افغانستان بزرگترین بحران پناهجویان را از زمان تأسیس UNHCR تجربه کرده است. دهه‌ها جنگ باعث شده است که میلیونها نفر از خانه‌های خود فرار کنند و به کشورهای همسایه و منطقه پناه ببرند. تعداد آواره گان و پناهنده گان افغانستان در سال 1990 به 6.2 میلیون نفر رسیده بودند. روند افزایش فرار و مهاجرت افغانها، طی سالهای 1996 الی 2001 بی سابقه بود.
در سال 2002، با سقوط طالبان و حملۀ ایالات متحده به افغانستان، تعداد قابل توجهی از مهاجران افغان به افغانستان بازگشتند و با سرمایه گذاری و ایجاد کار و بار، یک زندگی معمولی را شروع کردند. با آنکه دولت مورد حمایت غرب ـ آمریکا در کابل، به شدت آغشته به انواع فساد بود و چشم انداز آینده در همان زمان نیز سیاه و تاریک می نمود، اما مردم افغانستان همچنان امیدوار به آینده بودند و به صورت شبانه روزی تلاش می نمودند.
فرار اشرف غنی و فروپاشی دولت مورد حمایت آمریکا و سقوط افغانستان به کام طالبان، چنان وضعیت برزخی به وجود آوردند که تجسم واقعی روز قیامت بود. در پانزدهم آگست 2021 ما شاهد فرار میلیونها افغان از کشور بودیم. متاسفانه با آنکه تقریبا دو سال از عمر حکومت طالبان می گذرد، افغانها همچنان در حال فرار اند و موج مهاجرت های قانونی و غیر قانونی از این کشور در حال افزایش است و افغانستان به شدت درگیر بحران پناهجویان است.
بحران پناهجویان، فرار به ایران، پاکستان و ترکیه
ایران، پاکستان و ترکیه کشورهای اند که مقصد اولیه ی افغانهاست. در این میان، به دلیل اینکه سیاست های کلی ایران حول محور «حمایت از امت اسلامی» شکل گرفته است، نگاه منعطف، انسانی ـ اسلامی به مهاجرین افغان دارند.
اما پاکستان و به ویژه ترکیه چنان مظالم و جنایتهایی را بر مهاجرین افغان روا داشته اند که روی هر نوع جنایت در تاریخ بشریت را سفید کرده است.
کاربران شبکه های اجتماعی افغان در واکنش به زلزله ی فاجعه بار اخیر در ترکیه، تصاویری لخت و به زنجیر شده ی مهاجرین افغانستان را در کنار ویرانی های به جا مانده از زلزله ی ترکیه قرار داده و نوشته بودند«چوب خدا صدا ندارد».
فرارهای خطرناک، فراتر از کشورهای همسایه و گستردگی بحران پناهجویان
طالبان نتوانسته اند که اعتماد مردم افغانستان را جلب کنند. با آنکه در مطبوعات، بزرگان این گروه از عطوفت و مهربانی سخن می گویند و وضعیت را گل و بلبل نشان می دهند، اما رفتار مسئولین و نظامیان طالبان با مردم همانند لشکری فاتحی هستند که مانند مور و ملخ به جان خرمن زندگی و امید مردم افتاده اند.
گزارشها از فسادهای اخلاقی و مالی در درون حکومت اسلامی طالبان، نشان می دهد که اگر وضعیت به همین منوال ادامه یابد، اختلاسها و رشوه ستانی های حکومت اشرف غنی در قبال فجایعی مالی و اخلاقی که در حکومت طالبان جاری اند، روی سفید از تاریخ در خواهند آمد.
فسادهای اخلاقی و مالی طالبان، در کنار تهدید مستقیم داعش و همچنان عدم حاکمیت قانون و شریعت باعث گردیده است که افغانها، تن به عبور از مرزها و سرزمین های بدهند که هر آنی ممکن است با تیر مرزبانان از پای درآیند و یا در کانتینرها به صورت فجیع جان دهند.
چنانچه در جدیدترین نمونه بحران پناهجویان، دو هفته قبل 18 نفر از مهاجرین افغان، در مرز بلغاریا در درون یک کانتینر جان داده اند و هنوز اجساد آنان به خانه بر نگشته اند.
اغلب بر این باورند که افغانهای که به صورت غیر قانونی اقدام به فرار به سوی کشورهای اروپایی و غرب می کنند از خطرات این مسیر غافل و یا بی خبرند. اما هرگز چنین چیزی واقعیت ندارند. زیرا آنان با اشراف کامل به تمام ابعاد و خطرات این مسیر، از سرِ ناچاری و بخاطر فرار از بحران جاری در افغانستان، تن به چنین خطراتی می دهند.
سخن آخر، مهاجرت جرم نیست، آخرین راه چاره است
مهاجرت از دیرباز آخرین راه چاره و راه نجات برای افغان هایی است که از آزار، درگیری، فقر و فاجعه زیست محیطی فرار می کنند. بحران های کنونی در افغانستان اگر تداوم یابند، بیم آن میرود که منجر به یک بحران انسانی بی‌سابقه، آوارگی گسترده و تشدید بحران پناهجویان و افزایش مهاجرت در داخل و خارج از منطقه شود.
در حالی که واکنش‌های اولیه جامعه بین‌المللی به رویدادهایی که در آگست 2021 رخ داد، منجر به تخلیه هزاران افغان در معرض خطر از طریق هوایی شد، اما واکنش‌های میان‌مدت تا بلندمدت‌تر سیاسی از سوی کشورهای منطقه و فراتر از آن شامل امنیت روزافزون مرزها و تشدید اقدامات خارجی برای جلوگیری از حرکت های پیش بینی شده از سوی افغانستان، باعث گردیده است که افغانها در موقعیت‌های آسیب‌پذیرتر قرار گیرند و مجبور شوند تا فرارهای نامنظم پرخطری را آغاز کنند.
تعهدات قوی از سوی بازیگران مختلف به شدت مورد نیاز است، از جمله همبستگی در عمل بین دولت بالفعل افغانستان، دولت های منطقه ای، اتحادیه اروپا و سایر کشورهای غربی به منظور تسهیل عبور امن برای افرادی که تنها راه نجات آنها مهاجرت است.
کشورهای کمک کننده و میزبان نیز باید تلاش های خود را برای حفاظت از حقوق افغان های بیجا شده در سراسر منطقه و فراتر از آن افزایش دهند و با مسئولیت پذیری به نیازهای فزاینده ی مهاجرین و آواره گان افغان رسیدگی نمایند تا گام های موثری در جهت کاهش بحران پناهجویان افغانستان برداشته شود.
مسلم اخلاقی، تحلیلگر مسایل افغانستان
