افغانستان کشوری است که مردمانش همواره به مهاجرت می‌اندیشند و تنها راه رهایی از مشکلات را در رفتن از این کشور می‌بینند و مهاجرت افغان ها به بحران تبدیل گشته است.”جنگ و ناامنی بلندمدت” مهمترین دلیلی است که هر افغانستانی را ناگزیر به سوی مهاجرت می‌کشاند. برای هر شخصی ترک کردن وطنش مسئله ساده و پیش پا افتاده‌ای نیست اما وقتی روزگار و حوادثش دست به دست هم می‌دهند تا نتوانی یک زندگی معمولی داشته باشی، مجبور به مهاجرت می شوی.
در دین و آیین ما مسلمانان، مهاجرت نه تنها نکوهش نشده بلکه در شرایط سخت توصیه نیز شده است ولی سوالی که مطرح می‌شود این است؛ این حجم گسترده از مهاجرت نخبگان، جوانان، نیروی کار و… چه پیامدی برای آینده افغانستان خواهد داشت؟
جوانان افغان در دوراهی ماندن و رفتن
دو رویداد بزرگ تاریخی و افزایش نرخ مهاجرت افغان ها
در کشوری مثل افغانستان عوامل زیادی می‌تواند افراد را به سمت و سوی مهاجرت سوق دهد اما دو اتفاق نامیمون باعث شد سیل آوارگان به سوی کشورهای دور و نزدیک حرکت کند.
- حمله قشون شوروی به افغانستان: زمانیکه ابرقدرت آن دوران در سال 1979 به افغانستان حمله کرد و مردم توانایی ایستادگی در مقابل آن را نداشتند، حدود یک سوم از جمعیت 15 میلیونی کشور به ایران و پاکستان مهاجرت کردند. پس از این حمله و در پی آن جنگهای داخلی متعدد، مهاجرین هیچگاه به طور مطمئن قصد بازگشت نداشتند تا اینکه در سال 2001 و سقوط حکومت طالبان، روند بازگشت اختیاری مهاجران افغانستان از سطح جهان به کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد آغاز شد و بیش از 6 میلیون نفر به این کشور بازگشتند.
- بازگشت طالبان و سقوط جمهوریت: با خروج نظامیان امریکایی و ناتو، اشرف غنی که بیش از حد وابسته به خارجی‌ها و کمک‌هایشان بود، نتوانست در مقابل طالبان ایستادگی کند و 11روز پس از خروج نیروهای خارجی، افغانستان را تقدیم طالبان کرده و خودش نیز فرار کرد. این رویداد باعث مهاجرت افغان ها شد و حدود 3.6 میلیون نفر از باشندگان افغانستان، به دلیل ترس از نظامیان طالبان و ناامنی کشور، از افغانستان خارج شده و به دنبال آینده بهتر خود، تلاش کردند به سایر کشورها بگریزند.
به طور کلی، این دو رویداد تاریخی با تغییرات سیاسی و امنیتی که به همراه داشتند، عوامل اصلی در افزایش نرخ مهاجرت و آوارگی در افغانستان بودند. بیش از 8 میلیون نفر به عنوان آواره در دیگر کشورها زندگی می‌کنند، که این عدد نشان از تأثیر گسترده این حوادث بر زندگی میلیون‌ها نفر دارد.
عوامل مهاجرت افغان ها، چرا مردم رغبتی برای ماندن در افغانستان ندارند؟
با وجود اینکه در سالهای اخیر کمک‌های بین‌المللی بسیاری برای توسعه اقتصادی و بهبود شرایط زندگی در افغانستان صورت گرفته است، اما هنوز این کشور با مشکلات و چالش‌های بسیاری مواجه است که باعث شده تا بسیاری از مردم افغانستان به دنبال خروج از افغانستان باشند.
فرار فزاینده ی افغان ها از وطن
عمده دلایل مهاجرت گسترده مردم افغانستان موارد زیر می‌باشد:
جنگ و ناامنی: افغانستان به مدت طولانی درگیر جنگهای داخلی و حضور اشغالگران بوده است. این جنگ‌ها باعث خرابی‌های زیادی شده و مردم را از طریق مهاجرت به دنبال امنیت و زندگی بی‌خطر می‌برد.
فقر و بیکاری: به دلیل جنگ‌ها و نبود ساختار اقتصادی مستحکم، بسیاری از افغان‌ها با مشکلات اقتصادی و بیکاری رو به رو هستند. مهاجرت به کشورهای خارجی برای بسیاری از آنها امیدی برای یافتن فرصت‌های شغلی بهتر و ارتقاء سطح زندگی است.
تعلیم و تحصیلات: برخی از افغان‌ها به دنبال فرصت‌های تحصیلی بهتر در کشورهای خارجی هستند. تعلیم و تحصیلات در کشورهایی با سیستم آموزشی قوی‌تر می‌تواند افق‌های روشن‌تری برای آینده فراهم کند.
