با آغاز سال تحصیلی جدید در افغانستان، بار دیگر ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان به عنوان یکی از چالش‌های اصلی جامعه باقی مانده است. چالشی که ممنوعیت نیمی از پیکره جامعه از علم آموزی و تحصیل را به همراه دارد. این تصمیم عجیب رهبران امارت اسلامی با مخالفت‌های داخلی و بین المللی همراه بوده اما تا به امروز هیچ راهکار موثری برای حل این مسئله پیدا نشده و طالبان سرسختانه به اجرای این قانون ادامه می‌دهند.
ادله طالبان بالای ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان: مواردی که هیچکس را قانع نمی‌کند
در دیدگاه طالبان، دلایلی برای ممنوعیت دختران از تحصیل وجود دارد که شامل موارد زیر میشود:
احکام شریعت: طالبان در تفسیری خیالی از احکام شریعت اسلامی، دختران را از تحصیل منع می‌کنند. این درحالیست که طبق حدیثی از پیامبر اسلام، تحصيلِ دانش بر هر مرد و زن مسلمانى واجب است و این سخن حسن ختام دستور شریعت اسلامی در باب تحصیل دختران است.
محافظه کاری فرهنگی: طالبان معتقدند که تحصیل دختران در دوره‌های بالاتر، باعث بروز فرهنگ و ارزش‌های بیگانه در افغانستان خواهد شد و باید از بروز این فرهنگ‌ها جلوگیری شود.
نگرش‌های سنتی: در برخی مناطق افغانستان، نگرش‌های سنتی به تحصیل دختران وجود دارد که هیچگونه مخالفتی با منع تحصیل دختران نداشته و تا حدودی از این اقدام استقبال می‌کنند.
مسائل امنیتی: تا زمانی که امنیت در کشور تضمین نشده باشد، طالبان معتقدند که بهتر است دختران را از تحصیل دور نگه دارند تا مانند انفجارهای خونین در کورس‌های آموزشی، دختران در معرض خطر قرار نگیرند.
در کنار این موارد، وزیر تحصیلات عالی طالبان نیز اعلام کرد که عدم رعایت حجاب کامل از سوی دانشجویان دختر، مختلط بودن زن و مرد و حضور دانشجویان زن در رشته‌های که مناسب زنان نیست، از دلایل ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان است.
با بررسی موارد ذکر شده درمی‌یابیم که دلایل امارت اسلامی برای ممنوعیت تحصیل دختران غیراسلامی، غیرمنطقی و شانه خالی کردن از وظایف حکومتداری است. شاید این موارد بتواند سران طالبان را برای بسته نگه داشتن مکاتب و دانشگاه‌ها راضی نگه دارد اما برای مردمی که طعم تلخ عقب ماندگی علمی، فرهنگی، اقتصادی و… را چشیده‌اند، هرگز پاسخ قناعت بخشی نخواهد بود.
مردم افغانستان در بیست سال گذشته تلاش کردند از فرصت پیش آمده استفاده کنند تا این عقب ماندگی را تا حد ممکن جبران کنند اما با خیانت‌های امریکا و دست نشانده‌هایش در افغانستان، تمام رویاهایشان نقش بر آب شد.
تحصیل دختران؛ دغدغه تاریخی در افغانستان
حقوق زنان در افغانستان در طول یکصد سال گذشته همواره با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است. در قرن چهارده شمسی، حکومت‌هایی در افغانستان روی کار آمدند که گاه مخالف و گاهی موافق محدودیت علیه زنان و دختران بودند.
در دوره حکومت امان الله خان، تحصیل دختران تا صنف نهم و تنها در شهرهای بزرگ جریان داشت و دوران نسبتاً خوبی بود. در زمان حاکمیت کوتاه حبیب الله کلکانی، مکاتب به صورت کامل بسته شد. همزمان با حکومت 40 ساله محمدظاهرشاه، زنان به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دست یافتند که رسیدن به مقام وزارت از جمله این دستاوردها بود.
از سال 52 که اولین حکومت جمهوری در افغانستان پایه‌گذاری شد تا پایان حکومت های تحت سلطه شوروی، وضعیت معارف اغلب با مشکلاتی همراه می‌شد اما هیچگاه ممنوعیتی قانونی به وجود نیامد که دختران را از تحصیل منع کند.
