وحدت و بیداری مسلمانان از کعبه تا کابل
موسم حج فرا رسیده و میلیون‌ها مسلمان از اقصی‌نقاط جهان گرد خانه خدا طواف می‌کنند. این همایش عظیم عبادی-سیاسی، در اوج مظلومیت مردم فلسطین و در شرایطی برگزار می‌شود که امت اسلامی، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند وحدت، بیداری و قیام علیه ظلم است. افغانستان نیز به عنوان کشوری مسلمان، در میانه بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، باید از ظرفیت‌های الهام‌بخش حج برای بازسازی وحدت ملی، مقابله با توطئه‌های تفرقه‌افکنانه و احیای روحیه بیداری اسلامی بهره بگیرد.
جامعه‌ای افغانستان که از جنگ، نفرت و قوم‌گرایی رنج می‌برد، اگر نتواند در آیینه حج تصویر واقعی امت واحده را بازشناسد، گرفتار همان دام‌هایی خواهد ماند که استعمار نو و صهیونیسم جهانی برایش گسترده‌اند. در چنین وضعیتی، تحلیل مناسک حج تنها پرداختن به فریضه‌ای مذهبی نیست؛ بلکه کاوشی برای یافتن الگوی سیاست‌ورزی اخلاق‌محور، جامعه‌سازی توحیدی، و بیداری در برابر طاغوت‌های زمان است.
این مقاله تلاش دارد با نگاهی تحلیلی و راهبردی به مناسک حج، نقش آن را به‌مثابه الگویی برای وحدت و رهایی در جهان اسلام، و به‌ویژه برای بازسازی اجتماعی و سیاسی افغانستان بررسی کند. حج، نه نقطه‌ای از عبودیت، بلکه خطی ممتد از آگاهی و ایستادگی است که اگر از کعبه آغاز شود، می‌تواند تا کابل، قندهار و مزار ادامه یابد؛ و کل امت اسلامی را به حرکت درآورد.
حج؛ الگوی وحدت و سیاست توحیدی برای نجات امت اسلامی
حج، به تعبیر قرآن کریم، عبادتی است جهانی. آیینی که نه‌فقط برای مسلمانان، بلکه برای همه بشریت طراحی شده است؛ همان‌گونه که خداوند به حضرت ابراهیم (ع) فرمود: «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ» (حج/27). این دعوت، فراخوانی به‌سوی وحدت، عبودیت و نجات از بت‌های زمانه است؛ از بت نژاد و قومیت گرفته تا بت قدرت و سرمایه‌داری.
خانه کعبه در قرآن به‌عنوان «قِیَامًا لِلنَّاسِ» (مائده/97) معرفی شده است، نشانه‌ای از اینکه بقای جوامع انسانی وابسته به بازگشت به اصول توحیدی و ارزش‌های مشترک الهی است. حج، صحنه‌ای است که در آن میلیون‌ها انسان از نژادها، زبان‌ها و مذاهب گوناگون، با لباس یکسان و شعار واحد «لبیک اللهم لبیک» به سوی خداوند گرد می‌آیند؛ گویی تجلی عینی آیه شریفه‌ی «إن هذه أمتکم أمة واحدة وأنا ربکم فاعبدون» است.
اما این آیین عبادی، ماهیتی سیاسی نیز دارد. حج، نمایش عملی امت واحده اسلامی است و در دل خود پیامی روشن دارد: امت اسلامی، اگر متحد باشد، هیچ قدرتی یارای تحقیر و کشتار آن را ندارد. طواف، وحدت حول محور توحید است؛ سعی، تلاش برای رسیدن به مقصود؛ رمی جمرات، اعلان مبارزه با شیطان‌های درون و بیرون. در شرایطی که امپریالیسم جهانی و صهیونیسم بین‌المللی کودکان فلسطینی را در غزه به خاک و خون می‌کشند، مناسک حج باید به صدای رسای جهان اسلام علیه این جنایات بدل شود.
حج، فرصتی است برای تبیین دردهای مشترک امت اسلامی، از یمن تا لبنان، از عراق تا افغانستان. این آیین، نماد بیداری اسلامی و دعوت به سیاستی توحیدی است؛ سیاستی که نه بر قوم‌گرایی، نه بر تعصب مذهبی، بلکه بر پایه عدالت، کرامت انسانی و خدمت به مردم شکل می‌گیرد.
وحدت اسلامی در آیینه حج؛ الگویی برای افغانستان نوین
افغانستان، پس از چهار دهه جنگ و مداخله خارجی، اکنون در مرحله‌ای حساس از بازسازی سیاسی قرار دارد. بزرگ‌ترین بحران امروز این کشور، نبود وحدت ملی و تداوم شکاف‌های قومی، مذهبی و زبانی است که بارها ابزار دست بازیگران استخباراتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده‌اند. تفرقه‌افکنی میان شیعه و سنی، همواره یکی از ابزارهای اصلی این مداخله‌گران برای بی‌ثبات‌سازی افغانستان بوده است. در چنین شرایطی، حج می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای همزیستی، گفتگو و بازسازی اعتماد میان اقوام و مذاهب در افغانستان باشد.
اگر حج درست شناخته و معرفی شود، می‌تواند آغازگر فصلی نو در سیاست‌ورزی افغانستان بر پایه وحدت اسلامی باشد. طالبان که اکنون قدرت را در دست دارد، اگر به دنبال کسب مشروعیت داخلی و بین‌المللی است، باید از پیام‌های حج درس بگیرد. این درس‌ها نه فقط در قالب شعار، بلکه در عمل باید متجلی شوند: تضمین حقوق اقلیت‌ها، احترام به تنوع مذهبی، دعوت به گفت‌وگوی ملی و پذیرش دیگران. وحدتی که بر محور توحید باشد، نه‌تنها بنیان صلح در داخل افغانستان را تقویت می‌کند، بلکه این کشور را به پلی برای اتصال امت اسلامی بدل خواهد ساخت.
حج، تمرینی برای زندگی بر پایه عدالت، عبودیت و مسئولیت اجتماعی است. اگر این آموزه‌ها در سیاست داخلی افغانستان نهادینه شود، می‌توان امید داشت که امت اسلامی بار دیگر به جایگاه شایسته خود در برابر ظلم جهانی بازگردد. همان‌گونه که رهبر ایران هشدار داده‌اند، اگر امت اسلامی متحد بود، فلسطین، یمن و عراق این‌گونه به خاک و خون کشیده نمی‌شدند.
خلاصه اینکه در جهانی که مرزهای جغرافیایی، زبان‌ها و مذاهب گوناگون، به ابزار تفرقه بدل شده‌اند، حج یادآور این حقیقت است که انسان‌ها می‌توانند با حفظ تنوع، به وحدت برسند؛ وحدتی بر محور خدا، عدالت و کرامت انسانی. از کعبه تا کابل، از غزه تا دمشق، پیام حج روشن است: بازگشت به خدا، دوری از تفرقه و ایستادگی در برابر ظلم. حج، تنها مناسکی عبادی نیست، بلکه میعادگاهی برای بازسازی انسان، جامعه و امت است.
مسلم اخلاقی
