طالبانو له نشه يي توکو سره د مبارزې په برخه کې ستر ګامونه پورته کړي دي، د طالبانو یو د پام وړ ګام چې په ۲۰۲۲ کال کې اعلان شو په افغانستان کې د نشه یي توکو پر کښت او تولید بندیز وو. د طالبانو مشر هبت الله اخندزاده د نشه يي توکو د کښت، تولید او قاچاق د منع فرمان صادر کړ او ټینګار یې وکړ چې دغه اقدامات د نشه يي توکو د تولید د کمولو لپاره ترسره شوي دي. لکه څنګه چې د طالبانو د مشر له حکم وروسته د نړیوالو سازمانونو راپورونه په افغانستان کې د نشه یي توکو په کښت او تولید کې تر ۹۰ سلنې زیات کموالی ښيي؛ خو راپورونه ښیي چې د طالبانو له بیا واکمنۍ وروسته د تاریاک په څېر د نشه یي توکو بیې لوړې شوې دي او د نشه یي توکو قاچاق په زیاتېدونکي ډول دوام لري، چې له نشه یي توکو سره د مبارزې په برخه کې یې د طالبانو بریا له شکونو او تردید سره مخ کړې.
له همدې امله، اړینه ده چې اساسي پوښتنې راپورته شي او قانع کوونکي او منطقي ځوابونه ورکول شي. لومړۍ پوښتنه دا ده چې افغانستان څنګه کولای شي د نشه يي توکو له ستونزې خلاص شي؟ او دوهم دا چې طالبان څنګه او په کومو شرایطو کې د نشه یي توکو پر وړاندې په جګړه کې بریالي کیدای شي؟
- په افغانستان کې د نشه يي توکو د کښت او قاچاق د وروستي وضعیت څېړنه
په افغانستان کې د نشه يي توکو کښت د طالبانو له وروستیو اقداماتو وروسته د پام وړ بدلونونو سره مخامخ شوی دی. د ملګرو ملتونو د نشه يي توکو او جرمونو پر وړاندې د مبارزې ادارې (UNODC) د راپور له مخې، په ۲۰۲۲ کال کې د طالبانو له خوا د بندیز له اعلان وروسته په افغانستان کې تاریاک یا د کوکنارو کښت ۹۵ سلنه کم شوی دی. د کوکنارو تر کښت لاندې ساحه له ۲۳۳۰۰۰ هکتارو څخه ۱۰۸۰۰ هکتارو ته راټیټه شوې او د تریاکو تولید په ۲۰۲۲ کال کې له ۶۲۰۰ ټنو څخه په ۲۰۲۳ کال کې ۳۳۳ ټنو ته راټیټه شوی دی.
د تریاکو په کښت او تولید کې کموالی د افغان بزګرانو پر اقتصاد او ژوند د پام وړ اغیز کړی دی. ډېری کروندګر چې د خپل عاید د اصلي منبع په توګه د تریاکو کښت ته محتاج وه، اوس له جدي اقتصادي ستونزو سره مخ دي او عاید یې ۹۲٪ کم شوی دی. دې وضعیت د دې ټولنو لپاره د نړیوال او اقتصادي ملاتړ بیړنۍ اړتیا رامینځته کړې.
خو راپورونه ښيي، که څه هم د نشه يي توکو کښت کم شوی، خو په افغانستان کې د صنعتي نشه يي توکو قاچاق زيات شوی او يا هم لږ تر لږه د پخوا په څېر دوام لري. له همدې امله، د مخدره توکو قاچاق د پخوا په څېر د دې بحران د اداره کولو لپاره د طالبانو او نړیوالې ټولنې په مخ کې د یو لوی ګواښ په توګه لا تر اوسه هم پاته ده. د نشه يي توکو د قاچاق اصلي لامل د نشه يي توکو د ګودامونو او د زېرمه کولو د مرکزونو شتون دی چې په ټول افغانستان کې موجود دي.
ځکه په تېرو دوو لسيزو کې چې د امريکا او غرب له خوا د نشه يي توکو مافيا په افغانستان کې نفوذ وکړ او د افغانانو له ګډوډ سياسي او اقتصادي وضعيت څخه يې ناوړه ګټه پورته کړه او د ترياکو د زېرمه کولو د چارو د سمبالولو مدیریت یې په مهارت سره ترسره کول، اوس د هېواد د ډیرو ولايتونو په ډېرو سيمو کې د نشه يي توکو ګودامونه او زېرمې د ترياکو او نشه يي توکو څخه ډک دي او د نشه يي توکو قاچاق او وېش به د دغو ګودامونو تر ختمېدو پورې دوام ولري.
طالبان څنګه د نشه يي توکو پر وړاندې په جګړه کې بریالي کېدای شي؟
د نشه يي توکو د کښت په کمولو کې د طالبانو مبارزه بریالۍ شوې او دوی په دې بریالي شوي چې زرګونه هکتاره کرنیزه ځمکه د تریاکو له کښت څخه پاکه کړي، خو د نشه یي توکو قاچاق د دوی دغه بریا تر سیوري لاندې راوستی او د نړۍ او په ځانګړي ډول د سیمې حکومتونه د طالبانو دغه د نشه يي توکو پر وړاندې مبارزې ته د شک او تردید په سترګه ګوري.