در گیر و دار جنگهای داخلی افغانستان نیز، مشکلات امنیتی مانع آموزش و فعالیت زنان می‌شد. در سال 1996 با روی کار آمدن طالبان، آموزش دختران به طور کلی ممنوع شد و 5 سال حکومت این گروه، دوران سختی را برای زنان رقم زد.
عواقب خطرناک ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان
دختران و زنان در مقاطع مختلف تاریخی نقش برازنده و مهمی را در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بازی کرده اند که نادیده گرفتن آن منطقی نیست. به طور مثال حضرت خدیجه (س) همسر حضرت محمد رسول الله (ص) یک تاجر و در عین حال سیاستمدار بود که نقش بارزی در یاری آنحضرت داشت که در متون دینی و سیاسی از آن به خوبی یاد کرده اند.
تحصیل دختران افغانستان، تعیین کننده آینده کشور است.
ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان از سوی طالبان در افغانستان هرچند توجیهاتی را از سوی این گروه داشته، اما جنبه عملی ندارد و به یقین می توان گفت که این رویکرد حکومت سرپرست افغانستان را به عمق بحران برده و آینده آنرا سیاه و تار خواهد کرد.
تاثیرات منفی ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان
برخی از تاثیرات منفی ممنوعیت تحصیل دختران افغانستان را با هم مرور می‌کنیم:
کاهش توانمندی اقتصادی و توسعه: عدم دسترسی به تحصیلات و آموزش، موجب کاهش توانمندی اقتصادی و توسعه در کشور می شود که کاهش نیروی کار، کاهش نرخ تولید و کاهش درآمد ملی را به همراه دارد.
کاهش شاخص‌های سلامتی: عدم دسترسی به تحصیلات و امکانات صحی، موجب کاهش شاخص‌های سلامتی و صحی در بین جامعه شده و به طور خاص برای زنان و دختران افغان بسیار آسیب‌زننده خواهد بود.
افزایش فقر و بیکاری: عدم توانایی در دستیابی به آموزش و تحصیلات، موجب خواهد شد که بسیاری از دختران و زنان افغان از فرصت‌های شغلی مهم و پردرآمد بازمانند و در نتیجه فقر و بیکاری در جامعه افزایش می‌یابد.
افزایش تعداد ازدواج‌های زودهنگام: عدم دسترسی به تحصیلات، موجب میشود بسیاری از دختران و زنان افغان در سنین پایین به ازدواج تن دهند و از فرصت آموزش و پیشرفت در شغل و حرفه‌ای که می‌پسندند، باز بمانند.
تحصیل دختران افغانستان برطرف کننده نیازهای اجتماعی کشور است.
همچنین در این خصوص می توان پیامدهای بلند مدت زیر را مطرح کرد:
- بسته ماندن دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها به روی دختران
- وارد شدن ضربه شدید به سیستم تعلیمی و تحصیلی در افغانستان
- گسترش بی سوادی و تربیت ناصحیح نسل‌های بعدی
- گسترش افراطیت و مشکلات امنیتی و…
این ره که میروی به ترکستان است
با توجه به موارد یاد شده، با رویکرد فعلی طالبان، آینده سیاهی در انتظار افغانستان است. راهی وجود ندارد که با منع شدن دختران از تعلیم و تحصیل به خوشبختی و پیشرفت برسد.
روی همین منظور مردم افغانستان، کشورهای منطقه و جهان انتظار دارند که در سال جدید دروازه‌های تمامی دانشگاه ها و مکاتب به روی دختران این سرزمین باز شود تا راه برای آینده و شکوفایی آن بسته نگردد.
طالبان هم باید بپذیرند که افغانستان آباد و آزاد، نیاز به نیروی قدرتمند زن و مرد دارد که هر دو مکمل همدیگر در ساختن این جغرافیا هستند. پس تا دیر نشده و آینده افغانستان تحت تاثیر قرار نگرفته است، دروازه های مراکز تعلیمی و تحصیلی را به روی دختران باز کنید و محبوب مردم و مشروع دنیا شوید.
سید مهدی حسینی، تحلیلگر مسایل افغانستان
