افغانستان با یک بحران بی سابقه ی بشری و فاجعه انسانی مواجه است. عمده ترین بحران های جاری افغانستان عبارت اند از گرسنگی و خطر سوء تغذیه، تورم ناشی از شوک های جهانی کالا، افزایش شدید فقر، فروپاشی سیستم صحی، خفقان رسانه ها و بخش های جامعه مدنی و طرد کامل نیمی از جمعیت ـ زنان و دختران_ از صحنه ی زندگی عمومی. باتوجه به این واقعیت ها، در این نوشتار تلاش می گردد تا منشاء، پیامدها و راههای عبور و یا مقابله با بحران های مذکور مورد تحلیل و تبیین قرار گیرد.
منشاء بحران های جاری افغانستان
در سال 2023، تقریبا 28.3 میلیون نفر (دو سوم جمعیت افغانستان) برای بقای خود نیاز به کمک های بشردوستانه فوری دارند. زیرا افغانستان وارد سومین سال متوالی شرایط خشکسالی و دومین سال زوال اقتصادی فلج کننده میشود، در حالی که هنوز این شرایط حاکم است، اثرات بیش از چهل سال درگیری و بلایای طبیعی مکرر، سطوح بالای بیکاری وتورم پایدار قیمت‌هایکالاهای کلیدی باعث شده است که بدهی متوسط خانوارها افزایش یابد، مکانیسم‌های مقابله‌ای مردم به چالش کشیده شود و توانایی اقتصاد شکننده برای سازگاری با شوک‌ها خنثی شود.
تداوم بحران اقتصادی در افغانستان، پیامدها و راهکارها
در حالی که در سالهای گذشته، نیازهای بشردوستانه عمدتاً ناشی از درگیری بوده است، محرک‌های اصلی نیاز بشردوستانه در سال 2023 چند بعدی هستند: خشکسالی، تغییرات آب و هوا، تهدیدات حفاظتی، به ویژه برای زنان و دختران، و بحران اقتصادی. با این وجود، درگیری، بلایای طبیعی، اثرات ماندگار جنگ، و جابجایی در مقیاس بزرگ اخیر همچنان مانع از ایجاد انعطاف‌پذیری مردم و حرکت به سمت بهبود و راه‌حل میشود.
بحران اقتصادی در افغانستان عمیق و گسترده است و بیش از نیمی از خانوارها در شش ماه گذشته شوک اقتصادی را تجربه کرده اند. وضعیت اقتصادی خانواده ها بلافاصله با اختلال در بازارها، مکانیسم های مالی و تجاری، مسدود شدن 9.5 میلیارد دالر ذخایر بانک مرکزی افغانستان توسط آمریکا و تعلیق ناگهانی کمک های توسعه؛ مستقیم وارد سقوط آزاد شده اند.
مسدود شدن 9.5 میلیارد دالر ذخایر ارزی افغانستان توسط امریکا
محرک اصلی دیگر بحران های جاری افغانستان، هنجارهای جنسیتی سنتی و فرهنگ مردسالارانه است که مدتهاست تبعیض علیه زنان و دختران را در افغانستان تقویت کرده، آسیب پذیری آنها را افزایش داده و ظرفیت آنها را برای بهبودی از بحرانها کاهش داده و آنها را به طور نامتناسبی در طول بحران تحت تأثیر قرار داده است.
زنان افغان، تحت تاثیر بحران های جاری افغانستان
مطالعات متعدد نشان می دهد که افغانستان بدترین مکان در جهان برای زنان و دختران است، و وضعیت پس از تسلط طالبان که به طور کامل حقوق زنان و دختران را محدود کرده اند، بدتر شده است. محدودیت‌هایی که زنان و دختران را هدف قرار می‌دهند، بر بسیاری از حوزه‌های زندگی آنها تأثیر می‌گذارند، آزادی رفت و آمد و دسترسی آنها به خدمات ضروری و معیشت را محدود می‌کند و پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی، جسمی و روانی دارد.
در محیط وسیع‌تر دسترسی بشردوستانه، مشارکت در واکنش بشردوستانه برای زنان کارمند در افغانستان، از آگست 2021 بدتر شده است. در میان مجموعه‌ای از محدودیت‌ها که حقوق و آزادی‌های اولیه آنها را محدود می‌کند، زنان کارمند در مؤسسات خارجی با چالش‌های محدودکننده‌ای روبه‌رو هستند که بر توانایی آنها برای ذینفعان تأثیر می‌گذارند.
دستورالعمل 24 دسمبر 2022 که زنان را از کار در سازمانهای غیردولتی ملی یا بین‌المللی منع می‌کند، تأثیرات مخربی بر میلیون‌ها نفر در سراسر کشور گذاشته است و میلیون‌ها زن و دختر آسیب‌پذیر را از دریافت خدمات و کمک‌های نجات‌بخش محروم کرده اند.