په هر صورت، لکه څنګه چې ویل شوي، اوس مهال د نشه یي توکو قاچاق په افغانستان کې د تریاکو د تولید او کښت له امله نه دی، بلکې د هغو ګودامونو او زیرمو د شتون له امله دی چې د تیرو وختونو څخه د هیواد په شاوخوا کې په پلان شوی ډول مدیریت او ساتل کیږي. له همدې امله طالبانو ته لازمه ده چې د نشه يي توکو پر وړاندې په مبارزه کې د برياليتوب لپاره د پلان او جدي مقابلې له لارې د نشه يي توکو له قاچاق سره مبارزه وکړي او يوه هر اړخيزه او څو اړخيزه تګلاره تعقيب کړي.
که طالبان غواړي چې د نشه يي توکو پر وړاندې مبارزه کې بريالي شي، نو لازمه ده چې د پرله پسې څارنې او تعقيب له لارې د ترياکو د ګودامونو او زېرمو د کشف او نيولو ترڅنګ د نشه یي توکو د قاچاق او وېش د مخنيوي لپاره لاندې اقدامات هم په خپل اجنډا کې شامل کړي. هغه اقدامات چې کولی شي طالبان د نشه یي توکو پر وړاندې په مبارزه کې بریالي کړي عبارت دي له:
د قوانينو او مقرراتو پياوړتيا: طالبان بايد د نشه يي توکو له قاچاق سره د مبارزې لپاره سخت قوانين او مقررات وضع کړي او د هغو د اغېزمن پلي کېدو ډاډ ورکړي.
د پولو کنټرول: د نشه یي توکو د ننوتلو او وتلو د مخنیوي لپاره باید د پولو کنټرول پیاوړی شي. په دې کې په سرحدونو کې د امنیتي ځواکونو د شمیر زیاتول او د څارنې لپاره د عصري ټیکنالوژۍ کارول شامل دي.
نړیواله همکاري: د نړیوالو سازمانونو او ګاونډیو هیوادونو سره همکاري کولی شي د معلوماتو او تجربو په تبادله کې مرسته وکړي او همدارنګه د نشه یي توکو د قاچاق سره د مبارزې لپاره اړین سرچینې او منابع چمتو کړي.
پوهنه او پوهاوی: د ټولنې لپاره باید د پوهنې او پوهاوي پراخ پروګرامونه عملي او اجرا شي ترڅو خلک د مخدره توکو د قاچاق او مصرف له خطرونو او پایلو څخه خبر شي.
د قضايي او څارنوالي سيستم پياوړتيا: له قاچاق وړونکو سره د اغېزمنې چلند لپاره يو پياوړي او خپلواک قضايي سيسټم ته اړتيا ده چې وکولای شي د نشه يي توکو اړوند قضيې په چټکه او اغېزمنه توګه حل کړي.
د نشه یي توکو د کورني تولید مخنیوی: طالبان باید د نشه یي توکو له کښت او کورني تولید سره جدي مبارزه وکړي. په دې کې د کوکنارو د کروندو ویجاړول او د مخدره موادو د تولیدونکو نیول شامل دي.
د دغو اقداماتو په پلي کولو سره طالبان کولای شي د نشه يي توکو له قاچاق سره په اغیزمنه توګه مبارزه وکړي او پر افغاني ټولنه او اقتصاد د هغه منفي اغیزې کمې کړي او هغه مکلفیتونو ژمنې چې د افغانستان خلکو او نړیوالې ټولنې سره یې کړي دي په سمه توګه عملي کړي او د نشه یي توکو په وړاندې په مبارزه کې بریالۍ شي.
افغانستان به څنګه د نشه يي توکو له ستونزې خلاص شي؟
په افغانستان کې د نشه يي توکو ستونزه د دغه هېواد له سترو ټولنيزو، اقتصادي او امنيتي ګواښونو څخه ده. افغانستان په نړۍ کې د تریاکو یو له سترو تولیدونکو هېوادونو څخه دی او د نشه یي توکو تولید او قاچاق د دغه هېواد پر ټولنې او اقتصاد پراخې اغېزې کړې دي.
دغه هېواد له ډېرو کلونو راهيسې په نړۍ کې د ترياکو ستر توليدوونکى هېواد بلل کېږي او د نړۍ د ترياکو ډېره برخه له همدې هېواده تامین کېږي. په وروستیو کلونو کې په افغانستان کې د تریاکو تولید د بېلابېلو لاملونو چې د هغه له جملې څخه په دې هېواد کې د غربي او امریکايي مافیا نفوذ، ناامني، بې وزلي او د کاري فرصتونو نشتوالی دي، زیات شوی.
د دې حقیقت له امله چې د نشه یي توکو ستونزه په افغاني ټولنې کې یوه پراخه او بنسټیزه ستونزه ده، نو د هېواد واکمنانو ته پکار ده چې د سیمې او حتی د نړۍ له هېوادونو سره په همغږۍ د نشه یي توکو پر وړاندې مقابله او مبارزه وکړي څو د نشه يي توکو له ستونزې څخه د افغانستان د خلاصون په برخه کې بریالي شي او په افغانستان کې د نشه يي توکو له ستونزې سره د مبارزې لپاره يوې هراړخيزې او همغږې تګلارې ته هم اړتيا ده چې په کې مالي او تخنيکي مرستې، اقتصادي پراختيا، د دولتي بنسټونو پياوړتيا، نړيواله او سيمه ييزه همکاري، عامه پوهنه او د روغتيایي او د درملنې خدماتو ملاتړ شامل دي. په دې برخه کې نړیواله همکاري او نړیوال پیوستون مهم رول لوبولی شي او له افغانستان سره د نشه یي توکو د بحران په مدیریت او کمولو کې مرسته کولای شي.
مسلم اخلاقي
