مستقل از فشار خارجی اتخاذ می‌شود. این رویکرد همچنین زمینه را برای طالبان فراهم می‌کند تا به‌طور محتاطانه و مرحله‌ای با کشورهای همسایه و جامعه بین‌المللی تعامل کند، بدون آنکه خطوط قرمز امنیتی و حاکمیتی خود را زیر پا بگذارد. چنین موضعی می‌تواند به افزایش اعتماد نسبی میان طالبان و همسایگان کمک کند و در مسیر مذاکرات برای به رسمیت شناختن مشروط حکومت طالبان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.
لزوم به رسمیت‌شناختن مشروط حکومت طالبان: گامی ضروری برای ثبات منطقه‌ای
در نشست هفتم فرمت مسکو که در تاریخ سه‌شنبه، ۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۱۶ میزان ۱۴۰۴) در مسکو برگزار شد، موضوع به رسمیت شناختن حکومت طالبان به‌عنوان محور اصلی مذاکرات مطرح گردید. این نشست با حضور نمایندگان کشورهای روسیه، چین، ایران، پاکستان، هند و دیگر کشورهای منطقه، به‌منظور بررسی وضعیت افغانستان و راه‌های تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برگزار شد.
در این نشست، “سرگئی لاوروف”، وزیر خارجه روسیه، با اشاره به لزوم بازسازی افغانستان و رفع تحریم‌ها علیه این کشور، تأکید کرد که «کشورهای غربی باید سیاست‌های خود را تصحیح کنند و دارایی‌های مسدودشده افغانستان را بازگردانند.
این اظهارات نشان‌دهنده تمایل روسیه به تعامل بیشتر با طالبان و حمایت از به رسمیت شناختن تدریجی آن است.
“امیرخان متقی”، وزیر خارجه طالبان، نیز در این نشست از مواضع روسیه قدردانی کرده و اظهار داشت که «این اقدام می‌تواند الگویی برای سایر کشورها باشد.
با این حال، کشورهای منطقه همچنان بر لزوم پایبندی طالبان به تعهدات بین‌المللی تأکید دارند. در بیانیه مشترک نشست، از طالبان خواسته شد تا به «عدم میزبانی گروه‌های تروریستی، تضمین امنیت مرزها و تعامل سازنده با کشورهای همسایه» پایبند باشد.
در نهایت، به رسمیت شناختن مشروط حکومت طالبان می‌تواند گامی مؤثر در جهت ثبات و امنیت منطقه‌ای باشد، مشروط بر آنکه طالبان به تعهدات خود در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و حقوق بشری عمل کند.
حمایت منطقه‌ای نشست هفتم فرمت مسکو و پیام آن به آمریکا و غرب
دعوت رسمی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، به عنوان عضو کامل نشست هفتم فرمت مسکو، پیام روشنی به جهان و به‌ویژه آمریکا و کشورهای غربی ارسال کرد: “کشورهای منطقه و همسایگان افغانستان، این کشور را تنها نمی‌گذارند” و به دنبال تعامل و حمایت از حکومت کابل در چارچوب منطقه‌ای هستند. این اقدام نمادین، نشان‌دهنده تمایل بازیگران منطقه‌ای برای تثبیت حاکمیت افغانستان و تقویت ظرفیت طالبان در مدیریت امور داخلی بدون فشار خارجی است.
حمایت صریح فرمت مسکو، به‌ویژه از مواضع طالبان در مخالفت با بازگشت نیروهای خارجی به پایگاه بگرام، می‌تواند به کاهش فشار آمریکا و غرب بر کابل کمک کند. پیام آشکار این نشست به غرب این است که تلاش برای اعمال فشار یک‌جانبه یا بازگرداندن حضور نظامی خارجی در افغانستان، با موازنه جدید قدرت منطقه‌ای مواجه خواهد شد و بازیگران کلیدی منطقه از طالبان حمایت می‌کنند تا استقلال و حاکمیت خود را حفظ کند.
در نهایت، نشست هفتم فرمت مسکو نشان داد که **تعامل و حمایت منطقه‌ای می‌تواند ستون ثبات افغانستان باشد** و مسیر دیپلماتیک را برای طالبان هموار کند. این پیام، یادآور اهمیت مشارکت کشورهای همسایه و منطقه در حل مسائل افغانستان است و به آمریکا و غرب تأکید می‌کند که موفقیت هر سیاست خارجی در افغانستان، مستلزم احترام به تصمیمات منطقه‌ای و حاکمیت ملی کابل است.
نتیجه چه است؟
نشست هفتم فرمت مسکو، بیش از آنکه صرفاً یک گردهمایی دیپلماتیک باشد، به نمادی از بازتعریف تعاملات منطقه‌ای با افغانستان تبدیل گشت. چند نکته نهایی که باید مد نظر قرار گیرند:
– تحول جایگاه طالبان در فرمت‌های منطقه‌ای
دعوت امیرخان متقی به‌عنوان عضو رسمی، که ناشی از تغییر مواضع روسیه است، نشانه استراتژی جدید مسکو در مواجهه با وضعیت افغانستان است. این دگرگونی می‌تواند الگویی برای دیگر قدرت‌های منطقه باشد.
– تقویت خط ضدحضور نظامی خارجی
مخالفت قاطع طالبان با بازگشت آمریکا به بگرام، و پذیرش همگانی این موضع توسط شرکت‌کنندگان نشست، می‌تواند نقطه محوری در تثبیت حاکمیت ملی در ذهن سیاست‌گذاران منطقه‌ای باشد.
– آغازی برای مباحث مشروعیت و به رسمیت شناختن
با ورود طالبان به حلقه نمایندگان رسمی، فرصت جدیدی برای طرح خواست به رسمیت شناخته شدن فراهم شده است. اما این موضوع باید در چارچوب شروط منطقی و تدریجی پیش رود.
– چالش اعتماد و تحقق تعهدات
مهم‌ترین مانع پیش رو این است که طالبان بتواند اعتماد همسایگان و شرکت‌کنندگان را به تعهدات خود جلب کند، اعم از امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم، و تضمین حقوق اقلیت‌ها.
در نهایت، نشست هفتم فرمت مسکو نقطه عطفی در تعاملات دیپلماتیک افغانستان با همسایگانش بود. حالا این سؤال مطرح است که طالبان تا چه حد آماده است تا در عرصه عملی به درخواست‌هایی که در قالب تعامل منطقه‌ای مطرح می‌شود پاسخ دهد، و آیا این نشست می‌تواند شریان تازه‌ای در مسیر عادی‌سازی روابط منطقه‌ای و بین‌المللی با کابل باشد.
مجتبی همت
