هجدهم دسمبر روز جهانی مهاجرت است. سازمان ملل در سال 2000 به احترام میلیونها مهاجر و آواره که آمار آنها سیر صعودی دارند، این روز را به نام روز جهانی مهاجرت نامگذاری کرده اند. به همین دلیل سالانه اکثریت کشورها هجدهم دسمبر را گرامی می دارند و تحلیلگران در مطبوعات در مورد علل و عوامل مهاجرت و همچنان پیامدهای این پدیده بحث و سخن میرانند.

افغانستان یکی از کشورهای است که بیشترین آمار مهاجرین را دارد. همین اکنون میلیونها مهاجر افغان در کشورهای منطقه و جهان مهاجر استند. سالهاست که افغانستان به عنوان کلید واژه مهاجرت تبدیل شده است. اگرچه پیشینه مهاجرت گسترده افغانها در چهار دهه اخیر به اواخر دهه پنجاه شمسی و شروع جهاد مردم افغانستان علیه شوروی بر می گردد؛ اما جنگهای داخلی و تسلط دورِ اول طالبان بر کشور، باعث شد که این روند تا اوایل دهه هشتاد شمسی و استقرار حکومت جدید در افغانستان سیر صعودی داشته باشد.

پس از گذشت یک دهه از تشکیل حکومت مورد حمایت آمریکا و غرب درسال 2001، سیر صعودی مهاجرت افغانها کاهش یافت، اما به دلیل ناکامی دولت پیشین، در سال 2014 ما شاهد موج جدیدی از مهاجرت و فرار افغانها از افغانستان بودیم. این روند صعودی مهاجرت افغانها ادامه داشت تا اینکه در 15 آگست 2021 با فروپاشی نظام مورد حمایت غرب و تسلط سریع طالبان بر افغانستان، دورِ جدید مهاجرت افغانها با چنان حجم و گستردگی آغاز گردید که در طول تاریخ مهاجرت این مردم بی پیشینه بوده است. در روز جهانی مهاجرت، در این نوشتار ضمن اشاره به آمار رو به افزایش مهاجرت افغانها، به بررسی عوامل مهاجرت و چگونگی برخورد کشورهای میزبان با مهاجرین افغانستان پرداخته خواهد شد.

عوامل مهاجرت افغانها

اگرچه مهاجرت یک پدیده جهانی است و اختصاص به کشور خاصی ندارند، اما آنچه که کشورها را متمایز می کند عواملی است که باعث میشود انسانها از یک جغرافیای سیاسی فراتر حرکت کنند و در جغرافیای دیگری مسکن گزینند. در شرایط کنونی مهمترین عوامل مهاجرت افغانها قرار ذیل است:

جنگ و نا امنی؛
فقر و بیکاری؛
فقدان زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی.

سیر تاریخی امواج مهاجرتی از افغانستان نشان می دهند که جنگ، ناامنی، فقر و بیکاری نقش اساسی و اصلی را در مهاجرت و جابجای مردمان این سرزمین دارند. آنچه حایز اهمیت است نقش پررنگ قدرتهای بزرگ به ویژه ایالات متحده آمریکا در جنگهای چهار دهه اخیر افغانستان است. به گواهی تاریخی در جهاد افغانستان علیه شوری، آمریکا علاوه بر حمایت سیاسی و نظامی از گروه های جهادی، نقش قابل توجهی در تشویق و ترغیب شوری در حمله به افغانستان داشت.

پس از خروج شوری از افغانستان، ایالات متحده آمریکا مجاهدین را به حال خودشان رها کرده و زمینه جنگهای خانمانسوز داخلی را فراهم نمود. در طول جنگهای داخلی افغانستان، آمریکا تلاش نمود تا با منابع مالی عربستان و همکاری استراتژیک آی اس آی پاکستان، زمینه های اساسی را برای ظهور و حضور طالبان در سال 1994 مهیا کند. پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال 1994، آمریکا همچنان به انحای مختلف از این گروه حمایت کرد. این حمایتها زمانی قطع گردید که آمریکا متوجه شد که طالبان در هماهنگی با القاعده منافع این کشور را با خطر مواجه می سازند. پس از حملات یازده سپتمبر2001، آمریکا با شعار مبارزه با تروریزم و ملت سازی به افغانستان حمله کرد، شعاری که هیچ وقت تحقق نیافت.

از سال 2001 تا 2021، آمریکا در افغانستان از هیچ نوع خشونت و دهشت و خیانت و جنایت، اجتناب نکرد. خشونت ها و جنایت های بی اندازه و فسادهای مالی و اخلاقی دولت دست نشانده ی آمریکایی مردمان این سر زمین را به ستوه آوردند و همانطور که اشاره شد پس از پایان سال 2013 و در اوایل سال 2014، موج مهاجرت افغانها از سر گرفته شد و این وضعیت تا بدانجا پیشرفت که طالبان دوباره به افغانستان مسلط گردید و تسلط طالبان آخرین تیر خلاص به امید و آروزی تمام افغانها بود. به همین دلیل اکنون تقریبا 70درصد از مردمان افغانستان تصمیم به ترک وطن و مهاجرت را دارند.

آمارهای احتمالی مهاجرین افغان در کشورهای جهان

در روز جهانی مهاجرت نیز آمارهای دقیق از مهاجرین افغانستان در کشورهای منطقه و جهان مشخص نیست، زیرا افغانها اکثرا به صورت غیر قانونی مهاجرت می نمایند، چه آنکه در این اواخر پس از تسلط طالبان و قطع توزیع پاسپورت، مهاجرت غیر قانونی افغانها به ویژه به کشورهای همسایه مانند پاکستان و ایران به شدت افزایش یافته است. اما با همه حال؛ آمارهای احتمالی نشان می دهند که بین 5 تا 8 میلیون مهاجر قانونی و غیر قانونی افغانها در ایران، بین 2 تا 3 میلیون در پاکستان، حدود یکصدوپنجاه هزار نفر در آلمان، حدود هفتصدهزار نفر در ترکیه، حدود سی هزار نفر در سویدن، یازده هزار نفر در استرالیا، چهل هزار نفر در اتریش و همچنان در باقی کشورها نیز مهاجرین افغان به صورت قانونی و غیر قانونی حضور دارند.

