محاکمه شاهزاده هری باید انجام شود؟
اخیرا شاهزاده هری پسر کوچک چارلز سوم، پادشاه بریتانیا، کتابی از خاطرات خود در افغانستان نوشته و به کشتن 25 نفر اعتراف کرده که واکنشهای گسترده ای رسانه ای را در پی داشته است. در این نوشته ضمن اشاره گذرا به لزوم ورود محکمه جزایی بین المللی به بررسی جنایات جنگی جنگ 20 ساله افغانستان به امکان سنجی محاکمه شاهزاده هری به جرم جنایت جنگی در این محکمه، پرداخته میشود.
مفهوم جنایت جنگی
جنایت جنگی، نقض مقررات و قواعد حقوق بشردوستانه بین‌المللی است. جنایت های جنگی به عنوان یک پدیده‌ی جنایی، جزء جرائم بین‌المللی هستند. جنایات جنگی در جریان درگیری‌های مسلحانه صورت می‌گیرند، گرچه باید در نظر داشت، هر جنایتی در این بین، جنایت جنگی محسوب نمی‌شود. جنایت جنگی باید ارتباط و پیوندی کافی با خود درگیری مسلحانه داشته‌باشد. برابر اساسنامه محکمه جزایی بین المللی، جنایات جنگی در دو بستر منازعات بین المللی و داخلی رخ می دهند (ماده 8 اساسنامه).
حمله ایالات متحده آمریکا و متحدینش به افغانستان ذیل منازعات مسلحانه داخلی و در چارچوب مقررات کنوانسیون های ژنو که از موضوعات حقوق بین الملل بشردوستانه است، جای می گیرد. کنوانسیونهای چهارگانه ژنو و پروتکلهای الحاقی آن از منابع اصلی حقوق بشردوستانه بین المللی هستند که در منازعات مسلحانه بین المللی و داخلی کاربرد دارند. در ارتباط با منازعه مسلحانه نیروهای خارجی و نیروهای طالبان در افغانستان، ماده 3 مشترک کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل الحاقی دوم آن قابل اجرا هستند (بند ج ماده 8 اساسنامه).
به موجب ماده 3 مشترک که در بند ج اساسنامه نیز تسجیل شده است: ارتکاب هریک از اعمال ذیل علیه اشخاصی که فعالانه در مخاصمات شرکت ندارند، از قبیل اعضای نیروهای مسلح که دست از جنگ کشیده اند و افرادی که به علت بیماری، جراحت، دستگیری و یا دلایل دیگر از جنگ معذور محسوب میشوند:
- خشونت نسبت به شخص و زندگی وی، خصوصا هر نوع قتل، قطع عضو، رفتارهای ظالمانه و شکنجه؛
- اهانت شدید نسبت به شأن و حرمت افراد، به ویژه رفتارهای تحقیر آمیز و موهن؛
- گروگانگیری؛
- صدور احکام مجازات و اجرای اعدام بدون آنکه این احکام قبلا توسط یک محکمه معتبر قانونی تأیید شده باشد و آن محکمه متضمن کلیه ضمانتهای قضایی باشد که عموما ضروری پنداشته می شوند.
تحقق جنایات جنگی در جنگ بیست ساله افغانستان
جنگ بیست ساله افغانستان که پس از حمله آمریکا و متحدینش در 7 اکتبر 2001 شروع شد، ۱۷۱۰۰۰ تا ۱۷۴۰۰۰ نفر کشته در افغانستان بر جا گذاشته‌است. گزارشهای متعددی از کشتار غیرنظامیان و اسیران جنگی، شکنجه، تجاوز به زنان و کودکان و … توسط نیروهای خارجی، از جمله آمریکایی ها، نیروهای ارتش بریتانیا، نیروهای نظامی آلمان، فرانسه، استرالیا و … وجود دارند که همگی از مصادیق قطعی جنایت جنگی هستند.
بر مبنای همین گزارش ها است که تعدادی از کشورهای ذی دخل در جنگ افغانستان اعلام کردند که جنایات جنگی احتمالی توسط نیروهایشان در افغانستان را بررسی می کنند، بریتانیا و استرالیا از جمله کشورهای هستند که در این مورد اعلام آمادگی کردهاند، اما صحت کلام آنها جای تامل دارد و هنوز اقدام مناسبی دیده نشده است.