پیامدهای ممنوعیت کار زنان در موسسات
پیامدهای بحران های جاری افغانستان
واقعیت اینست که مردم افغانستان بدترین روزها و بدترین سالهای زندگی شان را سپری می کنند. زیرا بحران های جاری افغانستان بر اقتصاد کشور و وضعیت معشیتی خانواده ها اثرات و پیامدهای ویران گری بر جای گذاشته است. ضمن اینکه اقتصاد افغانستان به شدت مستعد خطرات طبیعی است که فراوانی و شدت آن با تأثیرات تغییرات آب و هوایی، افزایش نیازهای بشردوستانه و محدودیت‌های ساختاری در کاهش اثرات بلایا تشدید میشود.
تعداد بلایای غیرعادی، مانند سیل و زلزله، در سال 2022 بیشتر از سالهای قبل بودند که پیامدهای ویرانگری بر وضعیت انسانی و بشری در این کشور گذاشته است.
بحران های جاری افغانستان همین اکنون 17 میلیون نفر را در سال 2023 با گرسنگی حاد مواجه نموده اند و از جمله 6 میلیون نفر در سطوح اضطراری ناامنی غذایی قرار دارند. وخامت در سه ماه اول سال 2023 به دلیل تاثیرات همزمان زمستان، قیمت های بالای مواد غذایی، کاهش در آمد و بیکاری و تداوم افت اقتصادی شدیدتر شده است.
تاثیرات و پیامدهای بحران های کنونی، وضعیت بشری را در افغانستان به نقطه بحرانی رسانده است. تداوم بحران های جاری خبر از فجایع به شدت انزجار آور در آینده نه چندان دور میدهد.
طی هفته های اخیر بیش از 160نفر انسان و صدها مواشی به دلیل سردی هوا جان شان را از دست داده اند. ضمن اینکه مردم افغانستان درگیر بحران های یاد شده اند، اینک زمستان سرد و سخت نیز دامنگیر آنان می باشد. بنابراین می طلبد تا به صورت اضطراری برای کنترل این وضعیت برنامه ریزی و از سوی سازمانهای حامی حقوق بشر رسیدگی شود.
زمستان تاریک افغانستان، تشدید کنندۀ بحران های جاری افغانستان
راههای مقابله با فجایع بشری و بحران های جاری افغانستان
باتوجه به بحران های جاری افغانستان، سازمانهای حقوق بشری و همچنان دولت طالبان، بایستی با برنامه های تفکیک شده و دقیق و عملی وارد میدان شوند. اول از همه بایستی به بحران سیاسی در این کشور خاتمه داده شود و طالبان با پذیرفتن حکومت همه شمول و با ایجاد یک حکومت مشتمل از همه اقوام، احزاب و گروه سیاسی، به کشمکش های سیاسی خاتمه دهد.
ثانیا لازم است که طالبان از حالت تقابل در آید و در کنار مردم و با مردم تعامل نماید. طبق احکام شرعی به زنان و دختران اجازه آموزش و کار داده شود و از آنان در تمام سطوح حمایت گردد. قرائتهای رادیکال و افراطی از اسلام توسط رهبران طالبان بایستی کنار گذاشته شود و در مورد کار و آموزش زنان و دختران، باید اصولی و شرعی عمل شود.
در شرایط کنونی، طالبان باید بحران های جاری افغانستان و پیامدهای ویران کننده ای این بحرانها را درک کنند و خطر تهدید داعش را به صورت جدی در نظر داشته باشند. زیرا بحرانهای جاری بدون تردید مردم را در تگنا قرار داده و آنان را به دام پهن شده ی داعش و دیگر گروههای تروریستی می اندازند. چنانچه گزارش های تائید نشده نیز بیانگر اینست که بسیاری از افراد به دلیل مشکلات اقتصادی به داعش و دیگر گروه های تروریستی می پیوندند.
افزون بر اینها سازمانهای حامی حقوق بشر و همچنان دولت طالبان، در قبال گرسنگی حاد و مشکلات عظیم اقتصادی مردم، باید برنامه های اقتصادی و اشتغال زایی را روی دست گیرند و با وضعیت موجود به طور اضطراری و دقیق مقابله نمایند. زیرا تاخیر در مقابله با این بحرانها، پیامدهای ویرانگر و فاجعه باری در پی خواهد داشت که تمام حوزه های زندگی را در افغانستان با ویرانی کامل رو به رو خواهد کرد.
مسلم اخلاقی، تحلیلگر مسائل افغانستان
