روابط اقتصادی ازبکستان با حکومت طالبان
بعد از استقرار حکومت طالبان در افغانستان، ازبکستان برای برقراری رابطه با حکومت طالبان، نسبت به سایر کشورهای آسیای مرکزی هوشمندانه‌تر عمل کرده است. تاکنون 2 هیئت بزرگ اقتصادی 30 و 45 نفره از ازبکستان به کابل سفر کرده و توافقات مهمی در زمینه راه‌آهن، انرژی، استخراج معادن و کشاورزی بین تاشکند و کابل صورت گرفته است و دو طرف توافق کرده‌اند که حجم همکاری‌های اقتصادی را به 3 میلیارد دالر افزایش دهند. این سئوال مطرح می‌شود که چرا ازبکستان چنین مشتاقانه با حکومت طالبان که هنوز به رسمیت شناخته نشده است، وارد تعامل اقتصادی شده است. این یادداشت در پی پاسخ به این سئوال است.
جنگ اوکراین و تاثیر آن بر اقتصاد ازبکستان
از 8 کریدور حمل و نقل ازبکستان که این کشور را به بازراهای بین‌المللی وصل می‌کند، 3 کریدور از روسیه عبور می‌کند. با شروع جنگ روسیه و اوکراین مسیرهای ترانزیتی روسیه توسط غربی‌ها تحریم شد و همین امر مبادلات اقتصادی ازبکستان را با چالش جدی روبرو کرد. استفاده ازبکستان از مسیرهای روسیه این تهدید را متوجه محموله‌های ازبکستان می‌کند که تحریم شوند و تاشکند برای در امان ماندن از تحریم‌های احتمالی غرب و ادامه داشتن مبادلات تجاری خود، به فکر مسیرهای جایگزین افتاد.
یکی از دلائل روابط اقتصادی ازبکستان با حکومت طالبان، استفاده این کشور از مسیر افغانستان برای ارسال کالا و خدمات به بازراهای بین‌المللی است چرا که این کشور از مسیر افغانستان می‌تواند به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کرده و وابستگی خود به روسیه را تا حد زیادی کاهش دهد.
تطبیق پروژه ترانس – افغان
پروژه ترانزیتی ترانس – افغان از پروژه‌های مهم بین ازبکستان و افغانستان است و هر 2 کشور مصمم هستند تا این پروژه هر چه زودتر وارد مرحله اجرایی شود. این پروژه از تِرمِذ در ازبکستان شروع می‌شود و با عبور از افغانستان به پیشاور پاکستان امتداد می‌یابد. ازبکستانِ محصور در خشکی با اجرایی شدن پروژه ترانس – افغان می‌تواند با هزینه و زمان کم محصولات کشاورزی و صنعتی خود را به بازارهای بین‌المللی و منطقه‌ای برساند.
در حال حاضر ازبکستان از طریق ترکمنستان و قزاقستان به چین، روسیه و اروپا متصل است و برای این که بتواند در کوتاه‌مدت به رشد اقتصادی دست یابد لازم است به بازارهای بزرگ جنوب آسیا و خاورمیانه دسترسی داشته باشد. پروژه ترانس – افغان می‌تواند مسیر ازبکستان را برای رسیدن به بازارهای جنوب آسیا و خاورمیانه هموار کند، به همین علت این کشور تلاش می‌کند با ایجاد تعامل نزدیک با حکومت طالبان زمینۀ اتصال خود به بازارهای جنوب آسیا را با استفاده از راه‌آهن ترانس – افغان فراهم کند.
سهم در بازار مصرفی افغانستان
برپایی نمایشگاه محصولات و تولیدات ازبکستان در کابل با حضور نخست وزیر ازبکستان نشان می‌دهد که ازبک‌ها تصمیم دارند جایِ پای خود را در بازار مصرفی افغانستان محکم کنند. جمعیت 40 میلیونی افغانستان برای کشور کوچکی مانند ازبکستان یک بازار مصرفی قابل توجه می‌تواند باشد. افغانستان بازار خوبی برای محصولات کشاورزی ازبکستان مانند غلات است.
در زمینه سوخت نیز، ازبکستان می‌تواند نقش تامین کننده عمده سوخت افغانستان را بازی کند. این بازار نزدیک و قابل دسترس، سبب شده است که حکومت ازبکستان به افغانستان نگاه ویژه داشته باشد و روابط اقتصادی ازبکستان با حکومت طالبان جدی تر پیگیری شود.
مهار حرکت اسلامی ازبکستان
یکی از نگرانی‌های ازبکستان از ناحیه افغانستان، فعالیت شبه‌نظامیان «حرکت اسلامی ازبکستان» است. این گروه که از مخالفان دولت ازبکستان است و صدها عضو دارد، با گروه‌های مختلفی همکاری داشته و دارد. در زمان جمهوریت، حرکت اسلامی ازبکستان از گروه‌های همکار طالبان بود. بعد از قدرت گرفتن طالبان در مرداد 1400، یکی از اولین اقدامات حکومت طالبان، دور ساختن شبه‌نظامیان حرکت اسلامی ازبکستان از مرزهای شمالی افغانستان بود.
دولت شوکت میرضیایف بر این عقیده است که تعامل و افزایش سطح همکاری به ویژه در زمینه اقتصادی با حکومت طالبان می‌تواند در دفع تهدید خطر حرکت اسلامی ازبکستان مفید واقع شود. چین نیز چنین رویه‌ای را برای دفع خطر جنگجویان ایغوری با حکومت طالبان در پیش گرفته است.
نتیجه‌گیری
در گذشته نگاه ازبکستان به افغانستان محدود و غالبا امنیتی بود. پس از روی کار آمدن شوکت میرضیایف به عنوان رئیس جمهور ازبکستان، تاشکند افغانستان را یکی از مسیرهای توسعه تعریف کرد و در این راستا راهبرد منسجمی را تعریف کرد. با تغییر نظام در افغانستان، ازبکستان نه تنها این راهبرد اقتصاد محور خود در قبال افغانستان را تغییر نداد بلکه با تامین بهتر امنیت، عزم ازبکستان برای همکاری‌های تاشکند – کابل بیشتر از قبل شده است.
مسیر ترانزیتی افغانستان علاوه بر این که می‌تواند ازبکستان را از وابستگی شدید به روسیه و چین رها کند، نقش یک بازار مصرفی عمده را برای این کشور ایفا می‌کند. علاوه بر این، در دراز مدت ازبکستان امیدوار است که بتواند نقش یک هاب ترانزیتی بین جنوب آسیا و اوراسیا را ایفا کند که برای تحقق این رویا، افغانستان و مسیر ترانزیتی آن برای ازبکستان بسیار مهم است.
حسین آقایی
