پس از پانزدهم آگوست سال 2021 برابر با 24 اسد 1400 دختران بالاتر از صنف ششم در افغانستان از حق تحصیل محروم هستند؛ ادامه این روند کم کم این باور را به وجود می آورد که از 15 آگست به عنوان روز سیاه در تاریخ افغانستان یادکنیم که البته سیاست آینده طالبان در این ایجاد یا عدم ایجاد این باور نقش اساسی دارد.
اگرچه پس از به قدرت رسیدن طالبان محدودیت های بیشماری بر زنان و دختران افغانستان تحمیل شده است که از آن جمله می توان به منع کار در نهادهای دولتی و خصوصی و مؤسسات خارجی، ممنوعیت سفر بدون محرم، ممنوعیت از رفتن به تفریح گاهها و ایجاد محدودیت های شدید بر نوع پوشش زنان، بستن آرایشگاه های زنانه و… اشاره کرد؛ اما آنچه که بیشتر از همه آینده مردم افغانستان و به تبع آن بقای حکومت طالبان را تهدید می کنند، ممانعت طالبان از تحصیل دختران است که در این نوشته به چرایی آن پرداخته خواهد شد.
1. تحصیل حق شرعی زنان و دختران افغانستان است
کسب علم و دانش از جمله موضوعات مورد تأکید دین مبین اسلام است. در آیات مختلفی قرآن کریم از برتری اهل علم بر جاهلان گفته شده است؛ به‌عنوان نمونه میتوان به آیه 9 سوره زمر اشاره کرد که میفرماید: «قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون إنما یتذکر أولوا الالباب؛ بگو آیا کسانی که میدانند و کسانی که نمیدانند برابرند؟ فقط خردمندان متذکر میشوند» دراین آیه علاوه بر اینکه خداوند اهل علم و دانش و معرفت را برتر معرفی میکند، یادآور می شود که این برتری را تنها انسانهای خردمند و عاقل می فهمند.
همچنین در آیات مختلفی از قرآن کریم خداوند گروه و یا قومی را که خواسته سرزنش بکند می فرماید این گروه جاهل اند و یا می فرماید این گروه و یا قوم نمی دانند که از آن جمله میتوان به آیه 59 سوره روم، آیه 39 سوره دخان، آیه 57 سوره غافر، آیه 28 سوره سبأ، آیه 47 سوره طور، آیه 24 سوره انبیا، آیه 37 سوره انعام، آیه 93 سوره توبه، آیه 8 سوره منافقون، آیه 104 سوره مائده، آیه 118 سوره بقره، آیه 131 سوره اعراف و آیاتی دیگری از کلام الله مجید که جهل و نادانی سرزنش شده است.
و لازم است بدانیم که این برتری یا پستی اختصاصی به زن یا مرد ندارد، هر انسان عالم و آگاه (چه مرد و چه زن) نسبت به انسان جاهل و ناآگاه (چه مرد و چه زن) برتر است.
لذا هیچ گروهی حق ندارند این زنان را از این فضیلت و برتری محروم کنند. در اسلام نه تنها تحصیل حق است بلکه بالاتر از آن تکلیف و فریضه الهی هم است؛ چنانکه پیامبر گرامی اسلامی در حدیثی می فرماید: «طلب العلم فريضة على كل مسلم» که کسب دانش را بر هر مسلمانی اعم از زن و مرد فرض می داند و اهمیت آن به قدری است که ازدیدگاه اسلامی هیچ محدودیت زمانی و مکانی برای کسب دانش وجود ندارد؛ چنانکه در حدیثی آمده است: «اطلبوا العلم من المهد إلى اللحد؛ زگهواره تاگور دانش بجو» و یا در حدیثی دیگری آمده است: «اطلبوا العلم ولو في الصين؛ علم بیاموز هرچند مستلزم مسافرت به کشوری دیگری باشد.»
2. تحصیل حق قانونی زنان و دختران افغانستان است
بر اساس کنوانسیون ها و اسناد بین المللی که افغانستان عضویت آن را دارد، تحصیل و آموزش از جمله حقوق بنیادی هر انسان اعم از مرد و زن شناسایی شده است و باید تمام اتباع کشور بدون هیچ نوع تبعیض حق دسترسی به آموزش و تحصیل باکیفیت را داشته باشند؛ چنانکه ماده 26 اعلامیه جهانی حقوق بشر بیان می دارد: «هر کس حق دارد که از آموزش و پرورش بهره مند شود».
