د لویدیځ او بریتانیا جنایاتو بیاکتنه په افغانستان کې
افغانستان، هغه خاوره چې څو لسیزې یې د ناتو د ځواکونو د اشغال په سیوري کې د ګڼ شمېر زخمونو سره مخ شوې، یو ځل بیا د انګلستان د ځانګړو هوایي ځواکونو (SAS) د وحشتناکو جنایاتو د افشا کېدو له امله په پام کې راغلې ده. د بیبیسي څیړنیز راپور، چې د بریتانیا د ځانګړو ځواکونو پخوانیو عسکرو د زړه د زوریدونکو اعترافاتو پر بنسټ دی، د افغان غیرنظامیانو او نیول شویو کسانو د وژنې ښکارندويي کوي او څرګندوي چې دا جنایات نه یوازې تصادفي، بلکه د یوه سیستماتیکې الگو برخه وه.
دا افشاګانې د ناتو ځواکونو د داغې سابقې بیاکتنې اړتیا لا زیاتې څرګندوي. اصلی مسله، یوازې د جګړې د قوانینو سرغړونې نه، بلکې د لویدیځو هېوادونو د حقوق بشري ادعاوو او د هغوی د جنایاتو ترمنځ ژور تضاد دی چې عامه افکار یې په فریب کې اچولي دي. دغه مقاله، د دې انساني فاجعې ابعادو ته کتنه کوي او د هیر شوو قربانیانو لپاره د عدل غوښتنه کوي.
د لویدیځ او بریتانیا جنایات په افغانستان کې؛ د قتل عام سره د روږدنې په حال کې؛ د ناتو ګډ ریکارډ
د بیبیسي راپور د ۳۰ څخه زیات پخوانیو SAS عسکرو د شهادت پر اساس، په افغانستان کې د انګلستان د ځواکونو عملیاتو یو ویرونکی انځور وړاندې کوي. د بریتانیا عسکر نه یوازې غیرنظامیان، په ځانګړي توګه ماشومان، په خوب کې یا د لاسونو په تړلو کې اعدام کوي، بلکې د خپلو جنایاتو د پټولو لپاره، وسلې د قربانیانو د جسدونو ترڅنګ ایښودل ترڅو دا وانمود کړي چې هغوی وسله وال وه.
د دې عسکرو له ډلې یوه ویلي: «هغوی یوه کم عمره بچه لاس بند کړل او په ډزو یې وواژه.» د ځینو نورو ځانګړو ځواکونو (SBS) غړو د خپلو همکارانو طرز عمل «وحشیانه» او د «بیزوګانو ذهنت» په توګه توصیف کړی دی او ویلی یې دی: «ځینې تر ټولو ارامه کسان د رواني خرابۍ ځانګړتیاوې څرګندولې او ځانونه د قانون نه برتر احساسول.» دا اعترافات د یوه ناروغ فرهنګ نښه ده چې د قتل عام ته روږدنه کړې.
دا جنایات یوازې د انګلستان په ځواکونو پورې محدود نه دي. د ناتو مختلف ملتونه، لکه امریکایی او استرالیایي ځواکونه هم ورته ریکارډ لري. د استرالیا د دفاع وزارت د ۲۰۲۰ کال راپور د دې هېواد د ځانګړو ځواکونو لخوا د ۳۹ غیرنظامیانو غیرقانوني وژنه تاییدوي، پلس دا چې د امریکا هوايي بریدونه په هلمند او هرات ولایتونو کې لسګونو غیرنظامیان وژلي، او د ۲۰۰۸ کال د عزیزآباد د کلی قتل عام چې شاوخوا ۹۰ قربانیان یې درلودل، یوازې د دې فاجعې بېلګې دي.
د بشري حقونو تضاد او د امريکا او انګلستان پټ جنايتونه
د بشري حقونو تضاد او پټ جنايتونه هغه څرګند دوهمخيز حالت دی چې د لوېديځو هېوادونو، په ځانګړي ډول د انګلستان او امريکا، له خوا په افغانستان کې تر سره شوی دی. دا هېوادونه چې ځانونه د آزادۍ، دموکراسۍ او بشري حقونو کلک مدافعین معرفي کوي، په عمل کې نهيوازې دغو ارزښتونو ته ژمن نه دي پاتې شوي، بلکې د خپلو پوځي ځواکونو، لکه د بريتانيا ځانګړو ځواکونو (SAS)، له خوا يې دغه ارزښتونه تر پښو لاندې کړي دي.
ځکه همدغه لوېديځ هېوادونه، له امريکا، اسټراليا او انګلستانه نيولې تر ټولو متحدينو پورې، د شلو کلونو په اوږدو کې په افغانستان کې ماشومان، تنکي ځوانان او ملکي وګړي په منظم ډول وژل، او د انسانيت حيثيت يې تر ټولو ټيټې کچې ته ښکته راوستی دی. دا داسې تناقض نه دی چې يوازې يوه تېروتنه وي، بلکې د يو هدفمند او سيستماتيک فريب نښه ده چې د بشري حقونو تبليغ، سولهايز شعارونه او د رسنيو له لارې د نړیوالو افکارو سره فريب کاروي.