حقوق بشر و آزادی‌های فردی: افغانستان در گذشته به دلیل حضور تندروها، با محدودیت‌های زیادی در حقوق بشر و آزادی‌های فردی روبرو بوده است. برخی از افغان‌ها به دنبال زندگی در کشورهایی هستند که دموکراسی و حقوق بشر را بهتر حفظ می‌کنند.
پناهندگی: برخی از افغان‌ها به دلیل تعقیب‌های سیاسی، قومی و مذهبی مجبور به ترک وطن خود شده‌اند. آنها به دنبال پناه در کشورهایی هستند که به آنها حمایت و پناهندگی ارائه می‌دهند.
بهبود فرصت‌های زندگی برای فرزندان: برخی از افغان‌ها مهاجرت را به عنوان یک راه برای فراهم کردن فرصت‌های بهتر تحصیلی و زندگی برای فرزندان خود می‌بینند.
ایران محبوب‌ترین مقصد مهاجرت افغان ها
با توجه به همسایگی و اشتراکات زبانی، دینی، فرهنگی و از همه مهمتر سابقه درازمدت این کشور در میزبانی از مهاجرین افغان، همسایه غربی به عنوان مقصد اول مردم برای هجرت شناخته می‌شود. طبق آمارها 55 فیصد از مهاجران افغانستانی در ایران حضور دارند و پس از فروپاشی نظام جمهوریت 70 درصد معادل دو میلیون و ۴۸۹ هزار نفر از شهروندان افغانستانی به این کشور پناه برده‌اند.
پاکستان با 18 درصد و پس از آن ترکیه و اروپا با مهاجرت 11 درصد از پناهجویان، دومین و سومین مقصد مهاجرت شهروندان افغانستانی بوده اند.
تبعات سنگین مهاجرت اقشار مختلف برای افغانستان
مهاجرت افغان ها علی الخصوص جوانان، نخبگان و سرمایه داران افغانستانی به کشورهای دیگر تبعات منفی زیادی برای افغانستان دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
از دست دادن نیروی کار: جوانان در هر کشور، منابع انسانی با ارزشی هستند و توانمندی‌های خود را با خود به کشورهای مقصد می‌برند. این مهاجرت می‌تواند باعث از دست دادن نیروی کار توانمند در افغانستان شود، که می‌تواند بر رونق اقتصادی و توسعه کشور تأثیر منفی داشته باشد.
از دست رفتن نیروی انسانی متخصص و ماهر: مهاجرت نخبگان و افراد با تحصیلات عالی باعث می‌شود افغانستان نیروی انسانی کارآمد خود را از دست بدهد. این امر توسعه کشور را با مشکل مواجه می‌کند.
کاهش سرمایه‌گذاری: مهاجرت سرمایه‌داران و افراد ثروتمند، امکانات سرمایه‌گذاری در افغانستان را کاهش می‌دهد که اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بحران هویتی و فرهنگی: مهاجرت گسترده باعث می‌شود ارزش‌های فرهنگی و هویت ملی کمرنگ شود و جامعه را دچار بحران هویتی کند.
کاهش غرور ملی: سالها مهاجرت و آوارگی باعث شده غرور ملی مردم افغانستان خدشه دار شود و با گذشت سالیان متمادی مهاجرین در کشورهایی که هستند مورد سرزنش و آزارهای کلامی قرار بگیرند.
ماهی را هر زمانی که از آب بگیرید تازه است!
در دو سال اخیر آمار بازگشت مهاجرین به افغانستان قابل توجه بوده و طبق آمارها 1.7 میلیون نفر به افغانستان عودت کرده‌اند.
این اطلاعات این نوید را می‌دهد که اگر حاکمان افغانستان بتوانند شرایط زندگی معمولی را فراهم کنند مردم به بازگشت چراغ سبز نشان خواهند داد و آمار مهاجرت افغان ها نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
دولت فعلی افغانستان باید برای بازگشت آوارگان و مهاجران افغانستانی اقدامات اساسی زیر را فراهم نماید:
- تأمین امنیت و ثبات سیاسی
- بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای مهاجران عودت کرده
- تأمین زیرساخت‌ها و خدمات اساسی مانند مسکن، خدمات صحی، آموزش و امکانات حمل و نقل در سراسر کشور
همانطور که اشاره شد، مهاجرت افغان ها تبدیل به بحرانی جدی شده که هم مردم افغانستان و هم کشورهای دیگر علی الخصوص همسایگان را درگیر کرده است.
همه این موارد در صورتی امکان‌پذیر است که حکومت طالبان بخواهد تغییر کند و از سیاست‌های یک جانبه خود کوتاه بیاید.
هادی محمدی