در ماده 28 میثاق حقوق طفل نیز به حق آموزش اطفال و کودکان تصریح شده است. ماده 10 میثاق رفع کلیه تبعیضات علیه زنان صراحتا بیان می کند: «دول عضو، کلیه اقدامات مقتضی را به عمل خواهند آورد تا به منظور رفع تبعیضات علیه زنان به آنها حقوق مساوی با مردان در زمینه آموزش و پرورش و بالاخص بر اساس مساوات بین زن و مرد در موارد زیر اعطا گردد:
الف: امکانات و شرایط مساوی با مردان در زمینه شغلی و حرفه ای و در جهت اخذ مدارک تحصیلی از مؤسسات آموزشی در کلیه رشته ها چه در شهر و چه در روستا. این تساوی شامل دوره های ابتدائیه، آموزش عمومی، فنی و حرفهای و تحصیلات عالی فنی و نیز دوره های حرفه ای مختلف می باشد؛
ب: امکانات دسترسی به برنامه های آموزشی…
ج: ازبین‌بردن هرگونه مفهوم کلیشه ای از نقش زنان و مردان در کلیه سطوح و در اشکال مختلف آموزشی…
د: امکانات استفاده از بورس ها و سایر مزایایی تحصیلی مشابه؛
ه: امکانات مشابه جهت دسترسی به برنامه های مربوط به ادامه تحصیلات…
و: کاهش تعداد متعلمین دختر که ترک تحصیل می کنند…
ز: امکانات مشابه برای شرکت فعال زنان در امور ورزشی و تربیت‌بدنی؛
ح: دسترسی به اطلاعات آموزشی خاص که سلامتی و تندرستی خانواده را تضمین می نمایند…»
همچنین در ماده 13 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به حق آموزش هر انسان اعم از زن و مرد تصریح شده است. افغانستان به عنوان یک دولت عضو جامعه بین المللی این اسناد را پذیرفته است و هر حکومتی که زمام امور این کشور را به عهده می گیرد، مکلف است که به حق آموزش و تحصیل اتباع این کشور اعم از زن و مرد احترام بگذارد.
3. تحصیل حق بشری دختران افغانستان است
گذشته از اینکه در متون دینی و یا اسناد بین‌المللی به حق تحصیل و آموزش دختران تصریح و تأکید شده است، دختران افغانستان به‌عنوان یک انسان حق دارند که به آموزش و تحصیل دسترسی داشته باشند؛ چه اینکه اولاً آنها انسان هستند و آگاهی حق ذاتی هر انسان است؛ لذا هیچ انسانی دیگری حق ندارد دختران را از حق آگاهی و تحصیل ممانعت کند.
ثانیاً دانش و علم وسیله و ابزار خوب زیستن و تأمین زندگی آبرومندانه در جامعه است و زنان و دختران افغانستان به‌عنوان یک انسان حق دارند از زندگی خوب و آبرومندانه برخوردار باشند؛ ثالثاً نیازها و ضرورت های خاص زنان وجود دارد و اخلاقی انسانی اقتضا می کند که توسط خود زنان تأمین و مرفوع شود، تأمین این نیازها نیازمند آزادی زنان در تحصیل و آموزش هست.
4. تحصیل نقش اساسی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد
توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نه‌تنها حق بلکه از ضروریات زندگی هر جامعه انسانی است. تحصیل و آموزش نقش اساسی و محوری در رسیدن جوامع انسانی به توسعه در تمام ابعاد آن دارد. باتوجه‌به اینکه جامعه متشکل از مردان و زنان هستند و این تنوع جنسیتی نیازهای متفاوتی را در جامعه خلق می کند، رسیدن به توسعه مستلزم مشارکت زنان و مردان در روند توسعه است؛ بدین ترتیب دسترسی زنان به تحصیل و آموزش شرط ضروری توسعه در هر کشور به شمار می آید و جامعه افغانستان نمی تواند یک استثنا تلقی شود.
- 5. ممانعت از تحصیل به معنی بازداشتن مردم افغانستان از رسیدن به توسعه و زندگی آبرومندانه است
منع دختران از تحصیل و آموزش بدین معنی است که از مشارکت زنان در روند توسعه جلوگیری شود. باتوجه‌به نیازهای متفاوتی که در جامعه وجود دارد و رفع این نیازها مستلزم حضور زنان است، عدم مشارکت زنان در این فرایند به دلیل محرومیت از تحصیل به معنی بازداشتن مردم افغانستان از رسیدن به توسعه، رفاه و زندگی آبرومندانه خواهد بود.
با در نظرداشت مسائل فوق‌الذکر باید گفت مردم افغانستان مانند هر جامعه انسانی دیگر خواهان رسیدن به توسعه، زندگی مرفه و آبرومندانه است و همه می دانند که محرومیت دختران از تحصیل تهدید جدی و مانع اساسی دستیابی آنها به این خواسته هست؛ لذا هرگز دور از تصور نخواهد بود که ادامه ممنوعیت دختران از تحصیل و بسته‌بودن مکاتب و دانشگاه ها منجر به شورش عمومی و بستن دروازه های ادارات به روی طالبان و در نتیجه سقوط حکومت آنان شود که البته رسیدن اوضاع تا این مرحله بستگی به سیاست آینده طالبان دارد.
جاوید یوسفی