اعتراف اخیر شاهزاده هری به کشتن افغان ها در جریان جنگ افغانستان نیز بار دیگر از جنایات جنگی غربی ها در افغانستان پرده برداشته و موجب آن شده که افغان ها دست به اعتراضات گسترده بزنند و خواستار محاکمه شاهزاده هری شوند. افغان هایی که ایالات متحده و بریتانیا را عامل حال و روز فعلی مردم کشور خود می دانند.
آیا امکان محاکمه شاهزاده هری توسط محکمه جزایی بین المللی وجود دارد؟
بریتانیا که عضو سازمان ناتو است در طول بیست سال گذشته، بیش‌تر از ۹ هزار سرباز در افغانستان داشت و اکثرا این نیروها در ولایت هلمند مستقر بودند. گزارشهای متعددی از ارتکاب جنایات جنگی توسط این نیروها، در این ولایت وجود دارد. از جمله بی بی سی در یک گزارش تحقیقی به این موضوع پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که احتمال وقوع جنایات جنگی توسط نیروهای ویژه بریتانیا وجود دارد.
شاهزاده هری ده سال (2005 تا 2015) به طور تمام وقت در ارتش بریتانیا انجام وظیفه کرد و در دو عملیات در افغانستان حضور داشت و به اعتراف خودش در جریان مأموریت دومش 25 نفر را، در شش عملیات هلیکوپتری کشته است و همین اعتراف برای محاکمه شاهزاده هری کافیست. اگر چه او از این 25 نفر به عنوان اعضای طالبان یاد کرده است؛ اما بازهم معلوم نیست که این افراد در چه شرایطی و در کجا به قتل رسیده اند؟ ضمن اینکه عضویت افراد کشته شده در گروه طالبان نیز، باید بررسی گردد.
بریتانیا از جمله کشورهای می باشد که برای بررسی جنایات جنگی احتمالی نیروهای خود در افغانستان، اعلام آمادگی کرده است. لذا چنانچه این کشور به تحقیقات خود مصمم باشد، باید پرونده هری نیز در دست تحقیقات این کشور قرار گیرد و تا زمانی که نشانه های عدم تمایل، یا عدم محاکمه منصفانه و بیطرفانه از سوی این کشور احراز نگردد، پرونده شاهزاده هری در محکمه جزایی بین المللی قابل بررسی نیست؛ زیرا صلاحیت محکمه تکمیلی است و پس از شروع محاکم ملی به تحقیقات، صلاحیت ورود ندارد (ماده 17 اساسنامه).
اما به نظر می رسد دولت بریتانیا اراده جدی برای تحقیقات لازم در مورد جنایات احتمالی نیروهای خود در افغانستان و در نتیجه محاکمه عادلانه آنها ندارند و اعلام آمادگی برای تحقیقات جنبه رسانه ای دارد و بس؛ زیرا اولا بریتانیا از بدو شروع جنگ بیست ساله در افغانستان حضور داشته است و با وجود گزارشهای متعدد از ارتکاب جنایات جنگی توسط نیروهای این کشور، هیچ وقت اقدام به تحقیق و بررسی نکرد؛ دوما پس از خروج نیروهای خارجی از افغانستان، از جمله نیروهای بریتانیا، این کشور اعلام کرد که در مورد جنایات احتمالی جنگی توسط نیروهایش تحقیق می کند؛ اما تاکنون هیچ گزارشی از تحقیقات انجام شده وجود ندارد.
تعلل دولت بریتانیا در تحقیقات، دلیلی کافی بر عدم تمایل این کشور به محاکمه نیروهایش به دلیل جنایات جنگی در افغانستان است، لذا امکان ورود محکمه جزایی بین المللی بر اساس ماده 17 اساسنامه فراهم بوده و هیچ مانع قانونی در مورد محاکمه شاهزاده هری در این محکمه وجود ندارد.
سردار اخلاقی زاده، تحلیلگر حقوقی و سیاسی مسائل افغانستان
