کریدور واخان و نجات افغانستان از فقر
نه تنها برای جامعه افغانستان، بلکه برای تمام جوامع انسانی، کار و مسائل اقتصادی از اولویت های اساسی محسوب می گردد. اما؛ در افغانستان به دلیل جنگ های طولانی مدت و همچنان عدم پیشرفت و توسعه ی زیربنایی و عمرانی، مسائل فقر و بیکاری، نه تنها در شرایط کنونی بلکه سالهاست که به عنوان یک بحران عمیق و نگران کننده بر سرنوشت و زندگی افغانها سایه افگنده است.
این در حالی است که افغانستان از منظر منابع زیر زمینی و همچنان از نگاه موقعیت سوق الجیشی ـ جیوپلیتیک، در منطقه دارای جایگاه ویژه است. ولی به دلیل اینکه این کشور طی سالیان متمادی در کنترول قدرت های خارجی و استعماری بوده اند، متاسفانه همچنان عقب مانده و فرو رفته در فقر و فلاکت باقی مانده است.
بنابراین لازم است تا در شرایط کنونی باز بینی اساسی صورت گیرد و با بررسی عمیق و دقیق ظرفیت های موجود در افغانستان، کانالها و مسیرهای که می تواند بحران گرسنگی و فقر و فلاکت را برای همیشه ریشه کن کنند، تعیین و تشخیص گردد. در این رابطه یکی از کانال های که می تواند به صورت فوری بحران گرسنگی را در کشور مهار نماید، کریدور واخان است. به همین دلیل در این نوشته سعی می گردد پتانسیل و اهمیت فوق العاده کریدور واخان را برای افغانستان مورد بررسی قرار دهیم.
- کریدور واخان
واخان منطقه ای است در شمال شرق افغانستان که تقریبا بیش از 10600نفر جمعیت دارد. مردمان واخان که به زبان وخی صحبت می کنند، متاسفانه با فقر و نا امنی غذایی شدید و حتی اعتیاد درگیر اند. از منظر جغرافیایی واخان مرکز اتصال افغانستان به پاکستان (300 کیلومتر)، تاجیکستان (260کیلومتر) و چین (74کیلومتر) محسوب می گردد. هرچند واخان مسیر کاملا ناهموار و کوهستانی است، اما قرنها این منطقه به عنوان مسیرِ تاجران و بازرگانان نقش پر رنگ داشته است.
از اینرو شرایط جغرافیایی این منطقه تحت هیچ شرایطی به گونه ی نیستند که امکان ایجاد و تاسیس کریدور واخان را با مشکل مواجه سازد. به همین دلیل طی سالهای گذشته، بعضی از افراد دلسوز تلاش داشتند تا با مجاب کردن بعضی از کشورها کریدور واخان را راه اندازی نماید، اما به دلیل عدم استقلال و تسلط مهره های خارجی بر سرنوشت مردم افغانستان، کریدور واخان به عنوان عظیم ترین ظرفیت اقتصادی و تجاری برای افغانستان، مغفول ماند.
اهمیت اقتصادی و جیوپلیتکی کریدور واخان برای افغانستان
از فقر و فلاکت و بیکاری و بحران اقتصادی در افغانستان، همگان با خبر اند. این در حالی است که افغانستان افزون بر اینکه از منابع عظیم طبیعی بر خوردارند، نوار کوچکی به طول 365کیلومتر و عرض 13 تا 65کیلومتر واخان را که مرکز اتصال و معبر تعیین کننده ی شرق و غرب محسوب می گردد نیز در دست دارد.
ولی متاسفانه حاکمان و مسئولین افغانستان طی سالیان متمادی نه تنها به منابع طبیعی و زیر زمینی روجوع نکرده اند، بلکه حتی واخان را که مزایایی اقتصادی و جیوپلیتیکی آن از روز روشنتر است، نیز از نظر دور داشته است. واخان همانطور که سرچشمه ی آمودریا را در خود دارد، بدون تردید، مرکز اتصال پاکستان، چین و تاجیکستان را نیز به افغانستان دارد.
تعامل ایران با دولت طالبان که در سفر ملا برادر نشان داده شد، بر منافع استراتژیک افغانستان در تقویت روابط خود با ایران تاکید دارد. در حالی که افغانستان به دنبال راه‌های تجاری جایگزین برای محدود کردن وابستگی خود به پاکستان است، ایران به عنوان یکی از گزینه‌های بالقوه در این رابطه محسوب می شود. این امر برای در نظر گرفتن تدوام زنجیره تامین تاجران از افغانستان تا چابهار، نقش حیاتی دارد.
در سفر اخیر ذبیح الله مجاهد به ایران، طالبان اعلام آمادگی کردند که دره واخان را برای برقراری روابط تجاری و اقتصادی مستقیم بین ایران و چین فراهم کنند به علاوه، این کریدور به معنای مسیر مستقیم از ایران به چین و احتمال صادرات گاز است. طرفین توافق کردند که گروه‌های مشترکی را برای تسریع در کار زمینی و عملی در این راستا ایجاد کنند. طالبان همچنین آماده اتصال ایران به ازبکستان از طریق خاک افغانستان و همچنین گسترش پروژه راه آهن در این مسیر تا کریدور واخان هستند.
حداقل مزایایی که کریدور واخان برای افغانستان به صورت فوری دارد قرار ذیل است:
- اتصال افغانستان به کشورهای چین، پاکستان، تاجیکستان و همچنان جمهوری های آسیایی میانه؛
- تبدیل افغانستان به مرکز مهم تجاری جهان؛
- ایجاد سهولت در صادرات افغانستان به شرق و غرب؛
- ایجاد اشتغال و کار برای هزاران کارگر؛
- تبدیل افغانستان به عنوان بستر همکاری های مشترک میان کشورهای منطقه؛
- تضمین صلح و ثبات منطقه و افغانستان؛
- افزایش سطح تعاملات تجاری افغانستان با دیگر کشورها؛
- بی نیازی افغانستان از بسیاری از معابری که از سوی پاکستان به عنوان یک اهرام علیه این کشور استفاده می گردد؛
مزایا و اهمیتی که کریدور واخان برای افغانستان دارد، تنها به موارد بالا ختم نمی گردد و همانطور که مشخص است، عملی شدن کریدور واخان، بخشی از ظرفیت های افغانستان را از قوه به فعل در آورده و بدون تردید فقر و بیکاری را اگر نگوییم که به طور کامل ولی دست کم می تواند به صورت قابل توجه کاهش دهد و فضای مناسب زندگی را در کشور فراهم سازد.
بنابراین با توجه به اینکه در شرایط کنونی فرصت مناسبی برای افغانستان فراهم گردیده است، لازم است که حاکمان کنونی کشور از فرصت استفاده کرده و به صورت فوری در عملی کردن کریدور واخان قدم بر دارد. زیرا چین به دلیل استراتژی توسعه ی اقتصادی و همچنان پاکستان که در این پروژه ذینفع محسوب می گردد، آمادگی شان را قبلا اعلام نموده است و این فرصت می تواند به رویایی تاریخی افغانستان جامه عمل بپوشاند و مشکلات عمده ی افغانستان را ریشه کن نماید.
نقیب الله جمشید