لکه څنګه چې پخواني ولسمشر حامد کرزي د خپلې واکمنۍ پر مهال څو ځله د ملکي وګړو د وژنو په اړه بريتانوي چارواکو ته خبرداری ورکړ، او د دغو وژنو د بندېدو غوښتنه يې وکړه، خو د هغه غږ، لکه د سلګونو ويرجن افغانو کورنيو غږ، د نظامي پاليسيو او جيوپوليټيکي ګټو شور او زوږ کې ورک شو. حقیقت دا دی چې هغه جنايتونه چې نن سبا د رسنيزو راپورونو، لکه د بي بي سي له خوا، افشا شوي، يوازې د يخ وهلي غر سر دی.
د اسنادو له منځه وړل، د عملياتي راپورونو حذف، د ثبت شوو انځورونو او ويډيوګانو ورکول، او د خپلواکو پلټنو مخنيوی، دا ټول ښيي چې د دې فاجعې تر سطحې لاندې، زرګونه نور پټ کوچني جنايتونه پاتې دي؛ جنايتونه چې کېدای شي هېڅکله محکمې ته وړاندې نه شي، او د قربانيانو نومونه د تل لپاره په چوپتيا کې ښخ پاتې شي. دا پټکاري نه يوازې يو اخلاقي سقوط دی، بلکې يو منظم جوړښت دی چې د حساب ورکونې څخه د تېښتې لپاره طرحه شوی دی.
په څه ګناه وژل شوي؟ د خلکو غصه، د عدل فریاد
تخیل وکړئ چې یوه ماشومه چې د شپې په اوږدو کې د خپلې مور په غېږ کې یا په بستر کې د خوب نه را پورته کېږي، د یو بې رحم ګولۍ په واسطه ژوند له لاسه ورکوي، یا یو پلار چې د تړلو لاسونو او ویروونکو سترګو سره، بې محاکمې د مرګ په لور روانیږي، هر آزاده انسان ته ژور درد ورکوي. دوی په څه ګناه وژل شوي؟ آیا دا یواځې دا چې په یوه داسې خاوره کې زېږیدلي چې د اشغالګرو قدرتونو د نیولو میدان شوې؟ دا جنایات، یوه داسې زخم دی چې نه یوازې د افغانستان د خلکو پر جسد، بلکې د بشریت په ضمیر هم نښتی دی.
د بریتانیا د پوځ د ځانګړو ځواکونو د جنایاتو نوي اړخونه افشا کولو سره، په ټولنیزو شبکو کې د افغانانو په منځ کې د خشم، غم او عدل غوښتنې څپې راولاړې شوې دي. دا ډیجیټل خشم، یواځې یو بېریشه فریاد نه دی، بلکې د حقیقي او تاریخي زخمونو څخه راپورته شوی غږ دی. هغه وینه چې توی شوې، هغه کورونه چې ویجاړ شول، هغه ماشومان چې یتیم شول او هغه کورنۍ چې د تل لپاره د غم په څیر روانې شوې، اوس په درد سره سرشار لغتونو کې د حقیقت او عدل غوښتنه کوي.
هغه څه چې نن افشا شوې، یواځې د حقیقت یوه زاویه ده؛ زره زره بې خبره کیسې، ناپدید شوي ویډیوګانې، له منځه تللي اسناد او جنایات چې په سکوت کې ترسره شوې، لاهم په تیاره کې پروت دي.
پایله دا ده چې هغه جنایات چې نن ورځ د بریتانیا ځواکونو افشا کړي، یواځې د جګړې او بشري حقونو د قوانین سرغړونه نه ده، بلکې پر یوې تمدنۍ د خجالت نښه ده چې ځان د بشري حقوقو مدافع بولي. څنګه کولی شو د انسانیت درناوی وکړو، مګر د ماشوم په خوب کې یې ووژنو؟ څنګه د سولې په اړه خبرې وکړو، مګر د لاسونو تړلی سړی په وینه کې وغورځو؟ د لویدیځو هیوادونو، په ځانګړي توګه د بریتانیا او امریکا د بشري حقونو ادعاوې، که د دې تاوتریخوالي او پټوالي سره یواځې وي، نو بل هیڅ نه ده جز د اشغال توجیه کولو لپاره یوه نقاب.
نو له دې امله، نن نړۍ د یوې اخلاقي آزموینې په وړاندې ولاړه ده. آیا عدالت یواځې د ښکاره کولو شعار دی، یا دا د حقیقي قربانیانو لپاره هم عملي کولی شو؟ د افغانستان خلک حقیقت ته مستحق دي. دوی مستحق دي چې د خپلو زویانو قاتلان حساب وکړي، مستحق دي چې د وژل شویو نومونه د تاریخ په حافظه کې ثبت شي، او مستحق دي چې نړۍ د دوی لپاره ولاړه شي. دا یوه نړیواله مسؤلیت دی؛ ځکه چې جنایت، که هېر شي، بیا به تکرار شي.
حنیفه بارکزی