برخورد کشورهای میزبان با مهاجرین افغانستان

پس از سالهای 2014 انبوهی از مهاجرین افغانستان به کشورهای اروپایی و استرالیا سرازیر شدند. کشورهای که رهبرانشان در مطبوعات و روزنامه ها، با زبانهای تیز و تند و با الفاظ زیبا از حقوق مهاجرین و حقوق بشر دفاع می کنند و شعارهای شان در مورد دفاع از حقوق بشر و حقوق مهاجرین گوش جهان را کر کرده اند. اروپا و به ویژه آلمان علی الرغم میزبانی از تعداد قلیل مهاجرین سرگردان افغانستان، تا زمانی که روسیه به اوکراین حمله نکرده بود و موج مهاجرین از اکراین به اروپا سرازیر نشده بودند، هر روزه کلیپهای تبلیغاتی و شعارهای رنگارنگ مبنی بر حمایت از مهاجرین منتشر می کردند و میزبانی از چند هزار مهاجر را بزرگترین افتخار خود ساخته بودند و البته که باید اعتراف کرد مهاجرین افغان وضعیت نسبتا مطلوبی در این کشورها داشتند، اما حضور مهاجرین اوکراین به اروپا، فرهنگ کثیف نژادپرستانه ی غربی ها و اروپایی ها را بر ملا کرد و دیدیم که رفتار اروپایی ها در قبال مهاجرین افغان چگونه وحشی و خالی از هر نوع اوصاف انسانی گردید. حال در روز جهانی مهاجرت باید از رهبران این کشورها پرسید که چه چیز باعث این تغییر سیاست آنها در قبال مهاجرین افغان شده است.

از آن طرف کشور ترکیه با همه شعارهای رنگارنگی که دارند، مهاجرین افغان را به عنوان یک اهرم فشار علیه کشورهای اروپایی عَلَم نموده است. یک نمونه ی از وحشیگری پولیس ترکیه و یونان چندی قبل توسط مطبوعات افشا گردید که بیش از 40نفر از مهاجرین افغان را در جنگلهای یونان لخت و رها کرده بودند. بگذریم از جنایتهای غیر انسانی که در کمپ های ترکیه و یونان بر مهاجرین می گذرد.

از دیگر کشورهای که میزبانی مهاجرین افغان را افتخار خود می دانند و حضور مهاجرین را در کشور خود به عنوان یک اهرم فشار علیه حکومت افغانستان و حتی سازمانهای مدافع حقوق مهاجرین قرار داده اند، پاکستان است. پاکستان علیرغم اینکه بزرگترین مرز مشترک با افغانستان دارد و کماکان نقش مخرب همیشه در امور افغانستان داشته است، اما رفتارهای به شدت شکننده و غیر انسانی با مهاجرین افغان دارند. دهها نفر از مهاجرین افغانستان در زندانهای پاکستان، سالهاست که بی سرنوشت زندانی اند و حقوق اولیه ی آنها کاملا ضایع است.

نوع برخورد دولت پاکستان با مهاجرین افغان همیشه در صدر اخبار بوده اند و فریاد تمام سازمانهای مدافع حقوق مهاجرین را در آورده اند. حتی همین دیروز رئیس سازمان عفو بین الملل نامه ای سرگشاده در قبال برخوردهای غیر انسانی پاکستان با مهاجرین افغان نوشته است تا از کلوخ آتش بپرد و رفتار پاکستان حد اقل کمی ملایم شود. در آستانه ی روز جهانی مهاجرت، بی تفاوتی جامعه جهانی نسبت به چنین رفتارهایی پذیرفتنی نیست و تنها اظهار تاسف و چند خط در نکوهش بدرفتاری با مهاجرین نوشتن، دردی را دوا نمی کند.

در این میان کشورهای نیز مانند ایران علیرغم اینکه میزبان بیشترین حجم از مهاجرین افغان است، ولی رفتار شان با مهاجرین افغان، انسانی است. هرچند رنج مهاجرت، غربت و دوری از وطن در هر شرایطی طاقت فرساست، اما دولت ایران به دلیل اینکه سیاست مبنی بر حمایت از «امت اسلامی» را پایه و اساس شان قرار داده است، رفتار و برخورد شان با مهاجرین افغانستان، در مقایسه با دیگر کشورها کاملا انسانی و اسلامی است. بدیهی است که مهاجرین در هر کشوری با مشکلاتی دست و پنجه نرم می کنند، اما رفتار انسانی با مهاجرین مسئله ایست که کشورها نباید به راحتی از آن بگذرند.

روز جهانی مهاجرت بهانه ای است تا به یاد مهاجرینی در سراسر جهان که از وطن دور مانده اند باشیم. بخصوص مهاجرینی که بدلیل جنگ، فقر و ناامنی مجبور به ترک وطن شده اند. وطن تنها میراثی است که هرگز نمی توان آن را خرج کرد، هدیه داد و یا فروخت. بیایید در روز جهانی مهاجرت به امید روزی باشیم که همه در وطن زیبای خود افغانستان بمانیم و با دستان خود آن را دوباره بسازیم.

مسلم اخلاقی، تحلیلگر مسائل افغانستان

لینک کوتاه: https://tahlilroz.com/?p=1472